جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پایان نامه، توکل را که از صفات برجسته برای مؤمنین برشمرده می شود را از جهات گوناگون بررسی می کند. در بخش اول، معنای لغوی و اصطلاح توکّل، فرق توکّل با کلمه های مترادف چون ثقه، تفویض و رضا را بیان می دارد و در بحثی جامع توکّل را در آیات قرآن، روایات و از دیدگاه بزرگان مطرح می نماید. در بخش دوم، ارزش توکّل را بیان می دارم و می گویم که این صفت کریمه چه ضرورتی را در زندگی بیان می نماید. ضرورتها و اهمیتی که در زندگی دنیوی و اخروی دارد و این ضرورت را در قرآن و تفاسیر نیز می بینیم. در بخش سوم، مراحل و مراتب توکّل مطرح شده و مراحل آن را که علم و حال و عمل می باشد مفصلاً شرح می دهم و درجات توکّل را در ضعف و قوه بررسی می کنم. در بخش چهارم، آثار توکل به خدا را مطرح کرده ام. آثای که در اثر تمرینها بسیار ایجاد می گردد و باعث آرامش انسان می شود، همچون رسیدن به یقین و قرار گرفتن تحت حمایت و وکالت خدا و .... در بخش پنجم، تجلّی توکّل بیان شده و تجلی آن را در بزرگان می خوانیم. نمونه عدم توکل، اشتباه در توکل و توکل در ادیان دیگر را بیان می کنم که امید است اثرگذار باشد بر خوانندگان گرامی. واژگان کلیدی: توکل: قبول وکالت. وکیل: کارساز و مدبر که این کلمه از اسماء الهی است. ثقه: مورد اعتماد و وثوق. تفویض: این است که بنده حول و قوه را از خود نبیند و همه را از خدا بداند. رضا: آن است که فرد، فانی کرده است اراده ی خود را در اراده ی حق و از برای خود اراده ای اختیار نکند. یقین: نوری است الهی که جلوگیری می کند از وسواس شیطانی و انسی و محکم کننده ی ایمان است.

توکل از ماده وکالت به معنای سپردن کارها به دیگری، توکل به حسب لغت یعنی اظهار عجز است و در اصطلاح یعنی این که بنده جمیع آنچه از او صادر می شود به خدا واگذار کند و به او برگرداند و و توکل به کاسه مهر و موم شده ای است که خداوند آن را مهر نموده و فقط کسی می تواند مهر آن را بشکند و از آن بنوشد که بر خدا تکیه کرده باشد و توکل فرد به معنای بی اعتنایی به اسباب و عوامل دنیا نیست زیرا در این صورت بی اعتنایی به سنت الهی است چرا که خداوند دوست دارد امور را از راه اسباب جاری کند. کفایت خداوند برای متوکل با توجه به این آیه قرآن « من یتوکل علی الله فهو حسبه» امری قطعی است و امام صادق ( ع) در ذیل این آیه می فرماید « من اعطی ثلاثا کم یمنع ثلاثا: من اعطی التوکل اعطی الکفایه» و نیز رسول خدا ( ص) می فرماید:« به کسی غیر از خدا تکیه نکن که خداوند ترا به همو واگذار می کند» افراد در واگذاری امورشان به خداوند یکسان نیستند گروهی در زمره عموم متوکلات قرار می گیرد و دسته ای دیگر که بالاتر از این مرحله می باشند جزو متوکلات مقرب هستند و گروه سوم اولیاء و عظام که بالاتر از دو گروه قبل می باشند. برای توکل آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی فراوانی ذکر شده است از جمله اینکه توکل باعث عدم سلطه شیطان می شود هم چنانکه در آیه 99 سوره نحل خداوند می فرماید:« انه لیسه له سلطان علی الذین و علی ربهم یتوکلون» « چرا که او ( شیطان) بر کسانی که ایمان دارند و بر پروردگارشان توکل می کنند تسلطی ندارند و دیگر اینکه توکل باعث عزت و بی نیازی در فرد می شود . امام صادق ( ع) در این باره می فرماید:« بی نیازی و عزت همواره در جولان هستند پس اگر در این حال به محل توکل برخورد کردند آنجا را برای خود موطن می گیرند». و نیز توکل زندگی اجتماعی افراد را تحت تأثیر قرار می دهد و باعث لزوم کار و فعالیت در اجتماع می شود. امام صادق ( ع) می فرماید:« تحصیل روزی را رها مکن زیرا روزی حلال تو را در دینت بیشتر کمک می کند...». کلید واژه ها: توکل

توکّل ، تکیه ی مؤمن بر علم و قدرت بی نهایت الهی در امور خویش است . متوکّل علاوه بر به کارگیری اسباب ، در حقیقت به قدرت و اراده ی الهی تکیه دارد و تأثیر اسباب را متأثّر از اراده ی خالق می داند ، امّا چنین بینشی مانع از به کارگیری اسباب و وسایط برای رسیدن به مقصود نگردیده ، وی را از تلاش و کوشش باز نمی دارد . توکّل در حقیقت نتیجه ی شناخت صحیح از خود و دیگر موجودات و پی بردن به قدرت و رحمت الهی است ؛ از اینرو تکیه بر خداوند و سپردن امور به او ، نتیجه ی چنین شناختی است . امّا مؤمنین متوکّل در دارا بودن حقیقت توکّل در یک درجه قرار ندارند ، بلکه درجه ی توکّل هر مؤمن وابسته به میزان ایمان ایشان و شناخت از خداوند است . توکّل در اسلام ، از اهمیّت والایی برخوردار است . برای شناخت این اهمیّت باید به سراغ آیات قرآن کریم و روایات واصله از ائمّه رفت . آیات و روایات توکّل ، حاکی از اهمیّت توکّل و بلکه ضرورت آن است . علاوه بر آیات و روایات ؛ عقل سلیم نیز چنین ضرورتی را تصدیق می کند ، چرا که پس از شناخت صحیح خداوند و علم ، قدرت و رحمت بی نهایت الهی ، هر عقل سلیمی حکم به ضرورت تکیه بر خالق عالم ، قادر و مهربان خواهد کرد . محصول تکیه بر خالق یکتا ، آثار و نتایجی است که در زندگی فردی و اجتماعی متوکّلین قابل رؤیت است . آرامش قلبی متوکّل در پیشامدهای ناگوار زندگی و سخت ترین شرایط ، یکی از این آثار است . اجتماعی که در آن افرادی متوکّل زندگی می کنند ، نیز از آثار نیک توکّل بی بهره نیست . کم شدن آثار گناه ، فساد و بیکاری از آثار اجتماعی توکّل به خداوند می باشد . آنچه می توان از بحث توکّل نتیجه گرفت این مطلب است که ؛ اوّلین مرحله در مسیر توکّل شناخت صحیح خداوند و ایمان واقعی به خالق یکتا است . ضرورت تکیه بر خالق قادر ، عالم و رحمان ؛ حاصل چنین شناختی است . آثار و پیامدهای نیک فردی و اجتماعی نیز محصول توکّل حقیقی به خداوند می باشد . کلیدواژه ها : توکل ، اعتماد ، وکیل ، ثقه ، ایمان .

یکی از مظاهر ایمان و مکارم اخلاق، توکل به خدا است و توکل به خدا از جمله صفات پسندیده و مهم محسوب می شود که در قرآن مجید و روایات معصومین علیه السلام مطالب فوق العاده ارزشمندی آمده است که سعی شده در این رساله به گوشه ای از آن پرداخته شود تا همگان به اهمیت توکل به خدا و اعتماد به پروردگار متعال پی ببرند. این رساله دارای چهار فصل می باشد. که هر فصل مشتمل بر بخشهای متعددی است. فصل اول: معناشناسی توکل، تاریخچه توکل، تقسیم امور بندگان، حقیقت توکل، زمینه توکل، فلسفه توکل، درجات توکل، طریقه تحصیل توکل و علامت حصول آن، جبر یا تفویض، جبر یا بی ارادگی، تفویض یا واگذاری، نه این و نه آن، هم این و هم آن، لطف قرآن، بیانی از حضرت علی علیه السلام، یک نکته، ترجمه یک حدیث، تفاوت توکل، رضا، ثقه، تسلیم. فصل دوم: راههای رسیدن به توکل، بررسی نمونه افراد متوکل، آیا توکل به معنای نفی و تلاش است؟ آیات مشوق کار و تلاش، روایات مشوق کار و تلاش، نشانه های متوکل، متوکل اهل کار و کوشش است، متوکل حرص نمی ورزد، توکل در ادیان گذشته . فصل سوم: توکل از دیدگاه آیات و روایات، روایات پیامبر درباره توکل، حدیث صحیح پیامبر درباره توکل، حدیث نبوی، روایات توکل حضرت علی علیه السلام، توکل معیار ارزیابی ایمان، توکل عامل متانت اخلاقی، توکل رمز بهره مندی از امدادهای غیبی، توکل مانع ساده اندیشی و خرافه گرائی، توکل درمان ضعف ها و بیماریهای اخلاق، روایات توکل از حضرت علی علیه السلام، روایات توکل از دیدگاه معصومین علیه السلام. فصل چهارم: سخنان علما در مورد توکل، آثار فردی و اجتماعی توکل، اثرات توکل، توکل عامل تحمل مشکلات، توکل و یاد خدا، توکل و دعا، توکل و عدم سلطه شیطان، توکل و تسلیم، توکل و آرامش، توکل و علل وجود رنجهای روحی، توکل و قناعت، توکل و رهائی از حرص، توکل و عزت نفس، توکل و خلق خوش، توکل و شکرگذاری، توکل و عدم حب جاه، توکل و نیرومندی و قوت. در نهایت خلاصه از رساله ارائه شده است.

موضوع این رساله«اهمیت توکل به خدا در قرآن و سنت، آثار و پیامد های فردی و اجتماعی آن»می باشد. توکل از دیدگاه قرآن و روایات ارزش فراوانی دارد و آثار فردی و اجتماعی زیادی بر آن مترتب می شود و هدف از این نوشتار بیدار کردن ذهن مردم نسبت به مسئله توکل به خدا و واداشتن آن ها به فراگیری توکلی صحیح، و افزودن بر توکلشان در تمام حوادث و ناگواریهاست که منجر به داشتن صبر می شود همچنین بیش از پیش آشانایی با آثار توکل و نتایجی که بر روابط فردی و اجتماعی انسان می گذارد. مسئله ای که می توان آن را در اینجا مورد بحث قرار داد این است که ؛ چرا توکل لازمه ایمان به خداست؟ در سرلوحه بسیاری از پیامبران مطرح بوده که به خدا ایمان آورید و بر او توکل کنید. یکی از ویژگی ها و علایم ایمان به خدا این است که انسان بر او توکل کند. انسان اگر به ربوبیت او اذعان دارد و معتقد است که مجموعه جهان هستی زیر سیطره حکومت و ربوبیت او قرار دارد و تنها معبود شایسته پرستش فقط اوست، هرگز به خود اجازه نمی دهد به دنبال معبود دیگری برود و از او استمداد جوید، بلکه همواره به درگاه ذات اقدس حق اعتماد کرده و فقط از او درخواست کمک می کند. اگر بیمار است از او درمان می خواهد و اگر گرفتاری و مشکلی دارد، صرفا از آستان ربوبی او امید به رفع آن دارد و افراد با ایمان به واسطه توکل و اعتماد به خداوند به سمت تقویت ارتباط خود با او در نهایت کمال در حرکتند. زیرا کمال روحی و معنوی فقط در سایه عشق و محبت و توکل به ذات اقدس حق، حاصل شدنی است. این نوشتار شامل 5 فصل است که فصل اول آن « کلیات تحقیق» می باشد. عنوان فصل دوم : « پیرامون توکل» می باشد که شامل حقیقت، فلسفه، مفهوم، درجات و زمینه ها و ارکان توکل به خداست. عنوان فصل سوم :« ارزش و اهمیت توکل از دیدگاه قرآن» می باشد که شامل آیات مربوط به توکل و تفاسیر آیات مورد بحث است. عنوان فصل چهارم : « توکل در منظر ائمه(ع) ادعیه و الگوهای توکل» می باشدکه شامل احادیثی است از ائمه معصومین(ع) و گزیده ای است از ادعیه ها که به نحوی پیرامون مسئله توکل بحث نموده اند همچنین در این فصل از بعضی پیامبران و ائمه اطهار(ع) به عنوان الگوهای توکل به خدا یاد شده است. عنوان فصل پنجم : « آثار توکل و راه های رسیدن به آن و روش های اندازه گیری توکل» است که شامل برخی آثار فردی و اجتماعی توکل بوده و در مورد راه های رسیدن به توکل و روش های اندازه گیری آن بحث گردیده است. در گردآوری و تدوین مطالب یاد شده از کتاب ها و برخی سایت های مفید اینترنتی استفاده شده است و روش جمع آوری مطالب به صورت کتابخانه ای و استفاده از کتب اصیل اخلاقی می باشد. نتیجه ای که از این همه مطالب جمع آوری شده می توان گرفت این است که ؛ توکل گنجی است که کمتر کسی از همه ابعاد و ثمرات آن خبر دارد و به طوری که همه سعادت افراد در توکل خلاصه می شود. هم دنیا و هم آخرت، هم اهداف انسانی و هم مقاصد پست و شرارت آمیز و خلاصه هر مقصدی که برای کسی مطرح است در گرو ایمان و توکل به خدا است. و اگر بر باطن مطلب استدلال لازم باشد و تجربیات بشر در طول تاریخ قانع کننده به نظر نیاید این فرمول قطعی و روشن کفایت می کند که ؛ رسیدن به هر هدف و مقصدی نیاز به حرکت دارد و حرکت نیز نیاز به توکل و اتکال به خداوند تبارک و تعالی دارد. واژگان کلیدی که در این رساله زیاد استفاده شده است عبارتند از : 1- توکل : به معنی واگذاردن کار به خدا و اعتماد کردن به او نه کسی دیگر و تکیه و امید داشتن به خدا. 2- قرآن : که همان کتاب آسمانی مورد نظر است. 3- سنة : که قول و فعل و تقریر معصوم و راه و روش آن ها گفته می شود.

تحقیقی که اینک در پیش روی خوانندگان عزیز قرار دارد، از مهم ترین مسایل اخلاقی در زمینه علاج بسیاری از بیماری های روحی و روانی افراد است. این تحقیق بر آن است تا به بررسی آیات قرآن و روایات معصومین علیهم السلام در زمینه توکّل به خدا، پرداخته، راه گریزی باشد. برای افرادی که دچار کبر و غرور و یأس و ناامیدی گشته اند. در پایان آثار فردی و اجتماعی توکّل به خدا را بر می شمرد تا بدین وسیله بتواند، انشاءالله راهکار عملی مناسبی را ارائه دهد و راهگشای خوبی در جهت فرار از خصلت های شیطانی و دیو نفس باشد. چرا که با توکّل نمودن بنده به خدا، یقین و اعتقاد او محکم گشته و با اطمینان و وثوق به قدرت، حکمت و علم و آگاهی خداوند به حال بنده، دیگر جایی برای نگرانی و باقی نمی ماند، چه بسا افرادی که، نادار گشته یا به مصیبت از دست دادن عزیزی گرفتار شده اند، با توکّل به خداوند و امید به درگاه فضل و کرم او قناعت و صبر، پیشه می سازند و معتقداند که، خداوند حکیم است و جز صلاح بنده اش نمی خواهد، و یا آنهایی که امر مهمّی در پیش دارند، در حالی که به مصلحت خویش آگاه نبوده، ترس از آینده دارند، در این حال ابتدا مشورت می نمایند، سپس به خداوند توکّل نموده، کارشان را به کارساز واقعی می سپارند که او بهترین کاردانان است. لازم به ذکر است، جهت سهولت در مطالعه و به خاطر سپردن و تداعی بهتر معنا و مقصود، مطالب جمع آوری شده در سه بخش تنظیم یافته که هر بخش از آن شامل چند فصل می باشد. بخش اول: با عنوان کلّیات، شامل: مقدمه، توکّل در لغت و اصطلاح، ضرورت اهداف تحقیق، سؤالات و فرضیّه های اصلی و فرعی و پیشینه تحقیق می باشد. بخش دوم: با عنوان توکّل در آیات و روایات شامل نه فصل می باشد با عناوین: فصل اول: وجوه توکّل. فصل دوم:توکّل به خدا و اعتصام به خدا و تفویض امور به خداوند در آیات و روایات. فصل سوم: ارزش توکّل در آیات و روایات. فصل چهارم: فلسفه توکّل. فصل پنجم: متوکلین بر خدا و متوکّلین بر غیر خداوند در آیات و روایات. فصل ششم: درجات توکّل در آیات و روایات. فصل هفتم: طریقه تحصیل توکّل در آیات و روایات. فصل هشتم: توکّل از دیدگاه فلاسفه و متکلّمین. فصل نهم: ارتباط دعا با توکّل. بخش سوم: آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی توکّل، با توجه به آیات و روایات. به این امید که توانسته باشم جرعه ناچیز از دریای بیکران علم اخلاق اسلامی را به تشنگان طرق حقیقت بچشانم.

در رساله ی حاضر، یکی از مفاهیم ارزشمند دینی، یعنی توسل مورد بررسی قرار گرفته است، بر همین اساس، برای درک مفهوم توکل، ابتدا مفهوم لغوی و اصطلاحی توکل را مطرح کرده و سپس به بررسی آیات و روایات پیرامون توکل پرداخته ایم. نتیجه ی این جستجو اینکه، توکّل در لغت از ماده ی وکالت، به معنی انتخاب وکیل است و در اصطلاح یعنی اینکه بنده در تمام امور زندگی خود به خدا اعتماد کرده و همه ی کارهای خود را به پروردگار واگذار می کند. در آیات قرآن، خدا، انبیاء و پیروان آنها را متوکّلین واقعی می داند و در مواردی هم، که آنها را امر را به توکّل می کند، نشانگر این است که تکیه و اعتماد، فقط باید به خداوند باشد. توکّل از مراتب بیانگر آن می باشد. « لا حول و لا قوه الا بالله » توحید افعالی خداوند است که دیدگاه توحیدی همچنین حقیقت توکّل و حدود درجات توکل نیز مورد بررسی قرار گرفته است. حقیقت توکّل آن است که انسان از چیزی غیر از خداوند نترسد. حد توکل یقین است و هر چه یقین انسان در شناخت توحید و معاد بیشتر باشد توکلش به خداوند بیشتر خواهد شد و با توجه به اینکه نسبت توکّل انسانها به خداوند متفاوت است؛ درجات توکّل آنها نیز فرق می کند. بزرگان علم اخلاق و حدیث، سه درجه ی کلی برای توکل ذکر کرده اند. انسان متوکل، فردی با عزّت و بی نیاز از دیگران است. او در برابر مشکلات صبور بوده و شانه از بار مسئولیت شانه خالی نمی کند و در سایه ی توکل از آرامش فکری و روحی برخوردار می شود. او با توکل، با منبع قدرت لایزال الهی ارتباط پیدا می کند و از پشتیبانی قوی برخوردار می شود؛ لذا هیچگاه احساس ضعف و سستی نمی کند و با انگیزه ی قوی به انجام کارها می پردازد. آثار دیگر توکل، شجاعت، دوری از هرگونه کبر و نخوت و خودبینی می باشد. خداوند ابا دارد امور جهان بدون اسباب و علل جاری شود و دیگر اینکه حکمت خداوند ایجاب می کند که نظام علت و معلولی در جهان خلقت، حکم فرما باشد و این فکر بیهوده ای است که انسان با توکل قوای خود را تعطیل کرده و خود را به بی مسئولیتی زده و بعد بگوید بر خدا توکل کرده ام در حالی که تلاش و کار در قرآن و احادیث از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد و جزء عبادات به حساب می آید. مسئله ی دیگری که در رابطه با توکل مطرح می باشد، اعتماد به نفس است، اگر اعتماد به نفس معنی اعتماد به خود و نیروهای خود باشد در جهت اینکه خداوند مرا انسان توانمندی آفریده تا بتوانم در برابر مشکلات و حوادث پایداری کنم امری مورد پسند است، ولی اگر اعتماد به نفس به معنی خود را دیدن و خدا را فراموش کردن و مغرور به نیرو و قوه ی خود باشد مسلماً از نظر اسلام امری نکوهیده است. انسانی که با خالق ارتباط دارد می داند اگر هر لحظه فیض و رحمت الهی از او قطع شود چیزی از خود ندارد، پس نفس آرامش بخشیده و باعث پیشرفت در کار می شود و از سستی و کاهلی در هنگام بروز عوامل پیش بینی نشده می کاهد.انسان متوکل تکیه گاه واقعی اش خالق هستی است و این را در عمل به انجام فرامین الهی به اثبات می رساند. کلیدواژه: توکل، متوکل، آیه، روایت

دراین رساله به موضوع«اهمیّت توکّل در قرآن و سنت» پرداخته شده است. انسان برای رسیدن به سعادت و قرب الهی نیازمند تکیه و اعتماد برخداوند است و این که توکّل علم و آگاهی به این است که مخلوق نمی تواند زیانی برساند و نه سودی و نه چیزی ببخشد و نه از او بازدارد و دیگر، به کاربستن یأس از خلق است(یعنی همه چیز را از سوی خدا و به اذن و فرمان او بداند) قوی کردن روح توکل باعث اطمینان قلب و جلب عنایات الهی در گرفتاری و مشکلات می باشد ولی به علت دور بودن توده ای از مردم با این معقوله(توکل) آنها را به یکسری خرافات و عقاید بی ارزش و غیرقابل قبول مانند سحر و جادو کشانده است بنابراین لازم و ضروری دیدم تا به این موضوع به تحقیق و بررسی بپردازم. در ابتدای تحقیق که کلیات طرح را تشکیل می دهد، با یک نگاه کلی و اجمالی فضای اصلی و دورنمای کلی کار معرفی شده و به تعریف و ضرورت و اهداف تحقیق پرداخته شده است. این رساله در چهار بخش بصورت مجزا و جامع و مرتبط به هم تنظیم شده است. در بخش اول: ماهیّت توکل که شامل تعریف لغوی و اصطلاحی، حقیقت ، فلسفه توکّل، اسباب توکّل، درجات و آثار توکّل بیان شده است. در بخش دوم: توکل از منظر قرآن که زیر مجموعه های آن موارد توکّل به خدا در قرآن که اشاره به برخی از آنها کرده از جمله درجهاد و مقدمات آن، در پیش گیری از ضررهای احتمالی و هنگام امربه معروف و نهی از منکر و در ادامه ویژگی های متوکلین که شامل ایمان، علم می باشد و درجات توکّل که شامل سه درجه ضعیف و متوسط و عالی اشاره شده است. و هم چنین آثارتوکل در قرآن و نشانه های توکّل و توکّل پیامبران در قرآن توضیح و تبیین شده است. در بخش سوم توکّل از منظر روایات که شامل فصول پنج گانه می باشد که فصل اول آن توکّل در روایات به این که در بعضی روایات توکّل از ارکان ایمان معرفی شده، در بعضی روایات محبّت به اهل بیت (ع) به عنوان وسیله و مقدمه برای توکل ذکر شده است و دیگر موارد. درفصل دوم: موارد توکّل برخدا در روایات که بیان کردیم آیات و روایات نیز بر عمومی بودن معنا و موارد توکل اشاره دارد. در فصل سوم: آثار توکّل در روایات، چهارم موانع توکّل و پنجم توکّل و توجه به اسباب طبیعی در بخش چهارم: نتیجه گیری که شامل سه فصل است، فصل اول نتیجه عدم اعتماد به خدا، دوم: راه های رسیدن به توکل و توسعه ی روزی که یکی از نتایج توکّل می باشد، بیان شده است. واژگان کلیدی: توکل

کتاب نفایس الفنون فی عرائس العیون تألیف شمس الدین محمدبن محمود آملی ازدانشمندان شیعه قرن هشتم هجری است که این کتاب را در حدود سال 742ه .ق در شیراز به اتمام رسانده است. نفایس الفنون یکی از معتبرترین و گسترده ترین دائرة المعارفهایی است که به زبان پارسی تألیف شده است.