جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر به بررسی امر به معروف و نهی منکر با تکیه بر آیات و روایات اختصاص دارد و شامل دو بخش است: در بخش اول، با عنوان کتاب از معنای امر و نهی، و امر به معروف و نهی از منکر در قرآن سخن رفته است؛ در بخش دوم، با نام سنت به بررسی امر به معروف و نهی از منکر در روایات، و نیز بررسی امر به معروف و نهی از منکر در سیره عملی معصومین(ع) از پیامبر اسلام(ص) تا قائم(عج) پرداخته شده است.

از اساسی ترین و ضروری ترین نیاز انسان برخورداری از امنیت در زندگی است که حوزه های مختلف امنیت در قرآن شامل امنیت فردی، اجتماعی، روحی و روانی، اقتصادی و ... می شود که هر یک در خور خود اهمیت خاص و ویژه ای دارد. آرامش و امنیت اخروی بسیار با اهمیت تر از امنیت دنیوی است، چون امنیت اخروی جاودان و همیشگی است، چون امنیت در بهشت هم که سراسر امن و آسایش است انسان ترس و نگرانی از فقر، بیماری و مرگ و مشکلات و گرفتاری ها در او راه ندارد.اما امنیت دنیوی محدود به عیش و نوش هایی در همین دنیاست و فانی و زودگذر و از بین رفتنی است. در روز قیامت هم اگر بنده در دنیا از عذاب الهی ترس داشت در قیامت از خوف و ترس و عذاب جهنم ایمن است پس کسی که در دنیا از خداوند می ترسد در قیامت هیچ نگرانی ندارد و در امنیت خواهد بود. پس به منظور حاکم کردن روح امنیت و آرامش بر فرد و جامعه باید سعی شود که انسان از شر خود در امان بماند تا دیگران از او در امان باشند. در این صورت بسیاری از خلاف ها و بزه های اجتماعی روی نمی دهد. باید با استفاده از عوامل امنیت از جمله ( تقویت ایمان، دعا، صبر، مقایسه، رضایت، تظاهر به رضایت، توبه، زهد و قناعت، تنوع در زندگی، تدبیر در زندگی، پای بندی به اصول اخلاقی، کارخوب، نماز، حجاب)با همه ی این عوامل امنیت را فراهم کرد با استفاده از ( راهکارهای معرفتی، رفتاری، عاطفی، اجتماعی)با همه ی این راهکارها بهداشت روانی خود را تأمین کرد. واژه های کلیدی: امنیت، عدالت، امنیت فردی، امنیت اجتماعی، سیاست، حکومت.

موضوع این تحقیق پایانی « امر به معروف و نهی از منکر از منظر آیات و روایات» می باشد و اما هدف از فراهم آوردن آن میل قلبی اینجانب و نیازی که جامعه دارد و آشنایی و بدست آوردن اطلاعات کامل برای انجام این فریضه مهم می باشد. سعی کردم در این تحقیق به اهمیت و آثار و برکات انجام این امر مهم و همچنین خطرات ترک و شرایط و مراتب امر به معروف و نهی از منکر با مراجعه به آیات و روایات و فرمایش بزرگان بپردازم. این تحقیق از نوع بنیادی می باشد که به روش کتابخانه ای و به صورت فیش برداری حاصل گردیده که برای فراهم آوردن آن از منابع بسیاری از جمله منابع قرآنی ، روایی ، اخلاقی ، تفسیری و ... استفاده گردیده و اما برخی از نتایج بدست آمده به قرار ذیل می باشد . 1- اینکه اسلام به این فریضه مهم بسیار اهمیت داده . 2- ضرورت شناخت این فریضه و عمل به آن . 3- بیان شرایط ومراتب امر به معروف و نهی از منکر 4- بیان خطرات و ضررهای ترک این فریضه مهم 5- اهمیت خاص بزرگان دین به انجام این فریضه در پایان مناسب است که اشاره گردد ، واژه های کلیدی که در این تحقیق به کار گرفته شده عبارت است از : « امر ، معروف ،نهی ، منکر»

در این پژوهش به فریضه امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه قرآن و سنت اشاره شده است. این تحقیق شامل سه بخش و هر بخش آن شامل سه فصل می باشد و این فریضه از دیدگاه قران، سنت جایگاه آن در ادیان، فلسفه، این حکم و تاثیر آن در اجابت دعا، علل مهجوریت، شرایط و مراتب آن مورد بررسی قرار گرفته است. فریضه امر به معروف و نهی از منکر در فرهنگ انسان ساز اسلام از جایگاهی بس والا بهره مند است، به گونه ای که این امر به تنهایی ضامن قوام شریعت مقدس شمرده شده است. این مساله ،یکی از مهمترین مسایلی است که اگر تنها به قرآن کریم مراجعه کنیم و به احادیث نبوی و ائمه اطهار(علیهم السلام) توجهی نشود، متوجه می شویم که این موضوع در کتاب مقدس آسمانی چقدر تکرار شده است و چه اندازه بدبختی ملل گذشته را مستند می کند به اینکه امر به معروف و نهی از منکر نداشته اند. از طرفی می دانیم نقش این مساله در اجابت دعا چه قدر موثر است ، به طوری که خداوند می فرماید: بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را، یکی از موارد خواندن خداوند انجام دادن این فریضه مهم می باشد. با این حال، باتوجه به تاکیدات زیاد، راجع به این مساله، متاسفانه آن طور که باید به این فریضه توجهی نمی شود. البته خود این امر در اثر عوامل متعدد و مشکلات زیاد که در این راه وجود دارند درست انجام نمی گیرد که اگر این مشکلات رفع شود، می تواند دوباره جایگاه خود را در جامعه پیدا کند. امر به معروف و نهی از منکر دارای شرایط، مراتب و شیوه های خاصی بوده ، شخصی که می خواهد این فریضه را انجام دهد باید به آن آَشنایی کامل داشته باشد یعنی نباید خودسرانه عمل کند، چون در غیر این صورت، این فریضه به جای اینکه نتیجه مثبت دهد، برعکس عمل می کند. بنابراین یک ملت و جامعه، در صورتی زنده و رستکار است که در میانشان امر به معروف و نهی از منکر باشد و به بهترین شکل آن را به کار گیرند. با توجه به این مطالب ، لازم دیدم در بخش اول به بررسی این فریضه ازدیدگاه قرآن و سنت بپردازم که خود شامل سه فصل می باشد، فصل اول با عنوان ، امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه قرآن» فصل دوم با عنوان « امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه سنت» و فصل سوم با عنوان « امر به معروف و نهی از منکر در ادیان دعا» بوده ، بخش دوم با عنوان « فلسفه ، احکام و تاثیر امر به معروف و نهی از منکر در اجابت دعا است که شامل سه فصل با عناوین « فلسفه امر به معروف و نهی از منکر » ، « احکام مربوط به امر به معروف و نهی از منکر » و « تاثیر امر به معروف و نهی از منکر در اجابت دعا». بخش سوم با عنوان « مراتب، شرایط و مهجوریت امر به معروف و نهی از منکر » دارای سه فصل با عناوین: «علل مهجوریت امر به معروف و نهی از منکر » ، « شرایط امر به معروف و نهی از منکر » ، « مراتب و شیوه های امر به معروف و نهی از منکر » تنظیم کردم. در نوشتن این تحقیق از کتاب های روایی همچون بحارالانوار، تفسیر محمع البیان و ... استفاده گردیده است.

این پژوهش در هشت بخش با عناوین ذیل تدویل شده است؛ تعریف امر به معروف و نهی از منکر، اهمیت آن، پیشینه آن در ادیان و جوامع گذشته، زیان ترک آن،دامنه آن، آثار آن، موانع آن و بالاخره امر به معروف ونهی از منکر از دیدگاه روان شناسی.

امر که همان صیغه امر است به معنای طلب برو بیا است، معروف از ماده عرف و به معنی شناخته شده گرفته شده و در اصطلاح به هر کار نیک و خیری که کننده آن، آن را می شناسد اطلاق می شود. نهی، در لغت به معنی باز داشتن و منع کردن می باشد که همان زجر و منع است ، منکر در لغت از انکار منکر گرفته شده و به معنی ناشناخته است و در اصطلاح ، منکر به کار زشتی گویند که بازدارنده آن, آن را بشناسد. اهمیت امر به معروف و نهی از منکر یکی از واجبات است که سایر واجبات دینی هم به سبب آن دو استوار می گردد. امر به معروف و نهی از منکر شرایطی دارد که مراعات آن برای انجام این فریضه الهی ضرورت دارد و آگاهی کامل از نیکی و بدیها ، فقدان ضرر و مفسده ، احتمال تأثیر از جمله شرایط آن است که امام معصوم فرموده است: شخص جاهل بهتر است که امر به معروف و نهی از منکر نکند زیرا به جای اصلاح در امور، به مشکلات می افزاید. امر به معروف و نهی از منکر علاوه بر تبلیغ مستقیم و غیر مستقیم مراحل سه گانه ای دیگری هم دارد مانند اظهار تنفر قلبی، امر و نهی از گفتاری, استفاده از قدرت و یا لفظی است یا عملی، لفظی یعنی انسان با بیان حقایق معروفها را به مردم بگوید و خوبی ها را تشریح نماید، برای اینکه دیگران و مردم را تشویق کند، اما عملی یعنی اینکه انسان نباید از گفتن بیش از اندازه غافل شود. افراد تارک این واجب الهی دچار آفات بسیار شده اند از جمله : پیامدهای فردی مانند تضعیف ایمان, شرکت در گناه و پیامدهای اجتماعی مانند : تسلط اشرار و عقوبت الهی ، کوتاهی و مسامحه کردن از مهلکات این فریضه الهی. مهمترین آفات و موانع امر و نهی عبارتند از : حیا و شرم، بی اعتنایی به عدم احساس مسئولیت، سستی و بی حوصلگی است، نمونه هایی از معروفها و منکرها مورد بررسی قرار داده شده مانند : قصد قربت, تشویق، ترک هجرت و غفلت. حضرت علی ( ع) در کتاب نهج البلاغه درباره امر به معروف و نهی از منکر خطبه ها و سخنان زیبایی ایراد فرموده اند و تمام جوانب این امر را در نظر گفته اند از جمله : مذمت تارکین امر و نهی، تساوی گنهکار و راضی به گناه در عذاب، که در این باره فرمودند: کسی که راضی باشد به کار جمعیتی از مردم مانند این است که در آن کار دخالت داشته است ، کسی که در کاری باطل دخالت داشته باشد دو گناه کرده، گناه انجام عمل و گناه رضایت دادن به کار. روایاتی که دلایل بر اصل وجوب امر به معروف و نهی از منکر با تأکیدهای شدید است، روایاتی که دلالت بر اهمیت این دو فریضه الهی در میان سایر فرائض و واجبات الهی دارد، روایاتی که مشتمل بر تحذیر و هشدارهای عذاب تارکان این فریضه است.

اهمیت امر به معروف و نهی از منکر در قرآن و آثار ائمه طاهرین با صراحت و تأکید بیان شده است، هم چنین علمای دینی این اصل مهم را زیاد مورد بحث قرار داده و سخن ها گفته و مطالبی نوشته اند به طور کلی در این رساله نگارنده سعی کرده با توجه به اهمیت و ضرورت موضوع در حد توان خود و با جستجو در قرآن، روایات، کتب معتبر و با بهره گیری از نظر برخی از اساتید ابعاد مختلف این موضوع را مورد بررسی و تحقیق قرار دهد از جمله: در این پژوهش اهمیت و ارزش امر به معروف و نهی از منکر از منظر آیات و روایات، آثار و برکات انجام این فریضه در ابعاد مختلف مهم فردی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و بالعکس عواقب سوء و زیانبار ترک آن، و مراتب اجرای هر چه بهتر امر به معروف و نهی از منکر که عبارت است از مرتبه قلبی، مرتبه زبانی و مرتبه عملی، که یکی از مراتب از دیگری برتر و بهتر است و بیان این که خود آمر و ناهی باید آداب و شرایطی داشته باشند که باعث افزایش تأثیر گذاری امر و نهی آن ها بشود، و توضیح مختصر در مورد مهم ترین علت قیام امام حسین-علیه السلام- که احیای سنت امر به معروف و نهی از منکر بوده است و در ادامه به این مطلب اشاره شده که با انجام این اصل مهم اسلامی فرد و جامعه ممکن است متحمل خطرات و هزینه هایی هر چند سخت بشوند. در نهایت این پژوهش به علاقمندان و دانش پژوهان در این عرصه ارائه می شود و همین قدر لازم می دانم که تذکر دهم اگر سستی در این رساله می بینید آن را به حساب بنده بگذارید، زیرا احکام دین اسلام آن قدر استوار است که هرگز احتمال اختلال و سستی در آن راه ندارد. باشد که با مطالعه و عمل به رهنمودهای اسلام در این وادی بسیاری از مشکلات مردم در این زمینه حل شود.

آنچه در پیش رو دارید، تلاشی است تحقیقی و کنکاشی است جستجوگرانه در موضوع امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه قرآن و روایات و سیره پیشوایان و طرحی است نسبتا جامع و دربرگیرنده پاسخ هایی به پرسشهای زمان ما. امر به معروف و نهی از منکر از جمله مهمترین دستورهای دینی و تکالیف الهی است که اهمیت زیادی نسبت به بسیاری از واجبات دیگر دارد، چرا که رواج خوبی ها و واجبات دیگر در گرو انجام این تکلیف می باشد. قیام ها و حق طلبی ها ی ائمه دین، در قالب امر به معروف و نهی از منکر صورت گرفته است که یکی از آنها قیام خونین سیدالشهدا در کربلاست، که عملا و صراحتا انگیز ه قیام خود را عمل به این واجب برشمرده اند. در مورد امر به معروف و نهی از منکر – معطوف به اهمیت که در متون دینی دارد- باید پرسید که: آیا همان قدر که درمتون دینی تأکید شده است اهمیت آن درک شده؟ از ابعاد و ویژگی ها و چند و چون آن به اندازه کافی اطلاع داریم؟ این فرضیه چه نفش و جایگاهی در جامعه می تاند ایفا کند، و تا حد مطلوب چه قدر فاصله داریم؟! امر به معروف و نهی از منکر، یک واجب مهمی است که متأسفانه هم شناخت کافی در مورد آن وجود ندارد و هم به طور شایسته مورد توجه قرار نگرفته است. حتی در جامعه اسلامی ما، ب این که قرآن واحکام در درجه ی اول اهیمت قرار داردند، ولی باز هم این اصل مهم مورد غفلت و کم مهری واقع شده و عنایت کافی بدان مبذول نشده است. بنابراین هم از لحاظ دینی و هم از لحاظ نیاز روز لازم است که این موضوع مورد بررسی و دقت قرار گیرد و هم ابعاد مختلف مسأله در حد وسع و توانایی مورد کنکاش قرار گیرد. در این نوشتار سعی ما هم بر این است که در حد توان ابعاد موضوع را در چهار بخش مود بحث و بررس قرار دهیم. هر بخش مشتمل بر چندین فصل است و هر فصل زیرمجموعه های خاص خود را دارد. بخش اول به کلیات مطالبی در مورد امر به معروف و نهی از منکر می پردازد که اصولا چه ضرورتی دارد، به بحث در این مورد بپردازیم و در ادامه هدف و پیشینه این فریضه الهی بیان می شود. همچنین بیان می شود که چه راهکارهایی برای اجرای این فریضه وجود دارد. بخش دوم آن مربوط به امر به معروف و شرایط آن است که در دو فصل مورد بحث و بررسی قرار گرفته که عبارتست از: 1- معروف و منکر – آمر و ناهی، که زیرمجموعه های زیر را در بر می گیرد: الف) معنای امر به معروف و نهی از منکر چیست؟ برای امر به معروف و نهی از منکر باید معروف و منکر را شناخت و دانست که چه کاری در محدوده معروف است تا امر به آن لازم باشد و چه کاری در محدوده منکر است، تا نهی از آن واجب باشد. ب) ما باید از چه راههای معروف و منکر را بشناسیم تا بتوانیم آن طور که شایسته و بایسته است عمل کنیم؟ سرشت انسان به گونه ای است که ذاتا جویای کمالات و زیبایی هاست لذا از پستیها و زشتیها دوری می کند و به سوی خوبی و کمالات می رود. به حکم اینکه اسلام آخرین دین و کاملترین شریعت است انسان برای شناخت معروف و منکر نیازمند به آن است. و در نهایت یکی از نعمت هایی که خداوند متعال در نهاد انسان قرار داده وجود پیامبر درونی یا عقل است که انسان با سنجش اعمال به خوبی و بدی آن پی می برد. ج) مصادیقی باید وجود داشته باشد تا به واسطه آن به معروفها عمل کرد، و از منکرات اجتناب نمود. د) امر به معروف و نهی از منکر وظیفه افراد خاصی نیست بلکه دین مبین اسلام عمل به این فریضه را بر همه واجب نموده که به نیکی امر و از بدی نهی نمایند لذا همه را در برابر این تکلیف مسئول می شمارد. ه) شخصی که می خواهد وظایف دینی خویش را عمل کند تا کلام و سخن او در دیگران اثر بخشد باید دارای ویژگیها و خصوصیاتی باشد. برای این که در جامعه بتوان خوبیها را گسترش داد و از مفاسد جلوگیری کرد باید خود شخص آمر و ناهی دارای مقدماتی باشد تا دیگران به سخنان او گوش فرا دهند. 2- شرایط امر به معروف و نهی از منکر: به طور کلی تکالیف اسلامی دارای شرط هستند شرایط عمومی و شرایط خصوصی، در صورت تحقق این شروط است که امر به معروف و نهی از منکر واجب خواهد شد. بخش سوم در رابطه با جایگاه امر به معروف و نهی از منکر، مراحجل و شیوه های آن سخن به میان می آورد. که دارای دو فصل است: 1- جایگاه امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاههای مختلف دین مبین اسلام که جامعه را به مصلحت و کار نیک فرمان داده و از مفسده و کار زشت نهی فرموده شآن امر به معروف و نهی از منکر را بسیار بزرگ شمرده و راجع به آن تأکیدات و ترغیبات فراوان نموده است. این فریضه بزرگ در قرآن مجید آیات متعددی را به خود اختصاص داده که تعداد 17 آیه مورد بحث قرار گرفته شده. و این نکته بسیار مهم گنجانده شده که، هر جامعه ای به این فریضه بزرگ ارج نهد به عنوان بهترین امت تلقی شده است. هنگامی که سیره معصومین را مورد بررسی قرار می دهیم چنین دریافت می شود که، آنان اساس و بنیان کار خود را بر آن نهاده اند و خطوط اصلی هدایت را همواره با ذکر معروفها مشخص نموده و راههای به بن بست رسیده را با بیان منکرات تبیین فرموده اند. مبحث بعدی این است که اساسی ترین عنصری که در قیام امام حسین ( ع) نقش داشته امر به معروف و نهی از منکر بوده و این مطلب به وضوح در سخنان آن حضرت دیده می شود. امر به معروف و نهی از منکر در سیره و روش تمامی بزرگان، علما، دانشمندان دین شناس و مجاهدان در راه خداوند بوده است آنان که با الگو قرار دادن پیامبر و ائمه معصومین ( به حکمو وظیفه ای که اسلام بر عهده انسانهای مؤمن نهاده) همواره برای احیا، نشر و تبلیغ مکتب اسلام سعی و کوشش فراوان نموده اند و اینکه ما در این نوشتار به نحوه عملکر برخی از آنان در این زمینه می پردازیم، چهره هایی که زندگی خود را صرف معرفی کردن ارزشهای اسلامی و بر حذر داشتن مردم از کارهای ناصواب داشته اند. 2- مراحل و شیوه های امر به معروف و نهی از منکر. تدریجی بودن از نعمت های خداوند متعال در خلقت،آفرینش، قانونگذاری و تشریع بوده است بر همین اساس احکام الهی در مدت 23 سال بر پیامب نازل شد و حتی گاهی در مورد یک مسأله مثل شرب خمر به تدریچ بیان گردید. تبلیغ یک وظیفه عمومی برای همه مسلمانان است وظیفه هر مسلمانی این است که حامل پیام الهی باشد و سعی کند ابتدا خود به این پیام الهی عمل نماید و آن را نیز در جامعه به مرحله عمل تحقق برساند. مطلب بعدی نیز در زمینه مراحل آن است که دارای سه مرحله امر به معروف قلبی، لسانی و یدی می باشد. بخش چهارم این بخش در زمینه نقش فریضه امر به معروف و آثار آن بحث می کند. این بخش دارای 5 فصل ذیل است: 1- امر به معروف و نهی از منکر در دفاع از اسلام 2- آثار امر به معروف و نهی از منکر 3- آثار سلب و تخریبی ترک امر به معروف و نهی از منکر 4- علل و عوامل گرایش به منکرات 5- علل و عوامل بی تفاوتی در برابر منکرات جهانی بودن اسلام وکوشش در راه تحقق حاکمیت آن در حد وسیعی متأثر از اصل امر به معروف و نهی از منکر است انقلاب اسلامی ایران نیز یکی از ثمرات و نتایج با ارزش این اصل مسلم در جنبه های سیاسی و حکومتی آن است. حال جای پرسش است که چرا با وجود این همه تأکیداتی که نسبت به این فریضه صورت گرفته باز هم این فریضه در زمان کنونی ما مورد بی مهری واقع شده ؟! چرا به آنچه می دانیم عمل نمی کنیم؟! اساس امر به معروف و نهی از منکر نیکوکاری است. مگر ممکن است کسی بخواهد از خودگذشتگی کند و خود را در خدمت خلق قرار دهد ولی دیگران را به سمت و سوی خیر و نیکی از طریق امر به معروف و نهی از منکر رهنمون ننماید؟! آری اگر از درون مراقب خود باشیم و مردم از برون مراقب ما باشند و مسئولین در رأس نظام سیاسی و حکومتی، مشوق خوبیها و مانعی بدیهای افراد جامعه باشند، بهترین جامعه را خواهیم داشت و به فرموده امام ( ره) می توانیم انقلابمان را به تمامی کشورها صادر نمائیم. ان شاءالله از خداوند توفیق همه را در انجام این فریضه الهی خواهانم و اگر لغزشی در نوشته هایم است، از خداوند عزیز عذر می خواهم.

این تحقیق با موضوع «امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه قرآن» در یک مقدمه و شش فصل تنظیم شده است: فصل اول به ضرورت، سابقه، سؤال اصلی، سؤال های فرعی و مفاهیم موضوع پرداخته است. در فصل دوم، اهمیت و جایگاه این دو فریضه از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار گرفته و به تأیید آیات از طریق روایات، عقل و اجماع پرداخته است. فصل سوم به بیان شرایط و مراتب امر به معروف و نهی از منکر و راه های شناخت و مصادیق آن ها اختصاص دارد. در فصل چهارم، آداب امر به معروف و نهی از منکر و توانمندی آمران و ناهیان مورد بررسی قرار گرفته است. فصل پنجم به آثار و پیامدهای این دو فریضه اختصاص یافته است. در فصل ششم، پاسخ به سؤال ها و شبهات و نیز علل ترک این دو واجب اسلامی بیان شده است.

این پایان نامه شامل پنج بخش است: بخش اول،معنای لغوی امداد و غیب. بخش دوم، امدادهای غیبی. ازمهمترین مباحث این بخش، هدایت عامه، سنتهای الهی درزندگی انسان، و صور امدادهای غیبی است؛ نظیر فراهم شدن اسباب موفقیت، الهام و رؤیای صادقه، تصرف درچشم و ایجاد آرامش . بخش سوم، شرایط امدادهای غیبی؛ مثل ایمان و تقوا، اخلاص و مجاهدت، توکل، دعاو استغفار . بخش چهارم در مورد حکومت صالحان است و مباحثی چون انعکاس پیروزی حق بر باطل در قرآن واشاره علی (ع) به ظهور مهدی (ع) را در بردارد