جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب "" بیان معانی الفاظ القرآن "" تصنیف علی ابن عبدالله بن عباس ( فو : 118 ه.ق)- که در ضمن مجموعه ای مخلوط از رسائل قرآنی است – در اصطلاح قرآن پژوهان ، در فن وجوه و نظائر قرآن کریم است . این کتاب ، اثری مستقل و ارزشمند در این زمینه به شمارمی آید و در آن ، وجوه معنایی 72 واژه از قرآن آمده است . دانشمندان ، کهن ترین اثر در این فن کتاب را "" الاشباه و النظائر "" مقاتل ابن سلیمان بلخی (فو : 150 ه.ق.) میدانند و در این نظر ، همداستانند . اگر صحت انتساب رساله مذکور به علی بن عبدالله بن عباس ، ثابت شود باید آن را کهن ترین نگاشته در این زمینه به حساب آورد که به نوبه خود ، ارزشی ویژه خواهد داشت . هیچ کدام از پنج نفری که در مصادر تراجم و رجال به این نام و نام پدر و جد ، نامبرده اند ، صاحب تالیف ، شمرده نشده اند ، با این وصف می توان قراین متعدد درون متنی و برون متنی برای صحت انتساب این رساله به علی بن عبدالله بن عباس ، اقامه کرد .

اختلاف مجتهدان در آرای اصولی و فتاوی فقهی واقعیتی مسلم است که آثار و پیامدهایی در دینداران، دینداری و پاسداری از دین داشته است. این واقعیت از زمانهای گذشته مورد توجه دانشمندان بوده است امروزه نیز با حساسیت بیشتری مورد بررسی قرار می گیرد. برخی آن را علت پویایی و به روز بودن دین دانسته و عده ای نیز آن را یکی از دلایل نسبیت فهم دین می نامند. این واقعیت از جهات مختلف قابل تحقیق و بررسی است. در این مقاله علت و منشاء اختلاف آرای اصولی و فتاوی فقهی فقها را مورد تحقیق قرار می دهیم.

اگرچه عنوان این پایان نامه اثبات صانع است، لکن نظر به اینکه از جانبی مشرکان صانع را باور داشتند،منتها برای او شریکانی قائل بودند و از جانب دیگربیشتر آیات قرآن در اثبات توحید است، در این پایان نامه آیات مذکور نیز مورد بررسی قرار گرفته اند.نخست براهین اثبات صانع، سپس گوناگونی موجودات جهان، زان پس نظم و هماهنگی حاکم بر جهان وسرانجام وجود حس مذهبی در انسان بیان شده است ومناسب هر یک از این مضامین و موضوعات آیاتی ازقرآن کریم شاهد گرفته شده است.

هدف از این پژوهش، اثبات ضرورت بعثت انبیاؤ و نقد ادله فلاسفه و متکلیم اسلامی با توجه به شبهات جدید است. این رساله سعی دارد تادر پرتو بازنگری آراء و عقاید دانشمندان اسلامی نقاط ضعف و قوت آنها را باز نماید و با پرداختن به مساله رقابت علم و دین، در حد امکان صورت مساله تعارض علم و دین را روشن سازد. تحقیق حاضر که به روش کتابخانه ای انجام یافته، مشتمل بر پنج فصل است. فصل اول، اختصاص به بررسی نظریه فیلسوفان اسلامی پیرامون ضرورت بعثت انبیاء دارد. در فصل دوم، نظریه متکلمان اسلامی در زمینه مورد بحث مورد بررسی قرار می گیرد. درفصل سوم، دیدگاه عارفان مسلمان در زمینه ضرورت بعثت بررسی می شود. فصل چهارم، به دیدگاه جامع گرایانه در باب ضرورت ارسال پیامبران می پردازد. نهایتا" فصل پایانی رابطه علم و دین را مورد مطالعه قرار می دهد. براساس نتایج حاصل از تحقیق، دیدگاه دنیوی بودن جهت گیری دعوت انبیاء در تفکر سنتی اسلامی به حکیمان به ویژه فلاسفه منشاء نسبت داده شده است. مهمترین احتجاج آنها، استناد به دلیل حکیمان در اثبات نبوت است. زیراآنچه در استدلال حکیمان حد وسط قرار می گیرد، امری دنیوی است. نظریه غالب در کلام سنتی پیرامون بعثت،" لطف انگاری" نبوت است از نظر متکلمین اسلامی خداوند به دلیل مصالحی انسان را مکلف کرده و پیامبر به منزله لطف خدا بر مکلفان در جهت راهنمایی و ارشاد آنها ارسال شده است. عارفان مسلمان دراین زمینه دیدگاهی فردگرایانه دارند. برهان عرفا درباب ضرورت بعثت، مبتنی بر اصل وجود زندگی ابدی برای انسان است. دیدگاه جامع گرایانه درزمینه مورد بحث براین باور است که تعالیم پیامبران همه شؤون حیات بشر اعم از زندگی دنیوی و اخروی را شامل می شود و پیامبر(ص) به دلیل خاتمیت پیامی جامع و کامل برای بشر آورده است. پیشرفت علم و کاسته شدن از تقدس و منزلت دین در غرب باعث شد تابرخی علم را جایگزین دین بدانند و حتی فلسفه و عنوان محصول فکر بشری رقیب دین تلقی گردید. متفکران مسلمان نظیر فاربی، علامه طباطبایی و شهید مطهری با تبیین این مساله، زبان علم و دین را تنمایز و در اکثر موارد عقل و وحی را مکمل یکدیگر معرفی کرده اند.

تحقیق حاضر با عنوان اتحاد و همدلی در فرهنگ اسلامی تنظیم گردیده است که به بررسی اهمیت و ارزش اتحاد، اثرات و فواید آن، سرچشمه های همبستگی و همچنین پیامدها و موانع گسستگی و تفرقه پرداخته شده است؛ چراکه یکی از مقاصد و اهداف بزرگ شرایع و انبیای الهی و ائمه اطهار? توحید کلمه است تا از تفرقه و فساد جامعه انسانی و تخریب مدینه فاضله جلوگیری کند. نگارنده ضرورت دانست که با ارائه راهکارها بر طبق آیات قرآن و احادیث، مسلمانان را در دست یابی به این هدف بزرگ و به منظور تجدید عظمت اسلام یاری رساند. این تحقیق شامل چهار فصل می باشد که در این فصول به اهمیت و ضرورت و ویژگی های وحدت به همراه عوامل و موانع تحقق وحدت پرداخته شده است و در ادامه آثار و پیامدهای آن بیان گردیده است که با ارائه راهکارها، در جهت کاربردی تر شدن اهتمام ورزیده شده است. این تحقیق با توجه به لحاظ نگرش و با توجه به هدف، از سنخ تحقیقات کاربردی است و به لحاظ راهبردی جزء تحقیقات توصیفی، علّی- تحلیلی می باشد و با توجه به استناد از مدارک و استناد به کتب براساس راهکار جزء تحقیقات کتابخانه ای است. در مجموع آنچه در این تحقیق به آن پرداخته شده و از مباحث مختلف استنتاج گردیده است، عبارتند از این که: خدای سبحان همه مؤمنان را به وحدت بر محور ریسمان الهی که همان قرآن کریم و عترت طاهرین است دعوت می کند و در این خصوص تأکید بی شماری شده است. این گزاره به دلیل ارزش والایی که در خود نهفته دارد همیشه دستخوش آسیبها و خدشه هایی بوده است که مهمترین آنها عدم شناخت و جدایی از ثقلین می باشد در صورتی که حاکمیت اتحاد میان مسلمانان، یعنی حاکمیت الله و این همان مدینه فاضله ای است که آرمان بزرگ دین ما می باشد. واژگان کلیدی تحقیق عبارتند از: وحدت- اتحاد- همدلی.

هدف از این تحقیق بررسی اقوال و ادله موافق و مخالف و وجوه مختلف اتحاد عاقل و معقول و نتایج آن می باشد. پایان نامه مشتمل بر سیزده فصل است. نگارنده درفصل اول، به سیر تاریخی نظریه اتحاد و وجه تسمیه آن اشاره می کند و در فصل دوم به تعریف عقل و علم و معقول بالذات و معقول بالعرض و بیان وجوه افتراق صور ادراکیه و صور نوعیه می پردازد. در فصل سوم از اقسام اتحاد سخن می گوید و در فصل چهارم مراتب علم( احساس، تخیل، توهم، و تعقل) را بیان می کند. فصل پنجم به تحریر نحل نزاع اختصاص دارد. درفصل ششم از انگیزه ملاصدرا و حالت او و مکان و زمان نگارش نظریه بحث شده است و به دلایل و براهین او دراثبات نظریه اشاره شده است . درفصل هفتم این ادله و براهین مورد نقد و بررسی قرار گرفته است . در فصل هشتم سخن منکران اتحاد عاقل و معقول ارزیابی شده و در فصل نهم از مبانی ( اصالت وجود، تشکیک درحقیقت وجود، حرکت اشتدادی، النفس فی وحدتها کل القوی، جسمانیه الحدوث بودن نفس) بحث شده است. درفصل دهم پاسخ مصدرا به اشکالات بوعلی مطرح شده و درفصل یازدهم از اعتراف شیخ الرئیس به اتحاد یاد شده است . در فصل دوازدهم اقوال فخررازی، غزالی، اسکندر افرودیسی، فارابی، سبزواری، طباطبائی و مطهری درباب اتحاد عاقل و معقول آمده است و در فصل سیزدهم نتایج قول به اتحاد برشمرده شده است. براساس نتایج حاصل از تحقیق مساله اتحاد عاقل و معقول مشکلات زیادی را درباب علم حل می کند از جمله درباب ادراکات انسانی و علم خداوند. به عقیده ملاصدرا وجود علمی اشیاء وجودی است عقلانی و خارج از سنخ وجود مادی . و چون وجود عقلی، وجود کامل و جامع جمیع کمالات و معانی ذاتی و عرضی اشیاء است بنابراین مفهوم جوهریت و لوازم آن به حمل اولی بر این وجود جامع عقلی صدق خواهد نمود. ولی به حمل شایع، وجود عقلانی و کیف نفسانی متحد با ذات نفس و عین وجود و هویت اوست. همچنین با توجه به اتحاد عاقل و معقول می توانیم علم باری تعالی را به اشیاء اثبات نموده و بگوئیم که علم خداوند عین ذاتش می باشد.

(نگرشی بر زمینه های تفسیری، روایی، فقهی،تاریخی، فتوای امام خمینی درباره نویسنده مرتد کتاب آیه های شیطانی.)در این تحقیق ثابت شد است که اولا، موضوع استخفاف و استهزاء مقدسات حربه ای در دست همه منکران و معاندان در برابر دعوت روشنگر ورهایی بخش پیامبران آسمانی بوده است. آنها هرگاه پوچی و بطلان باورهای خود را در برابر انوار وحی ملاحظه کرده اند و به ناتوانی در مقابله منطقی با وحی واقف گردیده اند به خرده گیری و سبک انگاری مقدسات دین روی آورده اند. ثانیا، سیره عملی پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله و مسلمانان راستین صدر اسلام، دفاع ازمبانی و مقدسات مذهبی بوده است و با غیرت و حمیت با اهانتها و هتک حرمتها برخورد کرده اند. ثالثا، بابررسی دقیق منابع تفسیری، روایی، فقهی، و تاریخی اسلام، نزدیکی دیدگاههای فریقین شیعه و سنی وحمیت های دینی آنان جلوه گر می شود و می توان استنباط و استدلال نمود که کافه مسلمین یک آرمان وبرنامه عملی مشترک در مقابله با این اهانتها دارند.فتوای مشهور امام خمینی درباره نویسنده کتاب آیه های شیطانی همسویی و هماهنگی کامل با سنت پیامبر صلی الله علیه وآله و سیره همه مسلمانان راستین تاریخ اسلام دارد.

«اصلاح» یعنی سامان بخشیدن نقطه ی مقابل «افساد» که به معنی نابسامانی ایجاد کردن است. واژه ی «اصلاح» دارای معانی مختلف که شامل «اصلاح نفس» ، «اصلاح در خلقت» ، «صلح و آشتی بر قرار کردن» و «اصلاح اجتماعی» می باشد. اصلاحات امری ضروری و لازم برای جامعه ای که می خواهد پیشرفت و ترقی کند و حالت ایستادگی و عقب گرد نداشته و هلاکت و نابودی به سراغ آن نیاید. پیامبران و پیشوایان الهی و پیروان آنها اصلاح طلبان واقعی و منافقان اصلاح طلبان دروغین می باشند. اصلاحات در استحکام نهادهای اجتماعی تأثیر دارد و همچنین نهادهای اجتماعی در ایجاد اصلاحات موثر است. برای هر کدام از ابعاد اصلاحات راهکار مناسب را باید انتخاب کرد و برای اصلاح جامعه از مفاسد اجتماعی «تعلیم و تربیت» ، «امر به معروف و نهی از منکر» ، «اجرای احکام حقوقی اسلام» و «جهاد» به عنوان راهکارهای مناسب بیان می شود. اصلاحات دارای ابعاد مختلف است و لازم می باشد در تمام ابعاد انجام گیرد تا جامعه ی اسلامی در هه ی جهات حرکت به سوی رشد و کمال داشته باشد. اصلاحات به عنوان یک عمل ارزشی مورد هجوم آفت هایی است که باید آفت زدایی شود تا از مسیر خود منحرف نشود و اصلاحگران بتوانند به اهداف اصلاحات نائل آیند. در پایان سخن بیان می کنیم که اصلاحات مختص زمان ومکانی خاص نیست و همه ی مومنان موظفند همیشه به اصلاح نفس و اصلاح جامعه ی خود بپردازند.

موضوع تحقیق حاضر، اعتقاد به معاد و فواید آن از دیدگاه اسلام است. مساله مورد بحث یکی از اصول مقدس دین اسلام است و همه ی مسلمانان به زندگی پس از مرگ اعتقاد دارند. اما در کنار این اعتقاد شبهاتی نیز برایب معتقدان به معاد مطرح می شود. هدف از انجام این تحقیق پاسخ دادن به این قبیل شبهات و پرسش هاست و با بیان پاسخی مناسب از دیدگاه اسلام، راه حل منطقی ارائه دهیم و تا از این طریق این گونه شبهات در میان مردم کمتر دیده شود و این پاسخگویی را در بحثی تحت عنوان انواع معاد و شبهات آن مطرح کردیم و همچنین راه حل هایی بیان شده پیرامون اینکه چگونه می توان اعتقاد به معاد را در بین جوانان و نوجوانان که ارکان اصلی هر جامعه ای را تشکیل می دهد نهادینه کرد. در این تحقیق در حد توان سعی شده مسائل مربوط را با استناد به آیات و روایات بیان کنیم تا مطالب از اعتبار و غنای بیشتری برخوردار باشد و فهم و درک آن برای خوانندگان محترم آسان تر باشد و از این طریق رابطه ی این مطالب با اسلام نیز روشن شود. پس از توضیحی پیرامون معاد و دیدگاههای مختلف در مورد آن سعی کردیم با ارائه دلایل نقلی و عقلی معاد اثبات کنیم و بعد از توضیحاتی که در مورد معاد جسمانی و روحانی دادیم به شبهات پرداخته و آنگاه درباره معاد در زندگی اجتماعی و سپس فردی از دو بعد روحی و روانی و تربیتی مطالبی را بیان کنیم . از جمله کتابهای مهم در این تحقیق معاد از دیدگاه قرآن، حدیث و عقل از حسین ربانی میانجی است که مسئله دلایل قرآنی و عقلی را به خوبی و روشنی توضیح داده است. از جمله دیگر کتابها معاد از دیدگاه وحی و فلسفه از محمد باقر شریعتی سبزواری است که در فصل دوم و سوم بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است. کلید واژگان تحقیق عبارتند از : اعتقاد- آکل و ماکول- تناسخ - اعاده معدوم - معاد- فواید- بهشت- جهنم

با توجّه به وجود فقر در کشورهای اسلامی بویژه کشورمان ایران، پرسش هایی به ذهن خطور می کند که یکی از آن ها این است: آیا اسلام برای از بین بردن فقر طرحی دارد یا نه؟برای پاسخ به این پرسش، به طور خلاصه می توان گفت که اسلام، در سه مرحله درصدد رفع فقر است: 1. مقابله با عوامل فقر; 2. توزیع عادلانه ثروت; أ. توزیع پیش از تولید; ب. توزیع پس از تولید; 3. تأمین اجتماعی. هر کدام از این برنامه ها، در این مقاله توضیح داده شده است. 1. نساء (4)، 172. 2. بقره، 159. 3. درباره حُسن و قبح عقلی، به علّت اساس بودن آن، گسترده تر بحث کردیم و دیدگاه های گوناگون را در آن آوردیم; بدین جهت، حجم این بحث تقریباً بیشتراز مباحث دیگر است. 4. به جهت مفصّل بودن بحث فقط به ذکر سخنان نمایندگان مکاتب فلسفی (بوعلی، شیخ اشراق، و ملاصدرا) بسنده کردیم. 5. رعد (13)، 11. 6. و [من] مأمور شده ام تا در برابر پروردگار عالمیان تسلیم باشم. غافر (40)، 66. 7. بقره (2)، 102. 8. مائده (5)، 60. 9. مائده (5)، 41. 10. انعام (6)، 121. 11. اعراف (7)، 79. 12. و الذین اهتدوا زادهُم هُدی... . محمد (47)، 17. 13. فلمّا راعوا أزاغ اللّهُ قُلُوبَهُم. صف (61)، 5. 14. مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، یادنامه علامه طباطبایی، تهران، 1362 ش،ص 200. 15. استاد شهید مرتضی مطهری، حق و باطل، نهم، تهران، صدرا، 1368 ش، ص 86.