جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معانی و کاربردهای مختلف «را» در کتب و مقالات دستوری، محل بحث ها و مناقشات گوناگونی بوده است. گروهی از دستورنویسان آن را حرف نشانه و نقش نما شمرده اند و برخی آن را حرف اضافه دانسته اند. در کتب سنتی دستور نیز معانی چندی برای «را» ذکر کرده اند؛ از جمله اختصاص، استعانت، تعلیل، توضیح، موافقت، مطابقت. در این مقاله، هفت نوع کاربرد مختلف «را» بازشناخته شده است: «را» به عنوان نشانه مفعول صریح و غیرصریح؛ «را» به عنوان نشانه حرف اضافه؛ «را» به عنوان نشانه کسره اضافه؛ «را»ی فک و فصل اضافه؛ «را»ی زاید و تاکید؛ «را» با نهاد؛ «را» با افعال مجهول. در مقاله درباره هر یک از این کاربردها، آرا و دیدگاه های دستورنویسان مختلف مرور شده و با ارجاع به برخی متون زبان و ادب فارسی، شواهد جدید و نکات تازه ای امکان عرضه یافته است.

از ویژگیهای مهم انسانهای رشد یافته و طالبان کمال و وصال، سلوک الی اله است و این جز با علم به لوازم سلوک و عمل به آن تحقق نیابد.با جستجو در آیات و روایات و آنچه دانایان و راهیان این راه درباره آداب و لوازم سلوک گفته یا نوشته اند درمی یابیم لوازم اصلی سلوک بعد از ذکر بسیار، صمت (خاموشی) و جوع (گرسنگی) و سهر (شب زنده داری) و عزلت (کناره گیری از غیر حق) است، و ما از آن در این مقال به لوازم پنچگانه سلوک تعبیر نموده و با استناد به آیات و روایات نورانی و اشعار و اقوال عرفانی به شرح و آن پرداخته ایم. و چکیده سخن این آیه نورانی است که «و استعینوا بالصبر و الصلوه و انها لکبیره الا علی الخاشعین» (بقره/45).

در این مقاله از رهگذر تامل در مفهوم بیتی از خاقانی شروانی و بررسی و نقد نکاتی که شارحان دیوان او، از دیرباز تا امروز، در شرح و تفسیر آن آورده اند، کوشیده ایم مفهوم اصطلاح «میان خانه» را در شعر این سخن سرای بزرگ قرن ششم هجری توضیح دهیم. به نظر می رسد این تعبیر، به معنایی که در بیت آمده است، از اصطلاحات خاص خاقانی است، از آن دسته اصطلاحات که در حد تفحص تنها در آثار این زبان آور شروانی به کار رفته است. وجود اصطلاحات و تعبیراتی از این دست در آثار خاقانی و دیگر سخنوران ادب فارسی، تدوین فرهنگ اصطلاحات خاص خاقانی و دیگر سخنوران ادب فارسی را به طور جداگانه ضروری می سازد.

زمینه تحقیق ما دو متن با فاصله زمانی حدود هزار سال است؛ تاریخ بیهقی (قرن پنجم هجری قمری) و معصوم پنجم (قرن پانزدهم هجری قمری). گلشیری یکی از داستان نویسان معاصر در ایران است که به میراث ادبی فارسی توجه زیادی دارد و از آن در داستان هایش بهره می برد. هدف ما بررسی ساختهای نحوی در این دو متن است و نیز بررس تاثیر بیهقی بر گلشیری. این کار از دو جنبه می تواند مفید باشد: برای نویسندگانی که می خواهند از میراث ادبی پارسی در داستان هایشان استفاده کنند و برای محققان که می خواهند تحولات زبانی داستانهای پارسی را در طول تاریخ ادبیات پارسی مطالعه کنند.

این مقاله به بررسی موضوع به وجود آمدن گرایش در رشته زبان و ادبیات فارسی می پردازد. نویسنده به لزوم وجود گرایش برای رشته زبان و ادبیات فارسی معتقد است و پس از ذکر دلایل خود، دلایل مخالفین را نقد می کند. در پایان نویسنده به ملاحظات خود درباره چگونگی نوشتن گرایش اشاره می کند.

فانتزی، تخیلی ترین گونه داستان است. در فانتزی، نویسندگان با گذر از جهان واقع و نقض قوانین و چارچوب های جاری و دست و پاگیر آن، جهانی ثانوی با قواعد نو خلق می کنند.. جهانی که مملو از عناصر و حوادث شگفت انگیز، موجودات خارق العاده و فضایی خیال است. فانتزی نویسان در این آثار به اکتشاف در این آثار به اکتشاف در آن سوی تجربه ها می اندیشند و در تلاش اند با ایجاد حیرت و شگفتی، انسان محاط در عالم علم و خرد را در سرزمین داستان به آرزوهای ناممکن خود برسانند. نخستین فانتزی ها در غرب، در قرن نوزدهم، در بریتانیای عصر ویکتوریا خلق شدند. با گذر زمان و فراهم شدن زمینه های اجتماعی و فرهنگی در دیگر کشورها همچون آمریکا، ایتالیا، فرانسه، سوئد و آلمان نیز فانتزی های ارزشمندی به نگارش در آمدند.نخستین فانتزی های ایرانی در اوایل دهه 1300 هجری شمسی نوشته شدند، اما به دلیل فقدان زمینه های اجتماعی، تقلیدهایی خام و نارسا از آب در آمدند. اگرچه در ادامه، شاهد ترجمه های درخشانی از بهترین آثار فانتزی جهان هستیم، اما توجه به تالیف فانتزی به شکل انبوه، به دلیل فراهم نبودن اسباب لازم، تا پایان دهه 60 میسر نشد. سرانجام در اوایل دهه 70، پس از پایان جنگ ایران و عراق، با بازگشتن آرامش به فضا، تالیف فانتزی ابتدا به شکلی کمرنگ و در ادامه تا امروز به شکل مستمر دنبال شده است.در این مقاله پس از تعریف فانتزی و بحثی در چیستی آن، کوشش می شود تا از طریق بررسی تاریخچه و تکامل فانتزی در ادبیات فارسی، وضعیت امروزی آن نشان داده شود.

مطالعه درباره آثار سعدی به قرن هجدهم میلادی باز می گردد. انجمن آسیایی بنگال که در حدود یک و نیم قرن پیش تاسیس شد در ترجمه و نشر آثار این شاعر بزرگ، نقشی مهم بر عهده داشت. مکتوبات سعدی به علت خردگرایی، طنز، تربیت، سیاست، عشق و زیبایی شناسی در میان مردم عادی و خواص، نفوذ عجیبی داشت «آن سوارد» در سال 1799 م. اشعاری را از سعدی ترجمه کرد که نور آزادی و خردورزی را میان همه می تابانید.رالف والدو امرسون (1883-1803 م.) به آثار سعدی و دیوان حافظ توجه عمیقی داشت و از طریق ترجمه های فون هامر آلمانی با این دو شاعر بزرگ ایرانی آشنا شد. از طریق همین شاعر بزرگ امریکایی، فضاهای فکری و معنوی نوینی برای پرورش و گستردش و تاثیر ادبیات فارسی در امریکا فراهم شده است. انقلاب کبیر فرانسه و انقلاب مشروطه ایران هر دو برداشتهای جدیدی از شعر سعدی را موجب گردید؛ در انقلاب مشروطه وظیفه کهن سعدی را شاعران جوان عهده دار شده بودند. هنگامی که امرسون از سعدی به عنوان شاعر ایده آل خود نام برد آشکار شد که نویسنده گلستان یکی از الگوهای اصلی امرسون در خلق آثارش بوده است. با رهنمودهای امرسون، الکات به سال 1849 م. به مطالعه بهاگوادگیتا پرداخت و به ایجاد نوعی کتابخانه بشری همت گماشت که حاوی تمام کتب مقدس جهان باشد. الکات در کنار قرآن، نوشته های ودایی و آثار کلاسیک کنفسیوس، سعدی و فردوسی را هم فهرست کرده بود. وی آشکارا سعدی را «نوآوری پارسی» توصیف کرده است.

یکی از موارد بحث انگیز شاهنامه، ترکیب «آب رز» می باشد که در بیت زیر به کار رفته است.بزه کن کمان را و این تیر گز بدین گونه پرورده در آب زرشارحان و مفسران شاهنامه از قرن هفتم تاکنون آن را به شراب تعبیر و بر سمی بودن و جنبه سمبلیک آن تاکید کرده اند تا با فضای کلی داستان همخوانی پیدا کند. در این نوشتار پس از بررسی نظرات محققین و شاهنامه پژوهان و نقد آنها، این نظریه ارائه شده که به جای واژه «زر» در متن شاهنانه منثور به دلیل جابه جایی نقطه، به اشتباه، واژه «رز» با «زرنک»، «زره» و «زریه» که به معنی مملکت آبی است، مرتبط و به معنی دریاچه هامون یا زره کیانسه می باشد. پذیرش این نظر علاوه بر اینکه به حل معمای پرورده شدن گز در «آب زر» می انجامد، بر وسعت معنایی بیت و فضای اسطوره ای و رمزآگین داستان نیز با توجه به تقدس «زره کیانسیه» می افزاید.

راحه الصدور یکی از آثار برجسته تاریخی- ادبی زبان فارسی است که از شاهنامه بسیار اقتباس کرده است. نقل پانصد و نود و چهار بیت از شاهنامه در موضوعات حکمی و اخلاقی در این کتاب، از یک طرف نشان دهنده عظمت شاهکار فردوسی و از طرف دیگر نشان دهنده علاقه و دلبستگی راوندی به شاهنامه است. راوندی در سراسر کتاب خود از اندرزهای حکیمانه فردوسی سود برده و با این کار، به اثر خود ارزش و اعتبار بخشیده و به دلیل علاقه به شاهنامه و ذوق شاعری اش بر وزن و سبک آن ابیات بسیار ساخته که هر چند صلابت و استواری کلام فردوسی را ندارد، لیکن در پاره ای از موارد جستجوگر را در بازشناسی آن ها به زحمت می اندازد.ابیات منقول شاهنامه در راحه الصدور آن هم به تصحیح «با نهایت دقت» دکتر محمد اقبال به گفته مجتبی مینوی، به دلیل تقارن زمانی این دو اثر می تواند در تصحیح شاهنامه راهنمای خوبی برای مصححان و شاهنامه شناسان باشد. در این مقاله از این رهگذر که راحه الصدور تا چه میزان می تواند در تصحیح شاهنامه موثر باشد، بحث و گفتگو شده و موارد رجحان ابیات متن راحه الصدور در نمونه هایی که آورده ایم با دلایل علمی بیان شده است.

جاحظ مانند ولتر، نویسنده سرشناس فرانسوی، ادیب فیلسوف است، یعنی بعد ادبی وی بر بعد فلسفی اش غالب است. او مانند سایر ادیبان و نویسندگان بزرگ جهان به همه علوم و معارف عصرش اعم از فلسفه و کلام و سیاست و اقسام و الوان آداب و ادیان و مذاهب اشراف داشته و در برخی از آنها ماهر و حاذق بوده و کتاب و رساله نوشته است. بزرگترین امتیاز جاحظ در میان نویسندگان عهد قدیم در این است که او مانند نویسندگان معروف عهد جدید و معاصر درباره واقعیات زندگی و مسائل روز جامعه از قبیل برتری نژادی، اختلافات دینی و مذهبی و خصوصیات صنفی و حتی اخلاق و رفتار افراد اندیشیده و به جامعه آرمانی و به اصطلاح مدینه فاضله عنایت نکرده است. او نمی خواسته در ذهن خود جامعه ای آرمانی بسازد و انسانها را به سوی آن سوق دهد، بلکه وجهه همتش تنها شناختن و شناساندن جامعه موجود عصرش بوده است. او در تفکرات و تاملات فلسفی خود نیز مانند فیلسوفان طبیعت شناس یونان پیش از سقراط درباره واقعیات محسوس و ملموس اندیشیده و از تفکر و بحث در خصوص کلیات و انتزاعات ماورای حس و محسوسات خودداری کرده است. جاحظ نویسنده و فیلسوفی شاد و خندان بوده، به تمام شئون حیات عشق می ورزیده و مانند ولتر هم خود می خندیده و هم دیگران را می خندانده است.

یکی از راه های حفظ و انتشار اشعار در گذشته روایت راویان بوده است. معنای لغوی روایت در عربی حمل آب بوده و سپس در مفهومی مجازی به نقل شعر و خبر نیز اطلاق شده است. در زبان فارسی شاعران با آوازی خوش اشعارخود را می خواندند و یا برای خود راوی یا راویانی بر می گزیدند با حافظه ای قوی تا اشعار آنان را با آواز بخواند. این راویان ویژگی هایی داشتند. در این نوشتار این ویژگی ها از لابه لای سروده های شاعران استخراج و تحلیل شده است.