جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه پیشرفت های نوین علوم زیستی چالش های جدید اخلاقی فراروی ادیان مختلف قرار داده است که پرداختن به آنها یکی از ضرورت های اساسی است. در این راستا مطالعه تطبیقی ادیان تنها به حیطه علوم کلام و تفسیر و حدیث و فقه محدود نمی گردد و از این جهت مطالعه آن در حقوق، اقتصاد و جامعه شناسی و روانشناسی از اهمیت خاصی برخوردار است. پاسخگویی به ابهامات اخلاقی موجود بر اساس زبان مشترک اعتقادی از بسیاری از نابسامانی ها در حوزه تصمیم گیری های اخلاقی خواهد کاست. ادیان غیرابراهیمی گستره ای وسیع از جغرافیای جهان را به خود اختصاص داده اند و به طور عمده شامل ادیان ایرانی، هندی و چینی می باشند. بررسی مبانی اخلاقیات زیستی در این ادیان و مطالعه نکات اشتراک و افتراق آنها به منظور ایجاد زمینه گفتمان اخلاقی ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

امروزه در جهان شاهد رشد فزاینده علوم به ویژه علوم زیستی و پزشکی هستیم. الزامات اخلاقی این توسعه علمی در حال حاضر در جهان اسلام بدون توجه و تمرکز کافی بر جنبه های بومی و اسلامی مد نظر قرار می گیرد و حتی نهادهای بین المللی به لزوم پرداختن به جنبه های مذهبی گفتمان اخلاق زیستی در کشورهای اسلامی به درستی آگاه نیستند. از سوی دیگر معرفی یک نظریه اخلاقی جامع پیرامون موضوع اخلاق زیستی مستلزم تاملی دقیق و عمیق در مبانی جهان بینانه و فلسفی است. یکی از راهکارهای مناسب برای ورود به این بحث که در این مقاله به آن پرداخته شده است، مطالعه تطبیقی مبانی جهان بینانه و فرااخلاقی بین اخلاق زیستی اسلامی و اخلاق زیستی سکولار است. از این رو نگارندگان می کوشند به تفاوت های موجود در جهان بینی این دو نگره اخلاقی بپردازند از جمله: تفاوت در اعتقاد به منشا و خالق هستی، تفاوت در نگرش به کلیت هستی و تفاوت در نگاه به عالم مادی و قوانین حاکم بر آن و سپس به تفاوت های انسان شناسانه این دو نگره اخلاقی اشاره کنند که تفاوت در نگرش به خلقت انسان، تفاوت در نگرش به ابعاد وجودی انسان و زندگی پس از مرگ از جمله آنهاست و نهایتا به تفاوت های فرااخلاقی در اخلاق زیستی اسلامی و سکولار از جمله تفاوت در وجودشناسی اخلاقی، تفاوت در معرفت شناسی اخلاقی و تفاوت در دلالت شناسی اخلاقی اشاره نمایند. پاره ای از شباهت های نگره اسلامی و نگاه سکولار به اخلاق زیستی که عمدتا شباهت های هنجاری هستند نیز از دیگر نکاتی است که نگارندگان به مطالعه آن پرداخته اند.در نتیجه می توان به پذیرش تفاوت ها و شباهت ها به عنوان یک واقعیت موجود، برای آغاز یک گفتگوی سازنده دوجانبه و معرفی مبانی اخلاق زیستی اسلامی اشاره کرد.

اختلاف نظر در اخلاقیات زیستی در غرب، ریشه در اختلاف در حدود بسط و توسعه قواعد هنجاری در میان فرهنگ های مختلف دارد. شاید به واسطه هنجارهای یاد شده بتوان اعمال انسان را به نحوی تحت عناوین ضروری، غیرمجاز و مجاز دسته بندی کرد که مورد تصدیق همگان قرار گیرد.در جهان اسلام نیز در میان مقالات متفاوتی که از سوی علمای اسلامی در خصوص چارچوب اخلاقیات زیستی اسلامی منتشر شده است تا کنون هیچ گونه کاوش جامعی در طبیعت مباحث کلامی اخلاقی اسلام که خود نتیجه توسعه سیستم فقهی اخلاقی اسلام است، صورت نگرفته است و به عبارت دیگر رویکردتوصیفی و نه تحلیلی این مقالات در خصوص مباحث اصول قانون گذاری های پزشکی در اسلام با اخلاقیات کلامی - فلسفی و نحوه تاثیر آن در فقه پزشکی در دوران معاصر سازگاری ندارد. پرسش های اخلاقی در مباحثات معاصر نیازمند پاسخ به پرسش های مهم تری است که شالوده اصلی سلوک اخلاقی را در اسلام تشکیل می دهند و صرفا بیان فتواهای فقهی در خصوص مسایل و مصادیقی نظیر سقط جنین، اهدای عضو و نظایر آن کافی به نظر نمی رسد. در میان فقهای مذاهب گوناگون شریعت اسلام درباره این مسایل، هیچ گونه اجماعی وجود ندارد. از این رو به نظر می رسد در مفهوم میان فرهنگی اخلاقیات زیستی، آثار علمای اسلام با یک تحقیق منظم در اصول و قوانین اساسی و راهنمای اخلاق عملی در سنت اسلامی که ریشه در علم کلام دارد به شکل قابل توجهی غنی و پربارتر خواهد شد.

ادیان ابراهیمی به سه دین بزرگ اسلام، مسیحیت و یهودیت اطلاق می شود که از سنت باستانی ابراهیم الهام می گیرند. این ادیان همگی معتقد به نظریه پیامبری هستند، یعنی معتقدند خداوند افرادی را به پیامبری برمی گزیند و به آن ها پیام هایی را به طور مستقیم یا با واسطه یک فرشته، برای هدایت مردم ارسال می کند. مورد خطاب قرار گرفتن پیامبران از طرف خداوند، ویژگی اصلی ادیان الهی است. با این که این سه دین از سه نظام الهیاتی مجزا و متفاوت برخوردارند اما مشترکات این سه نظام بسیار زیاد است، به گونه ای که می توان آن ها را در یک طبقه قرار داد. مقاله حاضر با بررسی مبانی اخلاقیات زیستی در این ادیان، درصدد است وجوه افتراق و اشتراک موجود در تصمیم سازی اخلاقی در امور زیستی را میان آن ها تبیین و تشریح نماید.