جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم در بخشی از سورۀ نمل به ماجرای حضرت سلیمان و ملکۀ سبا پرداخته است. در آیۀ 44 این سوره به طراحی خاص صحن قصر حضرت سلیمان اشاره کرده است و اینکه ملکۀ سبا هنگام ورود به این صحن دچار اشتباه شد و تصور کرد که بر آب قدم میگذارد. دلیل این طراحی خاص توسط حضرت سلیمان سوال اصلی این تحقیق است که با روش توصیفی تحلیلی و با استناد به آیات قرآن به آن پاسخ داده شده است. نظرات مفسران در مورد این آیه در سه دسته قرار میگیرد؛ نخست گروهی که حادثۀ بیان شده در آیه 44 این سوره دربارۀ ورود ملکۀ سبا به صحن قصر را یک معجزه و به دنبال معجزات دیگر حضرت سلیمان برای ایمان آوردن ملکۀ سبا می دانند؛ دوم گروهی که این اقدام را قدرت نمایی و برای نشان دادن برتری حضرت سلیمان دانسته اند؛ و سوم گروهی که این حادثه را طراحی حضرت سلیمان برای دیدن مشخصات جسمانی ملکۀ سبا دانسته اند. این نظرات به صورت کامل نمی تواند آیه را توضیح دهند و با تبیین دیدگاه این تحقیق ضعف تبیین آنها روشن خواهد شد. اما دیدگاهی که با استفاده از تحلیلی روانشناختی در این تحقیق ارائه می شود، کاملاً با استناد به قرآن کریم ارائه شده است و نقاط ضعف سایر نظرات را ندارد. در این تحقیق با تحلیل این آیه و آیات قبلی در مورد این ماجرا مشخص می شود که تفاسیر بیان شده از این آیه قابل دفاع نیستند و در واقع این اقدام حضرت سلیمان دربردارندۀ سبکی روانشناختی برای ایجاد زمینۀ پذیرش حق و ایمان به خدا در ملکۀ سبا بوده است.

شیخ مفید از عالمان برجسته و سرآمد شیعه در قرن چهارم هجری قمری است. نظر به صبغه­ی کلامی اغلب آثارش، بیشتر در زمره متکلمان به شمار آمده و دیدگاه‌های تفسیری او کمتر مورد توجه قرار گرفته؛ تمامی تفسیر قرآن توسط شیخ مفید نیز در دسترس نیست، لکن در میان برخی از آثار به جا مانده از او می­توان به مبانی و آرائ تفسیری اش دست یافت؛ برای داشتن تحلیلی درست از نظریات تفسیری و کلامی شیخ مفید، سزا است نخست مبانی او در تفسیر قرآن بیان گردد که از جمله مبانی مهم او در میان مبانی صدوری، قدسی بودن الفاظ قرآن است؛ در این نوشتار به بررسی قدسی بودن الفاظ قرآن در میان آثار شیخ مفید پرداخته شده و نتایج حاصل از آن چنین است که قدسی بودن الفاظ قرآن از منظر شیخ مفید، امری مسلّم و شامل تمامی قرآن می­باشد؛ قدسی بودن ملازم الهی بودن الفاظ قرآن و سلامت نص و حکیمانه بودن آن نیز هست که در این مقاله به تحلیل تلازم آنها از منظر شیخ مفید پرداخته شده است.

از دیر باز زیتون در بین ادیان و فرهنگ های گوناگون مورد توجه بوده است که به صورت آیات زیتون در کتب مقدس به کار رفته است. اما مسئله این است که تا کنون در باره ی اهمیت زیتون، بخصوص در بین ادیان و اعتقادات گوناگون، پژوهشی انجام نشده، مگر تحقیقاتی ناکافی و بسیار سطحی که موضوع زیتون در حاشیه ی آن قرار دارد. در این مقاله سعی بر آن بوده تا ادای دینی باشد به جایگاه تاریخی زیتون. در این پژوهش در مورد مفهوم زیتون در متون مقدس قرآن کریم و عهد قدیم مورد بررسی و تحلیل و مقایسه قرار گرفته شده است. هدف از این تحقیق بیان جایگاه زیتون در ادیان مختلف بخصوص یهودیت، و اسلام بوده و از اهداف دیگر این مقاله این بوده است که اهمیت جایگاه زیتون را از دل تاریخ بیرون کشیده و آن را دوباره احیاء کند. این مقاله به روش تحلیلی و توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به بررسی تطبیقی مفهوم زیتون در قرآن کریم و عهد قدیم می پردازد؛ بدین صورت که آیات قرآن کریم و عهد قدیم حول مفهوم زیتون استخراج و دسته بندی می شود. برای این منظور، ابتدا مفهوم زیتون در عهد قدیم را بررسی و تحلیل میکنیم. سپس راجع به مفهوم زیتون در قرآن کریم بحث می کنیم. پس از آن مفهوم زیتون در عهد قدیم و قرآن کریم را مقایسه می کنیم. یافته ها نشان داد که که زیتون در عهد قدیم و قرآن کریم که در این مقاله آمده دارای مفاهیم مشترک که برگرفته از اعتقادات مذهبی آن ها بوده، می باشد؛ مفاهیمی مانند نعمت، برکت و صلح. و اینکه می توان ریشه ی تقدس زیتون را به تاریخی ترین تمدن ها و فرهنگ ها گره زد.

میرزا جواد ملکی تبریزی از عارفان نامی معاصر شیعی میباشد. علما و دانشمندان شهیر پس از ایشان نظیر علامه طباطبایی، علامه حسینی طهرانی و امام خمینی (ره) از ایشان به بزرگی یاد کرده‌اند و برای نظریات ایشان جایگاه والایی قائل بوده‌اند. مطالعۀ «مبانی» و «دستورات» سلوکی ایشان که مبتنی بر اصول «هستی‌شناختی» و «انسان‌شناختی» عرفانی و عقلی وی می‌باشد، نمایانگر یک «نظام وارۀ سلوکی» است. نظامی که عمل به دستورات آن انسان را به «توحید» و «لقاء الهی» برساند. مهمترین راهبردها و مؤلفه‌های این نظام سلوکی عبارتند از: «تفکر»، «علیت»، «وضع الفاظ برای ارواح معانی»، «جامعیت انسان نسبت به عوالم»، «فقر ذاتی سالک»، «محبت»، «اختلاف احوال سالکین»، «مراقبه»، «پایبندی به شریعت»، «توبه»، «توجه به اوقات و ایام خاص»، «مرگ آگاهی»، «قاعدۀ رفق و مدارا»، «نفی دعوی کاذب»، «توسل به انسان کامل» و «توحید»؛ در این تحقیق کوشش شده است که با روش توصیفی تحلیلی ضمن بر شمردن و توضیح هریک از این راهبردها و مؤلفه‌ها به تحلیل عرفانی – عقلانی آنها نیز پرداخته شود تا وجه انسجام و روشمندی نظام سلوکی میرزا بیش از پیش نمایان گردد. شایان ذکر است در تحلیل راهبردها و مؤلفه‌های نظام سلوکی میرزا سعی شده است تا حد امکان این تحلیل‌ها از درون نظام سلوکی ایشان ارائه گردد تا وجه اصالت و استحکام این نظام سلوکی آشکار گردد. بر این اساس اهداف این تحقیق به ترتیب عبارتند از: «استخراج و معرفی راهبردها و مؤلفه‌های نظام سلوکی میرزا جواد ملکی تبریزی»؛ «توضیح و تبیین راهبردها و مؤلفه‌های نظام سلوکی میرزا مطابق با آراء و نظریات ایشان» و در نهایت «ارائۀ تبیینی منسجم و روشمند بر اساس آموزه‌های عرفانی – عقلی از راهبردها و مؤلفه‌های نظام سلوکی میرزا در جهت تبیین انسجام و روشمندی این نظام سلوکی».

یکی از دغدغه‌های بشر از دیرباز شناخت گناه، پیامدهای آن و چگونگی پاک شدن از گناه بوده است. با توجه به اهمیت شناخت این مفهوم در باور انسان‌های نخستین، نگارندگان، نخست به روش کتاب‌خانه‌ای به بررسی منابع و اسناد مختلف مربوط به اساطیر ملل مشرق زمین پرداخته‌ و سپس با رویکرد توصیفی- تحلیلی این موضوع را واکاوی کرده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد: 1- در اساطیر ژاپن، گناه بزرگ، ناپاکی بود که معانی گوناگونی دارد. گناه، عملی بود که به طور آشکار زشت باشد. تطهیر در ژاپن به وسیله‌ی شست و شو، ریاضت و یا اهدای هدایا انجام می‌شود. 2- در اساطیر چین، به نظر می-رسد گناه نخستین، خوردن گوشت ورزاو است. در چین، بحث زیادی درباره‌ی گناه و چند و چون آن نیست. تکبر، تحدی، و خودکشی از گناهان یاد شده در اساطیر چین است. 3- در اساطیر ایران، نخستین گناه، دروغ‌گویی است. از دید ایرانیان باستان، گناه تنها به معنای نافرمانی در برابر خدا نیست و انسان می‌تواند در برخورد با خودش و سایر موجودات نیز مرتکب گناه شود. انسان با کردار نیک صاحب فره می‌شود و به واسطه‌ی گناه، فرّه از او می‌گریزد. در اساطیر ایران آب، آتش و فلزات مذاب از مطهرات هستند. 4- در اساطیر بین‌النهرین، تعریف دقیقی از گناه نمی‌شود. شکستن بال باد جنوب و محروم شدن از جاودانگی، گناه نخستین است و مزاحمت برای خواب خدا و رویارویی با خدایان از مشهودترین گناهان است. 5- در اساطیر هند، وارونا، آفریدگان را بر اساس مجموعه قوانینی به نام ریتا قضاوت می‌کند. وضعیت گناه در چهار دوره قابل بررسی است که هر چه به دوره‌ی پایانی نزدیک می-شویم، گناهان بیشتر می‌شود. در این میان، حتی خدایان نیز از ارتکاب به گناه به دور نیستند. پاک شدن از این گناهان به دو شیوه‌ی تطهیر در رودخانه‌ی گنگ و تطهیر به کمک نیروی ذهنی وارونا، انجام می‌شود.

چگونگی پاسخ به شبهات معاد و اعتقاد راسخ به قیامت از مباحث مهم بین فرق و مکاتب اسلامی است. این پژوهش با جمع‌آوری اطلاعات به روش تحلیلی ـ مقایسه‌ای در مقام پاسخ به شبهه آکل و مأکول و تناسخ است که آیا انسان بعد از خورده شدن توسط انسان یا موجودات دیگر چگونه حشر خواهد شد؟ و آیا نفس و روح بعد از جدا شدن از پیکر انسان، به بدن یا موجودات دیگر منتقل می‌شود یا نه؟ هدف مقاله، تطبیق و مقایسه دیدگاه اندیشمندان دو فرقه امامیه و ماتریدیه است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، ادله قائلین به امتناع اعاده معدوم از «متکلمان فیلسوف مشرب امامیه و برخی از متکلمان ماتریدیه» مبنی بر «زوال عناصر عالم ماده و بقاء نفس و روح» دفع کننده شبهه آکل و مأکول و تناسخ بوده است، برخلاف قول قائلین به بقاء اجزاء اصلی انسان و قول قائلین به بقاء اجزاء اصلی و فرعی دفع کننده این دو شبهه نیست. ادله قائلین به جواز اعاده معدوم از «متکلمان ماتریدیه و برخی از امامیه» با توجه به معدوم و نیست شدنِ تمام خلایق عالم، شبهه آکل و مأکول و تناسخ، سالبه به انتفاء موضوع است، بر خلاف قول قائلان به تجمیع اجزاء پراکنده (قول تفصیل) که دفع کننده شبهه آکل و مأکول یا تناسخ نبود.

متون دینی ضمن بیان طرق متعدد شناخت خداوند، راهی با مضمون «معرفةالله‌بالله» پیش روی انسان‌ها قرار داده است؛ برای نمونه از امیرالمؤمنین(علیه‌السّلام) نقل شده است: اعْرِفُوا اللهَ بِاللهِ.... که نظر بسیاری از بزرگان را به خود جلب کرده و از این جهت دیدگاه‌های مختلفی ذیل این روایت شریف شکل گرفته است. علامه طباطبایی از جمله کسانی است که به شرح این حدیث پرداخته و آن را به معنای نفی واسطه در شناخت خدا می‌گیرد و هرگونه شناختی غیر از این را شرک می‌داند. او می‌گوید: این معرفت برای هر موجود دارای درکی حاصل است اما چون مورد غفلت واقع می‌شود نیازمند رفع غفلت است. بنابراین نظر، تمامی براهین اثبات خدا براهین تنبیهی هستند. ایشان گرچه راه معرفت حصولی را برای شناخت خدا مسدود می‌داند اما راه معرفت حضوری را برای این مهم باز دانسته و معتقد است از طریق معرفةالنّفس می‌توان به سرمنزل مقصود رسید. این پژوهش در صدد است تا با روش تحلیلی- توصیفی و نقلی به تحلیل و بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر «معرفة‌الله‌بالله» بپردازد. آنچه پرداختن به این مسأله را مهم می‌کند این است که؛ اولا بر اساس جست‌وجوی نگارنده؛ دیدگاه علامه، با این تفصیل در جای دیگر نیامده است و ثانیا این بررسی، جایگاه مبانی فلسفی و عرفانی را در تبیین و تفسیر متون دینی روشن‌تر می‌کند.

مقاله‌ حاضر به این پرسش که روش انسان‌شناسی تفسیری کدام است و رویکرد اصلی این دیدگاه در بررسی پدیدارهای انسانی بالأخص پدیده‌های دینی چه چیزی است می‌پردازد و ضمن نظر بر ماهیت انسان‌شناسی تفسیری و ارائه تعریفی جامع از این دیدگاه به تبیین بن‌مایه‌های آن در ساحت فلسفی می‌پردازد. روش این نوشتار مبتنی بر رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و در مواردی تحلیل محتوایی است. انسان‌شناسی تفسیری یا نمادین از شاخه‌های انسان‌شناسی فرهنگی آمریکایی است که در قرن بیستم در آمریکا پا به عرصه ظهور گذاشته و با ارائه تعریف خاصی از فرهنگ بر فهم معنا از خلال نمادها و آیین‌ها تأکید دارد. مقاله با اشاره کوتاهی به چیستی رویکرد انسان‌شناسی تفسیری کلیفورد گیرتز -مهم‌ترین نماینده رویکرد تفسیری- و تعریفی که وی از فرهنگ و دین ارائه می‌کند، در بخشی تفصیلی ابتنای این رویکرد بر هرمنوتیک فلسفی و تقابل آن با رویکردهای پوزیتویستی در علوم انسانی را نشان داد و وجوه مختلف این تقابل و ابتنا را کاویده و نشان می‌دهد که گیرتز به‌عنوان یک مردم‌شناس و دین‌شناس فرهنگی با الهام از اصول هرمنوتیکی، به تأویل و فهم معنای دین و فرهنگ روی آورده و رویکرد تفسیری خویش در دین‌شناسی و مردم‌شناسی را با الهام از این مبانی قوام بخشیده است. درواقع با تعریف فرهنگ به‌مثابه یک متن، عناصر هرمنوتیکی چون تمرکز بر تأویل و معنا، تأکید بر تاریخ و هستی تاریخی، تمرکز بر وجوه درونی تجربه آدمی و روش‌های درونی، تأکید بر مؤلفه‌های زبانی و نماد و نشانه، فهم در سایه‌ی ارجاع جزء به کل و کل به جزء به اضمار و تصریح، مبنای منظر گیرتز در مطالعات فرهنگ و دین است.

مرگ مسأله انسان است. این موضوع از همان آغاز حیات بشر پیوندی عمیق با نظام فکری فلاسفه داشته است و به مفهومی پایه در اندیشه متفکران تبدیل گردیده است. به همین جهت در مکاتب فلسفی تفاسیر مختلفی از این مفهوم صورت پذیرفته است. افلاطون و صدرا درباره این مفهوم تأملاتی ارائه کرده‌اند. با بررسی آثار افلاطون و صدرا درمی‌یابیم که در آثار این دو فیلسوف همسو با مرگ طبیعی مرگ دیگری با عنوان مرگ ارادی طرح شده است که با تلاش انسان و ایجاد جدایی میان نفس و بدن تحقق می‌یابد. به نظر می‌رسد این مفهوم پیوندی عمیق با معرفت و اخلاق در اندیشة افلاطون و صدرا داشته باشد. مسأله اصلی این نوشتار پرداخت به چیستی مرگ ارادی و بررسی نسبت حاکم میان این مفهوم و معرفت و اخلاق در اندیشة افلاطون و صدرا است. نگارنده سعی دارد با بررسی مقایسه‌ای و به شیوة توصیفی‌ـ‌تحلیلی، مفاهیم گفته را واکاوی کند. برآمد پژوهش حاضر چنین معلوم می‌سازد که در نگاه این دو فیلسوف مرگ ارادی، معرفت و اخلاق کارکردی یگانه به خود می‌گیرند. اهمیت این سنخ نوشته‌ها در این است که حالت انتزاعی مفاهیم متافیزیک فلسفه افلاطون و صدرا در قالب مفاهیم انضمامی مانند مرگ و اخلاق توضیح داده می‌شود.

در دورۀ میانه، بعد از توحید الهی، یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد اختلاف فرق اسلامی بحث درباب ماهیت کلام‌الهی بود که هردوی معتزله و اهل‌حدیث آن را صوت و لفظ می‌دانستند با این تفاوت که کلام‌الهی نزد معتزله حادث و مخلوق خدا بود و نزد اهل‌حدیث، قدیم و غیرمخلوق. پایان این منازعه نه با منطق عقل و استدلال بلکه با قدرت و زور به محنت قرآن انجامید. فرجام ایدئولوژیک این ماجرا، مسائل بسیاری را بدون پاسخ باقی گذاشت که پرداختن به آن راه‌گشای بسیاری از مسائل دیگر خواهد بود. نظریۀ کلام‌الهی نزد معتزله مبتنی بر متافیزیک خاصی است که از رهگذر تبیین نوع رویکرد متافیزیکی به آن، می‌توان به فهمی بهتر از کلام‌الهی نائل شد این پژوهش به‌روش توصیفی- تحلیلی می‌کوشد رویکرد متافیزیکی معتزله به کلام‌الهی را درقالب چند مسئله به‌ترتیب منطقی بیان کند که ماهیت کلام‌الهی چیست؟ آیا امری هستی‌شناختی است یا معرفت‌شناختی و معناشناختی؟ دارای معانی واقعی است؟ امری انسانی است یا الهی؟ کلام‌الهی چه نسبتی با تاریخمندی دارد؟ رابطۀ ادیان با یکدیگر چگونه است؟ به‌طور خلاصه، کلام الهی، فعل گفتاری خداوند است که به‌لحاظ فاعلی، دو-عاملیتی و به لحاظ فعل بودن، چند-عملی است که از جهت منشأ صدور قصد، الهی و از جهت منشأ صدور لفظ، انسانیْ است و از سه جهت زبانی، فلسفی و کلامی، حادث و تاریخمند است و بر مبنای آن، رابطه ادیان ابراهیمی، به‌لحاظ ماهوی، استقلالی است.