جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوعی که در این رساله مورد بحث و بررسی قرار گرفته، پژوهشی پیرامون انفاق، در آموزه های دین اسلام است. با توجه به اینکه انفاق یکی از مهمترین اصول اخلاقی اسلام است، که در این پژوهش به بررسی آن از منظر مذهب شیعه اثنی عشری پرداخته می شود. به اهدافی چون مفهوم شناسی و فلسفه انفاق، انواع و آثار انفاق، آداب و مصارف انفاق، پرداخته خواهد شد و در پایان آفات ، موانع و پیامد های آن مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در این تحقیق سعی شده با مراجعه به منابع متقدم و متاخر در زمینه امر به معروف و نهی از منکر، به جنبه های مختلف این موضوع پرداخته شود که این امر از طریق روش کتابخانه ای محقق گردیده است. به علت اهمیت و جایگاه عظیم مهم، باید این فرهنگ احیا شود که راهکارهای علمی و عملی، و نیز توجه به آثار انفاق، آداب انفاق کننده و انفاق شونده و نیز آفات آن بیان شده است. در پایان می توان نتیجه گرفت که با احیای انفاق، به کمک راهکارهای علمی و عملی آن می توان در جامعه از برکات بی پایان این فرهنگ بهره جست و زمینه ای برای ظهور مصلح حقیقی، امام زمان ( عج) فراهم نمود. واژگان کلیدی:انفاق، صدقه، انفاق کننده، انفاق شونده.

نگارنده بر آن است، که به معرفی جایگاه امام و خلیفه به عنوان جانشین پیامبر (ع) از دیدگاه اهل سنت و تشیع بپردازد، و سپس با الهام از قرآن و سنت پیامبر (ع)، آرای صاحب نظران را در این مقوله نقد و بررسی کند‎۰ آنچه که علمای اهل سنت، درباره امام و خلیفه رسول الله (ع) گفته اند، منطبق با عنوان رئیس جمهور و یا نخست وزیری می باشد، که امروزه شورایی و یا با انتخاب مردم، انجام می گیرد‎۰ نظر و آرای علمای شیعه در مورد امام و خلیفه بعد از نبی (ع)، آن است، که امام کسی است، که دارای تمام ویژگی های یک پیامبر می باشد، ولی به او به عنوان پیامبر و صاحب شریعت وحی نمی شود‎۰ آنها قایلند به این که امام باید همچون پیامبر، فردی معصوم و مصون از گناه باشد و لازمه عصمت، انتصاب امام از طرف خداوند و یا پیامبر می باشد‎۰ با استناد به قرآن و احادیث نبوی، که به تصریح قرآن، پیامبر جز به کلام وحی سخن نمی گوید، امام باید فردی معصوم باشد و پیروی از او همانند پیروی از پیامبر، واجب است‎۰ آنچه که از احادیث نبوی برداشت می شود، و در منابع موثق اهل سنت نیز آمده است، امام و خلیفه توسط پیامبر به مردم معرفی شده است و تعداد آنها نیز مشخص می باشد‎۰

اندیشمندان اسلامی از جمله، فارابی، ابن سینا، ابن رشد، سهروردی و صدرای شیرازی رویکردهای مختلفی به دین اسلام داشته اند. دیدگاه جهان شناسی، انسان شناسی (علم النفس) و دین شناسی آنان، رویکردشان به دین را روشن و معین می کند، وجه اشتراک آنها در این است که به نحوی متأثر از افکار فلسفی یونان هستند و از سویی دیگر به دین اسلام تعلق خاطر دارند، به همین سبب دیدگاه آنان در مورد عالم هستی، انسان ودین، از نوع فلسفی- دینی است. یعنی هر کدام به طریقی تلاش کرده اند بین دین و فلسفه وحدت ایجاد کنند. این تلاش از فارابی آغاز می شود و مرحله ابتدایی را سپری می کند تا به مرحله رشد در قرن یازدهم، یعنی عصر صدرای شیرازی می رسد. ابتدا عقل با شریعت در یک مرتبه قرار می گیرند هر چه به قرون بعدی می رسد شریعت فروغ بیشتری می گیرد، و در واقع انتظار از آن بیشتر می شود. فارابی نیاز به دین را در دنیا و آخرت و در زندگی فردی و اجتماعی، با تأکید بر حیات اخروی و زندگی اجتماعی در قالب « مدینة فاضلة» برای رسیدن به سعادت واقعی لازم و ضروری می داند. اساس اندیشه وی این است که عقل ودین یا فلسفه و شریعت هر دو حقیقت واحد دارند، ولی نوع زبان و روش و اصول آنها با یکدیگر تفاوت دارد. ابن سینا بر حضور بیشتر دین در جامعه تأکید می کند در عین حال ایجاد مدینه عادله را از دین انتظار دارد. وی تعلیم و تزکیه آدمیان را از دین می طلبد. از نظر او هدف و غایت دین تقرب به خداوند و ارتقای انسان ها به مراتب بالای عقل نظری و عقل عملی است. آموزه های دینی درباره توحید و معاد و برخی مسائل دیگر در دین به صورت اجمال و رمز اشاره بیان شده که باید با عقل انسان ها رمزگشایی شود و از اجمال به تفصیل درآید. مقام و منزلت نبی از حکیم بالاتر قرار دارد، در نتیجه انتظارات ابن سینا از دین بیشتر از فارابی است. ابن سینا بر عرفان تأکید دارد و آن را می پذیرد اما از نظر او عرفان جدای از دین نیست و عارف هیچ گاه بی نیاز از دین نیست. او منشاء اخلاق را دین می شمارد، بنابراین انتظار دیگر او از دین ایجاد ملکات اخلاقی است. ابن رشد نیز مانند فارابی و ابن سینا به هماهنگی حکمت و شریعت و وحدت آن اعتقاد دارد. وی شریعت را مکمل عقل می داند و معتقد است هر پیامبری حکیم است ولی همه حکیمان پیامبر نبوده اند. شریعت هم ظاهر دارد و هم باطن. در صورت مخالفت حکم عقلی با ظاهر شریعت، باید آن را تأویل کرد. ظاهر شریعت برای عامه مردم و باطن آن برای نخبگان و حکما است. او ارسطو را نمونه تام و تمام انسان کامل می داند و معتقد است او به عالی ترین مرتبه عقل نظری رسیده است. با این وصف انتظار خواص وعوام از دین متفاوت خواهد بود. عوام الناس با فهم ظاهر شریعت موظفند به آن عمل کنند تا به سعادت خاص خود برسند، ولی انتظار نخبگان کسب فضایل اخلاقی و فضایل نظری است. بنابراین می توان گفت ابن رشد از دین انتظار رشد و تکمیل قوه عقل نظری و کسب اخلاق برای رسیدن به سعادت اخروی را داشته است. شیخ اشراق نیز مانند حکمای سلف خویش انتظار ایجاد مدینه عادله را از دین داشت. رئیس مدینه آرمانی او با فضیلت ترین انسان ها است. فضیلت انسان هم به حکمت است. وی پیامبر اسلام را رئیس اول و افضل انسان ها می داند، بنابراین رئیس مدینه آرمانی او پیامبر حکیم است. سهروردی عرفان وحکمت استدلالی را بدون یکدیگر ناقص می داند و کمال حکمت را جمع آن دو یعنی حکمت شرق می شمارد. از نظر او پیامبر جامع هر دو است پس پیامبر، هم حکیم است هم عارف و هم نبی. و شریعت جمع میان حکمت و عرفان است. دین از نظر او ملاک عقل و منشاء اخلاق است و عرفان هم نیاز به عقل دارد و هم محتاج اخلاق است. خلاصه آنکه انتظارات سهروردی از دین عبارتند از: قانون گذاری، عدالت گستری، اخلاق، میزان، هدایت و ارشاد. صدرا نیز ضرورت نیاز بشر به دین را برای تداوم حیات اجتماعی و ایجاد عدالت می پذیرد. وی عقل بدون شریعت را معتبر نمی داند. یعنی مانند سهروردی معتقد است شریعت معیار سنجش سیر و سلوک عقلانی بشر است. و عقل باید هماهنگ با شریعت گردد نه بالعکس. او نیز مانند فارابی رئیس مدینه فاضله را پیامبر به عنوان خلیفه خدا می دانست. پیامبر اسلام در نظر صدرا حتی بالاتر از فرشتگان الهی است. او واسطه در فیض و اعطای وجود است. بنابراین نه تنها هدایت و ارشاد تعلیم و تزکیه و قانون گذاری و عدالت گستری و وضع عبادات جهت نیل به سعادت اخروی بر مبنای دیدگاه « الدنیا مزرعة الاخرة» و تعلیم حکمت و تنها صراط مستقیم و الگو و اسوه بودن به عهده پیامبر اسلام است، بلکه به واسطه دریافت فیض وجود نیز می باشد. او نیز قائل است شریعت ظاهر و باطن دارد، ولی ظاهر و باطن شریعت در طول یکدیگر و حقیقت واحدند. کسانی که تنها به ظاهر شریعت برخوردارند. ولی آنان که تنها از عقل محض بهره می گیرند و به باطن شریعت دست می یابند «سیّار» شمرده می شوند، که در مرتبه بالاتر قرار دارند. ولی کسانی که با عشق و عرفان به سیر و سلوک در باطن شریعت فرو می روند آنان « طیّار» نامیده می شوند. بدین ترتیب عقل و عرفان از طریق دین می توانند به غایت خلق بشری که معرفت خداوند است نایل آیند. بنابراین، انتظارات صدرای شیرازی از دین بیشتر از حکمای قبل از خود است

ابتلا به معنی امتحان است، واژه بلا در قرآن کریم با مشتقاتش بیش از 31 بار آمده است. در کتب الابتلاء مدرسه الاستقامه، چرا امتحان می شویم بلاها و بلادیدگان، را ز سختی ها و بلاها در زندگی، با لطف دوست و چندین کتاب دیگر پیرامون امتحان و ابتلا، فلسفه های متعددی برای ابتلا و امتحان، ذکر شده؛ از جمله تربیت و تکامل و بازشناسی نیکان از بدان پاکیزگی از گناهان، ظهور افعال و تنبیه و تأدیب. اسباب امتحان الهی عبارتند از: 1 اسباب مادی از جمله بیماریها، رخدادهای طبیعی و غیر طبیعی و 2 اسباب معنوی مانند نعمت وجودی پیامبر ( صلی الله علیه و آله)، نعمت ولایت، غیبت امام عصر ( عج الله فرجه الشریف) تکالیف شرعی ( نماز و روزه ) را می توان نام برد. برای امتحان الهی آثاری دنیوی و اخروی ذکر شده، آثار دنیوی از جمله سنجش میزان اعتقاد و ایمان، ایجاد شکیبایی و تمرین صبر توجه به خداوند و ازدیاد یاد خدا در قلوب، کفاره و کیفر گناهان و آثار اخروی مانند ثبت نشدن گناهان، شیرینی آخرت، اجر بی حساب و شفاعت. میان امتحان و ایمان انسانها رابطه ای مستقیم وجود دارد لذا هر چه درجه ی ایمان بیشتر شود، میزان امتحان فرد نیز شدیدتر است. برای همین است که انبیا و اولیای الهی بیشترین بلاها و مصائب را در طول تاریخ بشریت کشیده اند. انسانها در برابر بلاها عکس العمل های مختلفی از خود نشان می دهند. گروهی جزع و فزع و بی تابی از خود نشان می دهند، گروهی صبر پیشه می کنند و گروهی نیز علاوه بر صبر، شکر به درگاه الهی می کنند که البته گروه سوم انبیا و اولیای الهی هستند رمز پیروزی در آزمایشهای الهی، تلاش مستمر و استمداد از نیروی ایمان دانستن تقوا، توجه به اینکه عالم محضر خداست، توجه به تاریخ گذشتگان توجه به گذرا بودن جهان و صبر و شکیبایی است.

مندرجات این پایان نامه عبارتند از: معنای لغوی مثل و تفاوت میان مثل، مثل، مثل و مثله، معنای اصطلاحی مثل از دیدگاه ادبا، نظریه بعضی از حکمای متأله در معنای مثل، اقسام مثل شامل قول، تشبیه،استعاره، تمثیل، مجاز، کنایه و ضرب المثل، اقسام مثلهای قرآن از دیدگاه سیوطی در الاتقان. در این پایان نامه موارد متعددی از امثال قرآن معرفی و بررسی شده است

هدف پژوهش : بررسی ضرورت و جایگاه امامت از دیدگاه عقل و نقل است روش نمونه گیری : مطالعه کتب مختلف در زمینه مطلب مورد نظر و خلاصه کردن برخی از مطالب و یا استفاده از متن اصلی کتب است روش پژوهش : کتابخانه ای است ابزار اندازه گیری : عقل و نقل و احادیث و آیات قرآن کریم و رجوع به تفاسیری در خصوص آن است نتیجه کلی : هرچه بیشتر تفحص دراین زمینه بیانگر این است که اولا حق مطلب را نمی توان ادانمود و ثانیا با درک مطالب بیشتر به دقایق و ظرائف مهمی دراین باب می توان دست یافت و تا اندازه ای ناگفتنی های لازم برانسان مکشوف میشود

مباحث این رساله در سه فصل ذیل تنظیم شده است: فصل اول در مورد چهار مبحث امر، معروف، نهی و منکر از نظر لغت، اصطلاح و کاربرد آنها در قرآن کریم مطالبی را بیان نموده است. فصل دوم هم که شامل پنج بخش است، تمامی آیات راجع به امر به معروف و نهی از منکر را گردآوری کرده است که مجموع آنها به 28 آیه می رسد. فصل سوم به بررسی مصادیق معروف و منکر در قرآن پرداخته است که این قسمت مهمترین و بیشترین بخش رساله را تشکیل می دهد و در مجموع تعداد 101 معروف و منکر را البته بدون اشاره به شواهد و ذکر آیه یا آیات مربوط آورده است. این فصل در دو بحث تنظیم شده که در مبحث اول آن مصادیق معروف در قرآن کریم استخراج شده است و در مبحث دوم نیز مصادیقی مربوط به منکر آمده است.

عملی که از انسان سر می زند، از بین رفتنی نیست و آثاری دارد که به صاحبش برمی گردد. این آثار، چه خیر و چه شرّ، در جهان دیگر به نحو کامل و بدون نقص به فاعلش می رسد، لیکن برخی آثار، در همین دنیا منعکس می گردد و صاحبش تلخی یا شیرینی آن را می چشد. آثار اخروی اعمال، از موضوع بحث نگارنده خارج است. آنچه مورد بحث است، آثار دنیوی اعمال است، و مقصود از آثار، هم آثار تکوینی است و هم آنچه به عنوان پاداش و کیفر، داده می شود و عنوان جامع برای آن، انعکاس اعمال انسان در دنیاست. فواید این بحث، گاهی فردی است و گاهی اجتماعی. فرد، هرگاه به آثار عمل خود در دنیا پی ببرد، می فهمد که باید سرلوحه برنامه اش را اصلاح خود قرار دهد؛ زیرا سعادت دنیا و آخرت خود را در این مهم، خواهد دید. اگر انسان ها متوجّه آثار اعمال خود باشند، از آن جا که انسان، دنبال جزای نقد می گردد و پاداش ها و کیفرهای دنیوی نقدند، بنا بر این، تأثیرش در رفتار افراد انسانی فراوان خواهد بود، و همه سعی می کنند نیروی انسانی خود و سایر امکاناتشان را صرف تأمین امنیت اجتماعی کنند. مباحث این پایان نامه، در سه عنوان کلّی مطرح گردیده است. بخش اوّل، درباره پاداش های دنیوی اعمال یا انعکاس اعمال صالح در دنیاست . بخش دوم، در مورد کیفرهای دنیوی اعمال یا انعکاس گناهان است . در بخش سوم نیز پاداش ها و کیفرهای اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است. مباحث بخش اوّل، درباره پاداش های مادّی در دنیا عبارت اند از: رفع یا تسهیل مشکلات، رزق گوارا، وجاهت اجتماعی، محبوبیت اجتماعی و طول عمر. نگارنده، با توجّه به آنچه از قرآن و روایات به دست می آید، این پاداش ها را مدّ نظر قرار داده و درباره آن، بحث نموده است. وی علّت تقدّم محبّت پاداش های مادّی را به لحاظ گستردگی بحث پاداش های معنوی عنوان کرده و این بحث را متأخّر نموده است. در قسمت دوم این بخش، مسئله پاداش های معنوی مطرح شده که این پاداش ها عبارت اند از: تقویت ایمان، حیات پاکیزه، شرح صدر، حکمت و علم. در این باب، اهمّیت پاداش ها و کیفرهای معنوی را از این جهت بیان می کند که اساس سعادت و شقاوت ابدی فرد را به وجود می آورند. در این قسمت نیز نگارنده با کمک گرفتن از آیات و روایات و نقل قضایا و حکایت های مربوط به هر بحث، قول صاحب نظران و اهل فن را مطرح کرده و درباره هر یک، بحث می کند. بخش دوم، درباره کیفرهای دنیوی اعمال یا انعکاس گناهان است که خود، دو قسمت دارد: کیفرهای مادّی که عبارت اند از: ظلم، قطع رَحِم، قسم دروغ، زنا و فحشا، دروغ بستن به خدا و جدال با اولیا خدا، نداشتن محبوبیت اجتماعی، و کوتاه شدن عمر. نگارنده، ابتدا مجازات را بر سه گونه می داند: مجازات قراردادی (تنبیه و عبرت)؛ مجازاتی که با گناه، رابطه تکوینی و طبیعی دارد (مکافات دنیوی)؛ و مجازاتی که تجسّم خودِ عمل است و چیزی جدا از آن نیست (عذاب اخروی). سپس درباره هر کدام، توضیحاتی را ارائه می کند که در برگیرنده آیات و روایات و اقوال و نظریات بزرگان و دانشمندان است. قسمت دوم این بخش، کیفرهای معنوی است. این کیفرها با عناوینی چون: خودْفراموشی، کورْدلی، قساوت قلب، انحراف قلب، حجاب حق، رفاقت و هم نشینی با شیطان، تکذیب آیات خدا، اِمهال و استدراج به چشم می خورد. نگارنده، در توضیح این قسمت، ضمن این که آثار معنوی گناه را از مهم ترین آثار آن می داند، به جبران ناپذیری این گونه آثار، تکیه دارد و با آوردن مثال هایی، مقصود خود را در این زمینه روشن می سازد. بخش سوم پایان نامه، با عنوان «پاداش ها و کیفرهای اجتماعی»، درباره سنّت های خدا در اجتماع در مورد عمل و جزا و نقل قولی از علّامه طباطبایی در این زمینه، سخن گفته و کیفرهای اقوام پیشین و علّت این کیفرها را با پرسش و پاسخ هایی بازگو نموده است. مطالب دیگر در این بخش، در مورد بلاهایی است که جوامع متمدّن با آنها رو به روست که با بیان معنای جامعه و مقصود از اجتماع و جامعه ای که تقوایش موجب نزول برکات و فسادش موجب نزول عذاب و گرفتاری می شود، آغاز شده و در ادامه، این بلاها را برمی شمُرَد که عبارت اند از: تزلزل نظام خانواده، سلب امنیت، فقدان عدالت اجتماعی، و فقدان انس و الفت. نکته قابل توجّه در این پایان نامه، استشهاد بسیار نگارنده به آیات و سرگذشت های قرآنی است که در بیشتر مباحث به چشم می خورد.

دف از پایان نامه حاضر تصحیح قسمت الهیات از" شرح عیون الحکم" است. پایان نامه مشتمل بر دو بخش است. در بخش اول ضمن سه فصل به مباحث کلی و مقدماتی درباره ابن سینا به عنوان مصنف کتاب " عیون الحکمه" و نیز فخررازی به عنوان شارح " عیون الحکم" و همچنین شیوه تصحیح پرداخته شده است. دربخش دوم با استفاده از پنج نسخه خطی کتاب " شرح عیون الحکمه" طی ‎۹ فصل به تصحیح قسمت الهیات آن پرداخته شده است. عناوین فصل ها به ترتیب عبارتند از : موضوع الهیات، احکام هیولی و صورت ، اثبات القوی، احکام علل و معلولات، وجود و بیان انقسام آن به جوهر و عرض، مباحث ممکن و واجب ، کلی و جزئی، الهیات، و بالاخره تقریر معاد روحانی .

تحقیق حاضر دارای هفت فصل است: فصل اول، کلیات: تبیین موضوع تحقیق، اهمیت و ضرورت تحقیق، انگیزه و اهداف تحقیق، بیان مسئله و سئوال های اصلی تحقیق، منابع تحقیق، مراحل تحقیق، شیوه ی تحقیق، پیشینه ی پژوهش، مشکلات و محدودیت های تحقیق، نگاهی به واژه های تحقیق (کاربرد واژه های امداد، غیب و شهود، رحمان و رحیم، نصر، فتح، سکینه، رُعب در لغت و قرآن)؛ فصل دوم، سنت امداد غیبی و ویژگی های آن: سنت امداد غیبی (تعریف سنت و امداد غیبی و قانونمند بودن امداد غیبی)، اثبات امداد غیبی از سه منظر (قرآن، عقل، حدیث)، چشم اندازی به بعضی از جوامع اسلامی؛ فصل سوم، انواع امدادهای غیبی: امدادهای اجتماعی (امدادهای اجتماعی فراگیر مانند امداد در اصل هستی، امداد در امور مادی و دنیائی و امداد با ارسال انبیا، امدادهای اجتماعی غیرفراگیر مانند نزول برکت به مؤمنان، فرشتگان و امداد مؤمنان، امداد با عوامل طبیعی و امداد در برقراری حکومت مستضعفین)، امدادهای فردی (الهام و اشراق، توفیق الهی، خواب های راستین)؛ فصل چهارم، شرایط و موانع امدادهای غیبی: شرایط امدادهای غیبی مانند یاری دین و امداد، توکل و امداد غیبی، ایمان و تقوا، دعا، اخلاص، پایداری)، موانع امداد غیبی (عدم اطاعت از رهبری، غرور و خودنگری و...)؛ فصل پنجم، نمونه های امداد در امت های پیشین: امداد نوح(ع)، امداد موسی(ع)، اصحاب کهف و امدادهای غیبی، طالوت و امداد غیبی، کعبه و امداد غیبی؛ فصل ششم، امداد غیبی در زندگی پیامبراسلام(ص): امداد در دوران کودکی، امداد در شرح صدر، امداد در شهرت نام و آوازه، امداد در جریان هجرت، امداد در جهت ایجاد الفت؛ فصل هفتم، خلاصه گیری و پیشنهاده.