جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از محوری‏ترین موضوعات فلسفه، حرکت می‏باشد که تأثیرات شگرفی در دیگر علوم داشته است. در کنار تبیین حرکت از سوی فلاسفه، نیاز آن به محرک، مهم‏ترین بخش این موضوع است. فیلسوفان همواره دو نگاه به این امر داشته‏اند. برخی حرکت را در جهان هستی رد می‏کنند و به ثبات و سکون معتقدند و برخی دیگر، جهان هستی و پدیده‏های آن را پیوسته در حال حرکت می‏دانند. ارسطو و ابن‏سینا با روش برهانی و عقلانی، به تبیین حرکت در جهان هستی و پدیده‏های آن پرداخته و محرک حرکت را عاملی بیرونی در نظر می‏گیرند که خود دچار دگرگونی نیست و علت حرکت دیگر پدیده‏هاست و آن را محرک نخستین می‏نامند. در دیدگاه هر دو، شوق و اشتیاق پیوند میان متحرک و محرک می‏باشد که ارسطو بر پایه‏ی آن تنها به محرک نخستین باور دارد و برای اثبات آن، برهان حرکت را می‏آورد؛ ولی ابن‏سینا افزون بر اینکه به محرک نخستین باور دارد و عامل حرکت بودن برای دیگر پدیده‏ها را برای آن تبیین می‏نماید، از محرک نخستین به عنوان خالق و علت موجِده یاد می‏کند و در این زمینه از ارسطو فاصله می‏گیرد. هر دو فیلسوف، محرک نخستین را سرمدی و جاودانه، واحد، بسیط، ضروری الوجود، زنده، سرچشمه‏ی خیر، نیکی، لذت و ابتهاج می‏دانند و این ویژگی‏ها را با دلیل و برهان برای آن اثبات می‏نمایند.

کتاب رسالۀ ‌قشیریه اثر عبدالکریم‌ هوازن قشیری و کتاب احیاء علوم ‌الدین امام‌ محمد غزالی دو اثر شناخته‌ شده در علم عرفان و اخلاق هستند. رسالۀ قشیریه یکی از امهات کتب عرفان‌ و احیاء علوم الدین یکی از نخستین آثار در زمینۀ اخلاق است. صاحبان این آثار با توجه به رویکردی که در عرفان و اخلاق دارند به‌تبیین و تشریح مسائل اخلاقی-عرفانی پرداخته‌اند. این موضوع را با مقایسۀ متن این دو کتاب و تعاریفی که از فضایل و رذایل ‌اخلاقی ارائه می‌دهند به‌ وضوح می‌توان دریافت. دراین پژوهش می‌کوشیم تا با روش مطالعۀ کتابخانه‌ای و به ‌صورت تطبیقی-توصیفی، وصف و شرح این دو نویسنده از مباحثی چون نفس آدمی، حُسن خلق، حسد، توبه و رضا، صبر را مقایسه و بررسی کرده و وجوه تشابه و تمایز نگرش آن دو را که برخاسته از تعلق آنان به دو رویکرد عرفان و اخلاق است نشان دهیم. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است که اگرچه اخلاق و عرفان هر دو در پی تربیت نفوس انسانی و دوری از رذایل و کسب فضایل اخلاقی هستند، اما در مواردی چون هدف غایی و نهایی، شیوۀ تحلیل مسائل، ارکان سازندۀ این علوم، دیدگاه و رویکرد کلی حاکم بر آن‌ها، شیوۀ تحلیل مسائل، و مباحثی چون نفس آدمی و اقتدا به پیشوا و راهنما از یکدیگر متمایزند.

مقاله‌ حاضر به این پرسش که روش انسان‌شناسی تفسیری کدام است و رویکرد اصلی این دیدگاه در بررسی پدیدارهای انسانی بالأخص پدیده‌های دینی چه چیزی است می‌پردازد و ضمن نظر بر ماهیت انسان‌شناسی تفسیری و ارائه تعریفی جامع از این دیدگاه به تبیین بن‌مایه‌های آن در ساحت فلسفی می‌پردازد. روش این نوشتار مبتنی بر رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و در مواردی تحلیل محتوایی است. انسان‌شناسی تفسیری یا نمادین از شاخه‌های انسان‌شناسی فرهنگی آمریکایی است که در قرن بیستم در آمریکا پا به عرصه ظهور گذاشته و با ارائه تعریف خاصی از فرهنگ بر فهم معنا از خلال نمادها و آیین‌ها تأکید دارد. مقاله با اشاره کوتاهی به چیستی رویکرد انسان‌شناسی تفسیری کلیفورد گیرتز -مهم‌ترین نماینده رویکرد تفسیری- و تعریفی که وی از فرهنگ و دین ارائه می‌کند، در بخشی تفصیلی ابتنای این رویکرد بر هرمنوتیک فلسفی و تقابل آن با رویکردهای پوزیتویستی در علوم انسانی را نشان داد و وجوه مختلف این تقابل و ابتنا را کاویده و نشان می‌دهد که گیرتز به‌عنوان یک مردم‌شناس و دین‌شناس فرهنگی با الهام از اصول هرمنوتیکی، به تأویل و فهم معنای دین و فرهنگ روی آورده و رویکرد تفسیری خویش در دین‌شناسی و مردم‌شناسی را با الهام از این مبانی قوام بخشیده است. درواقع با تعریف فرهنگ به‌مثابه یک متن، عناصر هرمنوتیکی چون تمرکز بر تأویل و معنا، تأکید بر تاریخ و هستی تاریخی، تمرکز بر وجوه درونی تجربه آدمی و روش‌های درونی، تأکید بر مؤلفه‌های زبانی و نماد و نشانه، فهم در سایه‌ی ارجاع جزء به کل و کل به جزء به اضمار و تصریح، مبنای منظر گیرتز در مطالعات فرهنگ و دین است.

"نیچه" یا "فیلسوف، روان شناس و دجال" کتابی است از "والتر کوفمان" که یکی از بزرگ ترین فلاسفه ی قرن نوزدهم و نوابغ نام آشنای جهان را به خوانندگان معرفی می کند. "فریدریش نیچه" در سال 1844 در لایپزیک پروس چشم به جهان گشود و پس از مرگ پدرش که یک کشیش لوتری بود، در خانه ای زندگی کرد که بخش اعظم ساکنین آن را اقوام مونث وی تشکیل می دادند. او در سال 1869 توانست به عنوان جوان ترین فرد در تاریخ رشته ی لغت شناسی کلاسیک در دانشگاه بازل به تدریس بپردازد و تا سال 1879 که وضعیت جسمانی ضعیفش او را وادار به بازنشستگی کرد، این کرسی را حفظ نمود. "نیچه" هرگز نتوانست خود را از فروپاشی روانی که در سال 1889 داشت، باز یابد و یازده سال بعد از این اتفاق جان خود را از دست داد. آثار "نیچه" از همان ابتدا مخاطبین زیادی را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار داد. "والتر کوفمان" که یک از نویسندگان پیشرو بر آرا و اقوال "نیچه" محسوب می شود، در مقدمه ی این کتاب بیان می دارد که تنها عده ی معدودی از نویسندگان در هر دوران، از ذهنی این چنین سرشار از ایده برخوردار بوده اند و همچنین عقاید تعداد اندکی از آن ها به اندازه ی "نیچه" مورد سوء برداشت و تفسیر اشتباه قرار گرفته است. اثر پیش رو، شامل ترجمه ی دقیق و کامل "والتر کوفمان" از چهار اثر بزرگ "نیچه" است که شامل "غروب بت ها"، "دجال"، "نیچه در برابر واگنر" و "چنین گفت زرتشت" می باشد. بنابراین خواننده می تواند با خاطری آسوده به یکی از غنی ترین بررسی های صورت گرفته بر آثار "نیچه" که بیشتر از هر نویسنده ی در غرب، یا در هر ادبیاتی بد فهمیده شد، دست پیدا کند.

کتاب «امید به عقل» با زیرعنوان «فلسفۀ روشنگری در آلمان» نوشته ورنر اشنایدرز، یکی از جامع ترین کتب درباره فلسفه روشنگری آلمان است که از ظهور تا افول آن را در بر می گیرد. البته، این کتاب تنها یک گزارش تاریخی نیست، بلکه تصویری از خودانگاره دوران است، با تأکید بر این که روشنگری صرفا وظیفه ای نیست که بتوان انتخاب کرد که با آن درگیر باشد یا نه، روشنگری موضوع بنیادین تفکر است. اشنایدرز معتقد است که تعقیب روشنگری تلاشی مستمر به سوی حقیقت است. او روشنگری را نه به عنوان یک دوره تاریخی تمام شده، بلکه به عنوان یک فرآیند مداوم تحقیق عقلانی و خودآزمایی معرفی می کند. همانطور که گفته شد، کتاب پوشش جامعی از جنبش روشنفکری ارائه می کند. اشنایدرز بررسی کاملی از چهره ها و جنبش های فراموش شده، به ویژه از اوایل قرن 18 ارائه می کند. کار اشنایدرز به دلیل استفاده همه جانبه از منابع اولیه، که تصویری واضح از دوره متنوع و پر جنب و جوش روشنگری را ترسیم می کند، قابل توجه است. از جهت ساختار و محتوا، این کتاب به گونه ای تنظیم شده است که تجزیه و تحلیل دقیقی از فلسفه روشنگری آلمان ارائه دهد و جنبه های مختلفی از جمله نقش عقل، ماهیت درک انسان، و پیامدهای اجتماعی اندیشه روشنگری را پوشش دهد. رویکرد اشنایدرز در نوشتن این کتاب به دلیل تمرکز بر منابع اولیه و عدم درگیری با ادبیات ثانویه مورد انتقاد و تحسین قرار گرفته است. با این حال، این روش به او این امکان را داده است که تصویری زنده از جریان روشنفکری آلمان خلق کند. از طرف دیگر، نویسنده درباب آینده روشنگری نیز اندیشه های مهیج و قابل توجهی را ارائه می دهد. اشنایدرز چشم‌انداز آرمان‌های روشنگری، یعنی عقل، انسان و حقیقت را در مواجهه با گرایش‌های رو به رشد ضد روشنگری، نامطمئن و روبه افول می داند. به طور کلی، این کتاب می تواند مورد استفادۀ طیف وسیعی از مخاطبان قرار گیرد، کتابی که نه تنها پژوهشی جامع، دقیق و مبتنی بر منابع اولیه است، بلکه کتابی که در صدد است تا عقلانیت را حتی در جهان امروز نیز فریاد بزند.

معمولا فیلسوفان چهره‌هایی نیستند که مورد پسند مردم واقع شوند و آثار فلسفی آن‌ها در زمان حیات‌شان به ندرت به عنوان کتاب‌های راهنمای زندگی شناخته می‌شوند. با این حال شاید بتوان سارتر را بیست سال پس از جنگ‌ جهانی دوم، مشهورترین متافیزیسین اروپا نامید. کتاب هستی و نیستی، شاهکار متافیزیکی سارتر، به راحتی اقبال عمومی را برانگیخت. در کتاب حاضر به شکل کوتاه و سودمند، با تکیه بر آثار سارتر، نحوه شکل‌گیری اندیشه سارتر و تأثیر او بر اطرفیان، مورد واکاوی قرار گرفته است.

«فلسفه اسپینوزا» اثر هری اوسترین ولفسن، اثری تاریخی است که عمیقا به زندگی، اندیشه و میراث ماندگار باروخ اسپینوزا، یکی از برجسته‌ترین و بحث‌برانگیزترین چهره‌های فلسفه غرب می‌پردازد. ولفسن، محقق برجسته فلسفه یهود، تحلیلی جامع و دقیق از اندیشه‌های اسپینوزا ارائه می‌کند و آنها را در چارچوب وسیع‌تر اندیشه فلسفی، مذهبی و علمی قرن هفدهم قرار می‌دهد. نویسنده با زمینه‌سازی فلسفه اسپینوزا در محیط تاریخی و فکری خود شروع می‌کند. اسپینوزا در سال 1632 در آمستردام در خانواده‌ای پرتغالی- یهودی به دنیا آمد و در دوران تحولات مذهبی، سیاسی و فکری مهمی زندگی کرد. این پس‌زمینه برای درک ماهیت رادیکال ایده‌های او و چالش‌هایی که از سوی مراجع دینی و فیلسوفان معاصر با آن روبرو بود، ضروری است. در مرکز مطالعه ولفسن، کار بزرگ اسپینوزا، «اخلاق» قرار دارد، اثری که به سبک هندسی نوشته شده و به‌طور سیستماتیک نظریه‌های متافیزیکی، معرفت‌شناختی و اخلاقی او را ارائه می‌کند. ولفسن ساختار و محتوای «اخلاق» را با دقت بررسی می‌کند و رویکرد نوآورانه آن به مسائل فلسفی و دور‌شدن آن از تفکر سنتی یهودی و مسیحی را برجسته می‌کند. او مفهوم اسپینوزا از خدا را به‌عنوان یک جوهر واحد و نامتناهی که هم طبیعت و هم هستی را در‌بر‌می‌گیرد، بررسی می‌کند و دیدگاه‌های انسان‌انگارانه و دوگانه‌ای رایج در آن زمان را به چالش می‌کشد. یکی از موضوعات کلیدی در فلسفه اسپینوزا، همانطور که توسط ولفسن ارائه شده است، مفهوم جبرگرایی است. اسپینوزا معتقد است که همه‌چیز در جهان، از جمله اعمال و افکار انسان، از ضرورت طبیعت الهی ناشی می‌شود. این جهان‌بینی جبرگرا، که در آن آزادی به‌عنوان دانش ضرورت درک می‌شود، پیامدهای عمیقی برای اخلاق و رفتار انسانی دارد. تحلیل ولفسن روشن می‌کند که چگونه اسپینوزا آزادی انسان را با این جبر‌گرایی آشتی می‌دهد و بر نقش عقل و درک در دستیابی به آزادی و خوشبختی واقعی تأکید می‌کند. نویسنده همچنین به معرفت‌شناسی اسپینوزا، به‌ویژه نظریه‌ معرفت او می‌پردازد. او تمایز اسپینوزا را بین انواع مختلف دانش بیان می‌کند: تخیل، عقل و دانش شهودی. ولفسن با بررسی انتقادی این مقولات، دیدگاه‌های اسپینوزا را در مورد اینکه چگونه انسان‌ها می‌توانند به معرفت واقعی و عالی‌ترین شکل درک دست یابند که منجر به عشق فکری به خدا و سعادت نهایی می‌شود، روشن می‌کند. بعد اخلاقی فلسفه اسپینوزا یکی دیگر از نقاط کانونی کار ولفسن است. او ایده‌های اسپینوزا در‌مورد احساسات انسانی یا «تأثیر» و تأثیر آن‌ها بر رفتار انسان را بررسی می‌کند. نظریه اخلاقی اسپینوزا، که بر پرورش درک عقلانی و تسلط بر خود برای غلبه‌بر احساسات تأکید دارد، رویکردی منحصر‌به‌فرد برای دستیابی به یک زندگی با فضیلت و رضایت‌بخش ارائه می‌دهد. ولفسن پیامدهای عملی اخلاق اسپینوزا را برجسته می‌کند و ارتباط آن را با فلسفه اخلاق معاصر نشان می‌دهد. همچنین دیدگاه‌های اسپینوزا در‌مورد دموکراسی، آزادی بیان و رابطه دین و دولت را مورد بحث قرار می‌دهد. نوشته‌های سیاسی اسپینوزا، به‌ویژه «رساله الهی- سیاسی» به‌دلیل استدلال‌های رادیکالشان به نفع سکولاریسم و تسامح دینی، که برای زمان او پیشگام بود و همچنان در گفتمان سیاسی مدرن طنین‌انداز می‌شوند، تحلیل می‌شوند. در خاتمه، کتاب «فلسفه اسپینوزا» نوشته هری اوسترین ولفسن اثری مهم است که تحلیلی عمیق از یکی از مهم‌ترین فیلسوفان سنت غرب ارائه می‌کند. دانش دقیق و توضیح واضح ولفسن این کتاب را به منبعی ضروری برای هر‌کسی که به‌دنبال درک مشارکت عمیق و گسترده باروخ اسپینوزا در فلسفه، دین و علم است تبدیل می‌کند. ولفسن از طریق کاوش همه‌جانبه خود، ارتباط پایدار اسپینوزا و تأثیر عمیق او بر توسعه تفکر مدرن را مجددا تأیید می‌کند.

از سال 1971 تا 1984 در کالج فرانسه ، میشل فوکو مجموعه ای از سخنرانی ها را ارائه داد. به صورت آزادانه و گفتگو محور که در دامنه تحقیقات قبلی او قرار می گرفتند. فوکو در کتاب "باید از جامعه دفاع شود" به ظهور درک جدیدی از جنگ به عنوان پایه دائمی همه نهادهای قدرت می پردازد ، حضور پنهان در جامعه که با تجزیه و تحلیل تاریخی رمزگشایی می شود. فوکو با ردیابی از این تحول ، شجره نامه قدرت و دانش را که به عنوان دغدغه غالب وی در آمده است ، بیان می کند.

ین کتاب مجموعه مصاحبه‌هایی است که روزنامه آلمانی زبان «دی ولت» در سال ۱۹۷۸ و ۱۹۹۰ با پوپر انجام داده است. در این مجموعه او از نقش فروید، وظیفه روشنفکران، روش و نظریه شناخت، آزمون و خطا و دیگر مباحثی در باب فلسفه، سیاست و فیزیک سخن می‌راند.