جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه نظریه پردازی و تولید علم اصیل به عنوان یکی از اولویت های راهبردی کشور، در مرکز توجهات پژوهشگران و سیاست گذاران قرار گرفته است. تلاش برای دست یابی به یک جامعه علمی مولد و خلاق نیازمند شناخت دقیق و تفصیلی عوامل موثر بر فرآیند تولید علم است. در میان این مجموعه از عوامل، متغیرهای روان شناختی جایگاه ویژه ای دارند. روان شناسی علم قلمرویی نوظهور از خانواده علم پژوهی است که ابزارهای تجربی و چارچوب های نظری موجود در علم روان شناسی را برای مطالعه رفتار علمی دانشمندان و نحوه تاثیر متغیرهای روان شناختی بر آن را استفاده می کند. روان شناسی علم، از یک سو، عضوی از خانواده علم پژوهی است  و از سوی دیگر، ریشه در سنت های نظری و پارادایم های خاص موجود در علم روان شناسی دارد. مقاله حاضر، روند ریشه یابی و توسعه تاریخی این قلمرو از علم پژوهی را دنبال می کند؛ به علاوه، چالش های موجود پیرامون مبانی معرفت شناختی روان شناسی علم را بررسی می کند.

هدف این مقاله معرفی مهم ترین مبانی جامعه شناسی اسلامی، در قالب ارائه پارادایمی مقایسه پذیر با پارادایم های موجود است که ماهیت انسان و جامعه، هدف و روش تحقیق و ارزش ها در جامعه شناسی مهم ترین عناصر هستند. این پارادایم از نظر انسان شناسی، بر اصل فطرت استوار است و با رد جبر اجتماعی، تلفیقی را بین فردگرایی و کل گرایی روش شناختی می پذیرد و درباره چیستی جامعه تصویری ارائه می کند که در آن، رابطه انسان با خداوند مدنظر قرار می گیرد. به علاوه، واقعیت اجتماعی را شامل نظم ها و قوانین تجربی و نیز سنت های اجتماعی می داند؛ ضمن آنکه مناسبات اجتماعی را بر پایه عناصر متعدد شامل مهرورزی، استخدام متقابل انسان ها و تضاد تبیین می کند. اهداف تحقیق در این پارادایم عبارت اند از: تبیین علی و معناشناسی رفتار، نقد اوضاع اجتماعی و غایت شناسی پدیده های انسانی از حیث استنادشان به خداوند. همچنین به موجب این پارادایم، جامعه شناسی اسلامی دو سطح متمایز دارد: تجربی و فراتجربی. در سطح نخست، در مقام گردآوری به طور عمده، از روش استنباط فقهی - تفسیری و در مقام داوری، از روش تجربی و در سطح دوم، به فراخور مورد از هر یک از روش های معتبر، اعم از وحیانی، عقلی و تجربی بهره می گیرد. همچنان که در سطح نخست می کوشد از دخالت ارزش ها در توصیف و تبیین واقعیات تا حد امکان بکاهد؛ اما در سطح دوم، توسل به ارزش های دینی برای نقد اوضاع اجتماعی و ارائه راهکار برای تحقق وضعیت مطلوب را رد نمی کند.

کار جامعه شناسی حقوق مطالعه جامعه شناختی و علمی هستی اجتماعی حقوق (نظم / نظام) است. جامعه شناسی معرفت به مطالعه مساله تعیین اجتماعی معرفت می پردازد تا نشان دهد که کدام بخش از معرفت های بشری (صورت، محتوا یا هر دو بخش)، چگونه با تاثیر از عوامل اجتماعی مادی و بیرونی ایجاد شده، تحول می یابد. در این مقاله، با استفاده از مفاهیم و دیدگاه های جامعه شناختی به مطالعه و طبقه بندی معرفت های حقوقی پرداخته، چهار دسته از معرفت های حقوقی (قانون گذارانه، دادرسانه، اندیشمندانه و تعلیمی) را معرفی کرده ایم. در این بررسی، لزوم ابتنای معرفت های حقوقی قانون گذارانه بر معرفت های دینی و نیز سرعت و سهولت تحول معرفت های حقوقی و نقش کلیدی معرفت های حقوقی دادرسانه، در چارچوب تحلیل جامعه شناختی ارایه شده اند.

پسامدرنیسم منظری انقلابی، در حوزه مطالعات علوم انسانی و اجتماعی پیشنهاد می کند. این رویکرد، با به پرسش کشیدن اعتبار علم مدرن و انگاره دانش عینی و مقاومت در برابر هر گونه ادعایی درباره حقیقت، افق جدیدی در عرصه علوم انسانی و اجتماعی می گشاید. در تاملی دیرینه شناختی، ریشه های پسامدرنیسم را در انسان گرایی جستجو کرده، به برجسته کردن نقش واژگان در باز ساختار بندی علوم اجتماعی و انسانی می پردازند. آنان همچنین تلاش می کنند تا نشان دهند که چگونه چالش پسامدرنیسم با عقل و سازمان عقلایی، تمامی حوزه های عملی را تحت تاثیر قرار داده است: در روانکاوی، با به پرسش کشیدن آگاهی و سوژه منسجم و منطقی؛ در سیاست، با به چالش کشیدن اقتدار ساختارهای تصمیم سازی سلسله مراتبی و بورو کراتیک که در سپهر و ساحت مشخصی عمل می کنند؛ در انسان شناسی، حمایت از فرهنگ های محلی در مقابل فرهنگ جهانی و ... .

نوشته حاضر دارای پنج بخش است. در بخش اول به تعریف نظریه و اهمیت آن در علم و فلسفه علم اشاره می شود. بخش دوم، پس از ذکر چند مثال از نظریه ها و قوانین علمی به تفاوت های آنها اشاره می کند.در بخش سوم به رویکرد تجربه گرایان منطقی نسبت به نظریه های علمی که رویکرد سنتی خوانده می شوند، می پردازد. بر اساس این رویکرد نظریه های علمی هویت های زبانی اند، که مورد بررسی قرار می گیرند. بخش چهارم به بحث واقع گرایی و ابزارگرایی در دیدگاه سنتی پرداخته و در بخش آخر، برخی از نقدهایی که به دیدگاه سنتی وارد شده، بیان می شود.

شکل گیری علم اقتصاد اسلامی چالش اساسی اقتصاد اسلامی است. حل این چالش از نظر شهید صدر، از دو طریق ممکن است:-1 اصول قطعی مکتب اقتصاد اسلامی، با فرض تحقق آنها، پی آمدهایی در ساحت اقتصاد به دنبال دارد. تحلیل علمی این پی آمدها، زمینه پیدایی نظریات علمی اقتصاد اسلامی است.-2 اگر به مکتب اقتصاد اسلامی در روابط اقتصادی جامعه عمل شود، رویدادهای عینی اقتصادی به دنبال دارد. اقتصاددان به تحلیل این رویدادهای عینی می پردازد و در نهایت، علم اقتصاد شکل می گیرد.شهید صدر راه دوم را ترجیح می دهد. این مقاله درصدد است بیان کند این ترجیح، متاثر از دیدگاه شهید صدر درباره وظیفه و هدف علم اقتصاد است. در این مقاله، این دیدگاه بررسی و در پایان، راه دیگری برای شکل گیری علم اقتصاد اسلامی ارائه می شود.

نظریه کارکردگرایی یکی از چند نظریه کلاسیک در جامعه شناسی است که چارچوب روش شناختی آن را امیل دورکیم پایه گذاری کرده و گستره آن از فرانسه، به کل اروپا و آمریکا بسط یافته است. این مقاله ابتدا به بازسازی، نقد و بررسی ساختار منطقی تبیین کارکردی پرداخته، سپس تفاوت این نظریه را با تبیین غایت شناسانه، فایده گرایی و پراگماتیسم بیان می کند. ابهام در واژگان کلیدی این نظریه (وضعیت بهنجار، کارکرد و نظام اجتماعی)، نقدناپذیری، ماهیت غیرتاریخی و ناتوانی آن در تبیین مناسب برخی از پدیده های اجتماعی از جمله نقدهای وارد شده بر این دیدگاه هستند که در این مقاله بحث و بررسی شده اند. در پایان پیشنهاد شده است که در هنگام استفاده از تبیین کارکردی، به مشکلات روش شناختی آن و چگونگی تاثیرپذیری مطالعات اجتماعی از این مشکلات توجه شود.

نظریه بنیادی یکی از روش هایی است که در تحقیقات کیفی استفاده می شود و مبتنی بر رویکرد استقرایی است. این روش شناسی مستقل برای پدیده های غیر قابل اندازه گیری و فرایندی استفاده شده، ظرف تحلیل داده های کیفی نیز تلقی می شود. در این روش، پس از نمونه گیری نظری، جمع آوری داده ها و هم زمان با آنها، کدگذاری و تحلیل داده ها آغاز می شود. تحلیل داده ها بر اساس کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام می شود و تا اشباع نظری ادامه می یابد. در مرحله اشباع نظری، نظریه متکی بر داده ها ساخته می شود. معرفی این روش شناسی - که در روان شناسی اجتماعی، مدیریت، بهداشت و جامعه شناسی کاربرد فراوان دارد - و بیان قابلیت ها و مراحل انجام آن، از اهداف این مقاله است.