جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از بحث های مهم در عرفان، انسان کامل و ویژگی های اوست. سنایی به عنوان اولین شاعر عرفانی، اولین کسی نیز هست که این مساله را وارد شعر فارسی کرده و آن را مورد بحث و فحص قرار داده است لذا بررسی نظر او در این باب بسیار حائز اهمیت است. سنایی به انسان کامل از دو زاویه نگریسته است: از دیدگاه فلسفی یا به تعبیری ابن عربی وار و از دیدگاه اخلاقی. اما دیدگاه اخلاقی در نظریه سنایی بیشتر مورد تاکید قرار گرفته است. سنایی در دیوان خود ابتدا ویژگی هایی را برای انسان کامل برمی شمارد سپس به این دلیل که آنها دست یافتنی نیستند به رعایت حداقل اخلاق بسنده می کند و انسان کامل را کسی می داند که سه ویژگی داشته باشد: 1- پرهیز از رذائل 2- آراستگی به فضائل 3-عمل گرایی

در این مقاله به بررسی هماهنگی موسیقی و محتوا در شعر شاعران معاصر خواهیم پرداخت و شعر آنان را از این دیدگاه، مورد بررسی قرار خواهیم داد. در آغاز درباره اهمیت، هماهنگی و تناسب اجزای شعر و زیبایی که از این طریق، ایجاد می شود، مباحثی را بیان خواهیم کرد و سپس به اهمیتی که شاعران معاصر به مولفه هماهنگی موسیقی و محتوا، در شعر خود می دادند و اعتقادی که به این هماهنگی داشتند و در سخنانشان نیز این اعتقاد نمود دارد، خواهیم پرداخت. سخنانی را که هر یک از شاعران معاصر از جمله، نیما، شاملو، اخوان و شفیعی کدکنی درباره این هماهنگی داشته اند، می آوریم و نمونه های زیبایی از این هماهنگی و توجه به این انطباق را که در شعر آنان دیده می شود خواهیم آورد و نشان خواهیم داد که این هماهنگی در شعر آنان، چه نقشی در زیبایی و تاثیرگذاری شعرشان داشته است. این شاعران از انواع موسیقی، وزن عروضی (موسیقی بیرونی)، موسیقی درونی، موسیقی کناری (قافیه) در جهت القاء معانی و مفاهیم مورد نظر خود، به بهترین نحوی استفاده کرده اند و بدین صورت زیبایی آفریده اند.

دیوان خاقانی، مجموعه ای است از شعرهای دشوار و دیریاب، از آن روی که خاقانی مهارتی خاص در پیچاندن معانی آشنا و خلق ترکیبات، تعبیرات و تشبیهات تازه و ناآشنا دارد؛ یکی از این دشواری ها، بیتی است از قصیده منطق الطیر که در توصیف خانه کعبه سروده شده و در این توصیف به پوشش کعبه اشاره رفته است. قزائت «رومی خطاب» در بیت مذکور، به باور نویسندگان این مقاله، سبب انحراف در معنای بیت و رنگ پوشش کعبه بوده است. در این مقاله سعی شده است برای رفع ابهامات موجود، ابتدا گزینش نسخه بدل درست تر مورد بررسی قرار گیرد و سپس با بیان توضیحاتی درباره جنس و رنگ پوشش کعبه به تبیین و توضیح نکات مبهم در بیت پرداخته شود.

در بوطیقای ارسطو، هنر و ادبیات، محاکات و تقلیدی از واقعیت تلقی می شد و تمام اجزای اثر ادبی، بازنمودی عینی در عالم واقع داشت و عناصر شکل دهنده داستان، همان هایی بود که هر روزه با آنها در تعامل هستیم. با تئوری پردازی های فردینان و سوسور و رومن یاکوبسن و شکل گیری رهیافت های جدید مانند ساختارگرایی بوطیقایی پدید آمد که ادبیات را نه تقلید از واقعیت، بلکه برساختن دنیایی متفاوت با عالم واقع معرفی می کند که در آن اجزا به گونه ای کنشگرانه در ارتباطی دیالکتیک با همدیگر، کلیت متن ادبی را شکل می دهند. نگارندگان این مقاله کوشیده اند با تکیه بر شالوده های نظری زبان شناختی و رهیافت ساختارگرایی، تمایز میان بوطیقای ارسطویی و بوطیقای جدید در معنای سوسوری آن را در داستان یک سرخپوست در آستارا از مجموعه داستانی دوباره از همان خیابان ها از بیژن نجدی بکاوند و این نکته را تبیین کنند که چگونه بوطیقای جدید، می تواند متنی ادبی را همواره متعلق به اکنون و نه به تاریخ پیوسته شان دهد.

«سه قطره خون» در زمره شناخته شده ترین آثار صادق هدایت قرار دارد و داستانی است که هم توجه عام بسیاری از خوانندگان علاقه مند به ادبیات را به خود معطوف کرده و هم توجه خاص عده زیادی از پژوهشگران و منتقدان ادبی را. راوی و شخصیت اصلی داستان که در آسایشگاهی روانی بستری شده است، توصیفی از سایر بیماران و نیز شرحی از رویدادی آسیب زا در زندگی گذشته خود به دست می دهد که از هر حیث روایتی نامنتظم و نامنسجم به نظر می رسد. در مقاله حاضر استدلال می شود که فقدان انتظام منطقی در روایت، حکایت از تعارض بین دو ساحت آگاه و ناخودآگاه در روان گسیخته و نامنتظم شخصیت اصلی دارد، تعارضی که نظریه روانکاوی مناسب ترین ابزار (مفاهیم و روش شناسی) را برای بررسی آن در اختیار منتقد ادبی می گذارد. نویسنده مقاله با به کارگیری مجموعه ای از مهم ترین مفاهیم روانکاوانه (از جمله «مقاومت»، «جابه جایی»، «نمادپردازی»، «رانه»، «کنش پریشی»، «هم هویتی»، «ضایعه ی روانی»، «وسواس» و غیره)، جزئیات متن را با اتخاذ روش شناسی روانکاوی (تحلیل «محتوای آشکار» برای به دست دادن «محتوای نهفته») به منظور پرتوافشانی بر انگیزه ها و هراس های ناخودآگاه شخصیت اصلی بررسی می کند و داستان ناگفته ای را معلوم می سازد که به دلیل فشار بازدارنده های ناخودآگاه در گفتار راوی مکتوم مانده است. این مقاله ضمن اجتناب از کاویدن روان صادق هدایت، بر تمایز گذاری بین هویت نویسنده داستان و هویت شخصیت اصلی تاکید می گذارد و استدلال می کند که رویکرد معطوف به نویسنده در نقدهای روانکاوانه، پیشبرد مطالعات ادبی را در کشور ما با موانع متعدد و نیز سوتفاهم ها و واکنش های زیانبخش مواجه کرده است. در بخش پایانی مقاله، نویسنده همچنین پیشنهادهایی در خصوص سمت وسوی مطالعات روانکاوانه ی بیشتر درباره این داستان تاثیرگذار مطرح می کند، پیشنهادهایی که سویه متن محورانه این مقاله را به سویه ای خواننده محور تغییر می دهند تا زمینه ای برای بررسی واکنش خوانندگان و تبیین علت اقبال به این داستان در فرهنگ مردسالارانه ایرانی از منظری روانکاوانه فراهم آورده شود.

وقتی سخن از زبان متن در میان باشد، نظر زبان شناسان و منتقدان ادبی، بیشتر به وجه نوشتاری معطوف است، وجهی که در تقابل خود، وجه گفتاری را به یاد می آورد. تقابلی که از زمان پدیدآمدن خط تاکنون، در نظر پژوهش گران زبانی بوده است. پس از توجه و اهمیتی که فردینان دوسوسور به نمود برجسته گفتار بخشید و نوشتار را شکل ناقص گفتار به شمار آورد، زبان شناسان هر جا از تقابل نمودهای زبانی سخن گفتند، بیش تر به همین زبان نوشتار و گفتار بسنده کردند؛ در حالی که نیک می دانستند، زبان نمودهای کم رنگ تری نیز دارد؛ البته زبان شناسان و جامعه شناسان و حتی روان شناسان در غرب، به برخی از وجوه نمودهای دیگر که بار انتقال پیام را به دوش دارد، اشاراتی کرده و مقالات و کتاب هایی نوشته اند؛ اما آن چه در این مقاله، با عنوان «نمود ایما» یا «زبان ایما» خوانده شده، نه از شمار آن اشارات و کنایاتی است که به عنوان «غیر کلامی»، مطرح است و نه آن که به عنوان «زبان بدن» از آن یاد می کنند؛ بل که نمود دیگری است که به نظر نگارنده تا کنون مورد توجه ویژه ی دانش مندان قرار نگرفته است. نمودی که به هر حال تاب و توان انتقال مبلغی از معانی و احساس را در خود دارد و در ارتباطات روزمره ی مردم و در همه ی زبان ها، نقش به سزایی را بازی می کند. آن چه در این مقاله مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته، پس از بیان مقدمه ای لازم، اهتمام در برجسته ساختن همین نمود ایمایی زبان در متن مقالات شمس تبریزی بوده است. بدین لحاظ ما خود را موظف دیدیم تا حد نیاز فضای این نوشته، به پی جویی رد پای چنین نمودی در متون دیگر نیز بپردازیم؛ اما به سبب محدود بودن فرصتی که در اختیار این مقال است و نیز نبودن سابقه پژوهش در این خصوص، مبحث چون و چرایی فلسفی و روان شناختی دخالت برجسته این نمود در وجه نوشتاری، هم چنان ناتمام مانده است.

چگونگی شکل گیری پدیده خواب باوجود تکرار بسیار، همچنان امری پیچیده و شگفت است. به جز محتوای خواب ها فضایی که خواب ها در آن نقل می شوند هم از جهاتی قابل توجه هستند. خواب دیدن و دیده شدن در خواب به عنوان یک سنت در متون صوفیه به دفعات تکرار می شود. در این بررسی سعی کرده ایم با معرفی ویژگی های مکتب های فرمالیسم و ساختار گرایی، روایات خواب را به عنوان داستان هایی کوتاه مورد ارزیابی ریخت شناختی قرار دهیم. خواب های صوفیه بن مایه های داستانی قابل توجهی دارند که به ویژه در تذکره ها و زندگی نامه ها و همچنین در بیان تعالیم صوفیه، نقش مهمی ایفا می کنند. سعی ما بر آن بوده است که نشان دهیم حکایت های خواب از نظر شیوه روایت، دارای یک الگوی معین و تکرارشونده هستند.

در این پژوهش، چهار متن را از میان نثرهای قاجار بدین شرح برگزیده ایم: ناسخ التواریخ اثر محمدتقی لسان الملک سپهر، مسالک المحسنین اثر عبدالرحیم تبریزی، مجمع الفصحا اثر رضاقلی خان هدایت و هزار و یک شب ترجمه عبداللطیف تسوجی تبریزی. سپس در آنها مهم ترین اشکال های نگارشی و ویرایشی را در حوزه های فعل، نشانه های جمع، واژه ها و ترکیبات، قید، حروف، مصدر، صفت بررسی کرد ه ایم و ادامه آنها را در نثر فارسی امروز نشان داد ه ایم. در پایان، مهم ترین مشکلات نگارشی نثر قاجار و ادامه آنها را در نثر فارسی امروز در حوزه های یادشده دسته بندی کرده ایم. فرضیه تحقیق آن است که نثر دوران قاجار، در عین ارزشمندی، مشکلات نگارشی و ویرایشی درخور توجهی دارد و ادامه این مسائل را در نثر فارسی امروز نیز به روشنی می توان دید. هدف ما از این پژوهش، آن است که مشکلات نگارشی و ویرایشی را در نثر فارسی امروز، ریشه یابی و نویسندگان را متوجه آنها کنیم تا اجازه ندهند این مسائل به نوشته هایشان راه یابد.

در مقاله حاضر ابتدا به اجمال، به ویژگی های مکتب ادبی رئالیسم انتقادی پرداخته شده است؛ از جمله اینکه رئالیسم انتقادی، پدیده ای مختص ادبیات عصر طلایی روسیه است و نویسندگان ایرانی مانند محمدعلی جمالزاده، بزرگ علوی، جلال آل احمد، میرزا فتحعلی آخوند زاده تحت تاثیر این مکتب ادبی، آثار جاودانی به مقتضای زمان خود خلق کردند. سپس به بررسی نمودهای مکتب رئالیسم انتقادی در آثار آخوند زاده و به طور اخص در آخرین نمایش نامه وی، کمدی وکلای مرافعه، پرداخته شده است. نویسنده در این کمدی، انتقاد تند و تیز خود را متوجه دستگاه قضایی دورانش (عصر قاجار) و سازکارهای رسیدگی به شکایات و مرافعات کرده و با بهره گیری از ویژگی های رئالیسم انتقادی روسیه و نیز استفاده از دستاوردهای نویسندگان بزرگ آن کشور، دیدگاه هایش را درباره مسائل مختلف اجتماعی دوران خویش بیان کرده است.

افسانه ها و اسطوره ها، گذشته ملت ها را تشکیل می دهند. اساطیر جهان با یکدیگر همسانی و مشابهت دارند و گاهی نیز در جهت مخالف هم قرار می گیرند. یکی از مباحث شگفت اسطوره ها، تراژدی است که این مقاله به مبحث تراژدی فرزندکشی و پدرکشی می پردازد، در این تراژدی ها کسی پیشگویی می کند و تقدیر درست در راستای پیشگویی رقم می خورد، هیچ چیز نمی تواند مانع از تقدیر شود و همه قهرمانان افسانه ها اسیر تقدیرند.افسانه ها و اسطوره ها، گذشته ملت ها را تشکیل می دهند. اساطیر جهان را ساخته اند و دری آرمانی و زیبا، پر از تخییل و واقعیت به روی مردم گشوده اند. جهان هست چون اسطوره هست.

تاکنون کتابها و مقالات متعددی درباره تشریح زیبایی های شعر حافظ نوشته شده است. در این مقاله ضمن اشاره به چند ایهام و اشاره نویافته در شعر خواجه شیراز، سابقه کاربرد برخی از ایهام ها در شعر بدر چاچی، شاعر صنعت گرای قرن هشتم (زنده به سال 745 هجری قمری) ارائه شده است.