جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در قالب پی دی اف

مسئلۀ «ذهن – بدن» که در حوزه فلسفی اسلامی و فیلسوفان قدیمی غربی به شکل «نفس – بدن» مطرح شده است، از دیرباز یکی از مسائل محوری در فلسفه، به‌ویژه در میان فیلسوفان ذهن متأخر بوده است. در این میان، دو مسئلة «هویت معرفت» و «نحوة ارتباط ذهن و بدن» را می‌توان از بنیادی‌ترین و محوری‌ترین چالش‌ها دربارة دیدگاه‌های گوناگون طرح‌شده دربارة مسئلة ذهن - بدن دانست. این پژوهش بر آن است که دیدگاه‌های مختلف رایج در مقولة ذهن - بدن را در رویارویی با این دو چالش بنیادین بیازماید. بدین منظور و در گام نخست، یازده دیدگاه را که در حکم دیدگاه‌های رایج در دو حوزة فلسفی اسلامی و غربی هستند، معرفی کرده، سپس هر یک از این دیدگاه‌ها را با دو چالش اساسی معهود، یعنی «ارائۀ تحلیل مناسب از هویت معرفت» و «توجیه مناسب از نحوة ارتباط ذهن و بدن»، روبه‌رو ساخته و پاسخ هر دیدگاه را به این مسائل بنیادین آورده و این پاسخ‌ها را داوری کرده ‌است. در پایان - و با تحلیل دستاورد این مقایسه - چنین نتیجه‌گیری می‌شود که تنها دیدگاه خاص حکمت متعالیه از رویا‌رویی با این دو مسئله سربلند بیرون می‌آید.

آگاهی و جایگاه آن در طبیعت از اصلی‌ترین پرسش‌ها در فلسفه ذهن است و ارتباط تنگاتنگی با مسئله ذهن- بدن دارد. تبیین‌های متفاوتی در مورد نسبت آگاهی با جهان طبیعت وجود دارد که به نظر می‏رسد در همان دوگانه سنتی فیزیکالیسم و دوگانه‌انگاری جای می‌گیرد. درحالی‏که هر دو تبیین با مشکلاتی مواجه­اند که از مقبولیت آنها کاسته است، یگانه‌انگاری راسلی ادعا می‌کند که توانسته است از این دوگانه فاصله بگیرد، آگاهی را با ویژگی‌های منحصر به فردش توضیح دهد و نسبت آن را با طبیعت مشخص کند؛ به گونه­ای که اصل بستار علّی نیز بر اساس این ایده قابل توجیه باشد. در این مقاله ابتدا به توضیح این دیدگاه پرداخته و گرایش‌های مختلف آن را بررسی می­کنیم؛ سپس همه‌روان‌انگاری را به عنوان نتیجه­ای برای یگانه‌انگاری راسلی توضیح می­دهیم و در آخر بر این پرسش متمرکز می­شویم که آیا یگانه‌انگاری راسلی توانسته راه حلی برای تبیین آگاهی و مسئله‌ ذهن- بدن بیابد یا نه.

در فیزیکالیسم و اقسام مختلف آن، غالباً تلاش بر تبیین علمی و فلسفی رابطه‌ی ذهن-بدن بوده است، لیکن معضل اصلی، دو اصل علمی و پذیرفته ‌شده در دیدگاه فیزیکالیسم است که عبارتند از کامل بودن جهان فیزیک و بسته بودن علّی فیزیک. کیم استدلال می­ کند که با این دو پیش­فرض، مشکلاتی بر سر راه تبیین علّیت ذهنی در دیدگاه ­های فیزیکالیسم غیرتقلیل­گرا پیش می ­آید. در این مقاله، رویکردهای مختلف مربوط به مسأله‌ی ذهن-بدن، مطرح می­ شود و ایرادهای وارد شده از سوی کیم به آن‌ها مورد بحث قرار م ی­گیرد. این ایرادها شامل مشکلات مربوط به طرد علّی ذهن و نیز بیش ­تعین علّی می­ گردد. کیم استدلال می­ کند که ابتناء ذهن-بدن به عنوان موضوع مورد اتفاق اقسام مختلف فیزیکالیسم است. او استدلال می­ کند چنان‌چه ابتناء ذهن-بدن را به فرم حاضر و با پیش­ فرض­ های دیدگاه ­های حال حاضر فیزیکالیستی بپذیریم، اقسام مختلف فیزیکالیسم ضدتقلیل­گرایانه به شبه­ پدیدارگرایی افراطی منجر می­ شود.

امروزه مباحث فلسفه ذهن، به طور جدى در محافل فلسفى غرب مطرح است، و آثار خود را در دانش هايى همچون انسان شناسى، روان شناسى، فلسفه اخلاق و فلسفه دين بر جا مى گذارد. چنان كه خود تحت تأثير پيشرفت هاى برخى علوم ديگر است. با اين حال، فلسفه ذهن، چندان در كشور ما شناخته شده نيست. از اين رو، به نظر مى رسد آشنايى با اين دانش، تطبيق مسائل آن با يافته هاى علم النفس فلسفى و بررسى انتقادى آن، يكى از ضرورت هاست. مقاله حاضر، گامى است كوچك در جهت معرفى مهم ترين مباحثى كه امروزه در فلسفه ذهن به بحث گذاشته مى شود.

این مقاله معضل علیتِ حالات/ویژگی‌های ذهنی برای حالات/ویژگی‌های فیزیکی یا حالات/ویژگی‌های ذهنی دیگر را بر اساس یکی از نظرات مهم راجع به ارتباط ویژگی‌های ذهنی و فیزیکی بررسی کرده است. این نظریه (که توسط فیلسوف تحلیلی، دونالد دیویدسون، هم‌زمان با ارائه‌ی نظریه‌ی این‌همانی مصداقی ارائه گردید) سعی داشت با پرهیز از گرفتار شدن در دام تقلیل‌گرایی و حفظ دوئیت ویژگی‌های ذهنی و فیزیکی، نوعی ارتباط منطقی بین این دو نوع از ویژگی‌ها بیابد. اما این مقاله نشان می‌دهد که دیویدسون در طرح ارتباط مذکور (که نامش را ابتناء ویژگی‌های ذهنی بر ویژگی‌های فیزیکی گذاشته) نتوانسته راه حلی برای معضل علیت ذهنی بیابد و به دام محرومیت علی و یا تعین علی مضاعف گرفتار آمده است. در نتیجه طرح نظریه‌ی ابتناء، در تبیین رابطه‌ی علی ویژگی‌های ذهنی با ویژگی‌های فیزیکی (یا ویژگی‌های ذهنی دیگر)، به شکست می‌انجامد.

یکی از کاربردهای اساسی قضایای ناتمامیت گودل در فلسفه، نقش آن‌ها در استدلال‌هایی است که بین ذهن انسان از یک طرف و یک الگوریتم (ماشین) یا نظام صوری متناهی از طرف دیگر مقایسه به عمل می‌آورند. دو استدلال متمایز در این زمینه مطرح گشته است. در هر دو استدلال درک صدق جملة گودل توسط انسان، به عنوان ملاکی برای تفوق بر هر ماشینی قلمداد شده است. اما ایرادهایی چند بر هر دو استدلال وارد است. در این مقاله با شرح و بسط استدلال‌های ذکر شده، به بررسی مجادلات و مباحثات دامنه‌داری که میان دو گروه مکانیک‌گرا و ضد مکانیک‌گرا وجود داشته است پرداخته‌ایم. با تحلیل دقیق قضایای ناتمامیت و ارتباط آن‌ها با معرفت حسابی بشر می‌توان چار چوب‌های موجود در زمینة بحث مورد نظر را شکل داد. با تحلیل دقیق این مسأله می‌توان گفت که هیچ نوع دلیل قاطعی، با استفاده از این قضایا، برای تفوق ذهن بشر بر ماشین وجود ندارد؛ بلکه تنها می‌توان گفت که با اعمال این قضایا و انتخاب حوزة شناخت‌پذیر ریاضی بشر به عنوان یک پیش‌فرض تقابل یا تعاند انسان و ماشین به چه معناست.

رابطه نفس و بدن از دیدگاه ملاصدرا و دوگانه انگاری جوهری و وصفی فلسفه ذهن موضوع نوشتار حاضر است كه از چهار فصل تشکیل شده است. در فصل اول پس از بررسی سیر تاریخی بحث و تبیین مفاهیم، مبانی هر یك از سه دیدگاه به صورت اجمال ، بیان شده و مورد بررسی قرار گرفته است. فصل دوم به بررسی رابطه نفس و بدن از دیدگاه ملاصدرا اختصاص دارد. در این فصل نخست به خود رابطه نفس و بدن از دیدگاه ملاصدرا پرداخته و سپس نظر او درباره رابطه نفس و بدن در افعال و احوال بررسی شده است. ملاصدرا بر مبنای حدوث جسمانی نفس و حركت جوهری آن،رابطه خود نفس و بدن را اتحادی دانسته و بر همین اساس نیز انسان را حقیقتی ذو مراتب معرفی می‌كند. به اعتقاد ملاصدرا، تاثیر متقابل نفس و بدن نیز ریشه در همین رابطه اتحادی آن دو دارد. زیرا ك طبق رابطه اتحادی، این دو جوهر از هم جدا نیستند بلكه هر كدام جنبه‌ای از یك حقیقت واحد، یعنی انسان، به حساب می‌آیند. بنابر این هرگونه حادثه‌ای كه در یكی از این دو اتفاق بیافتد به دیگری نیز سرایت كرده و آن را متاثر می‌كند. فصل سوم به بررسی رابطه نفس و بدن از دیدگاه دو گانه انگاری جوهری و وصفی اختصاص یافته است. در این خصوص اولین دیدگاه از دكارت می‌باشد که قائل به تاثیر و تاثر متقابل نفس و بدن است. پیروان او از جمله مالبرانش و لایب نیتس ، با نفی علیت در میان مخلوقات به مخالفت با دكارت برخاسته وخود دیدگاه دیگری ارائه داده اند. مالبرانش اصالت موقعی و لایب نیتس اصالت توازی را برگزیده است. هر یک از این سه دیدگاه با مشکلات اساسی مواجه است و در این فصل به آنها پرداخته شده است. سوین برن ، فیلسوف معاصر، با یک روش کلامی ، تلاش کرده است که مشکل دو گانه انگاری جوهری را حل کند اما به نظر می‌رسد که این دیدگاه نیز به اندازه دیدگاه‌های قبلی از حل این مشکل عاجز مانده است. به نظر می‌رسد که مشکل اصلی دوگانه انگاران جوهری در این است که نفس را از اول موجودی کاملاً روحانی می‌پندارند که به جنین انسان تعلق می‌گیرد؛ بر خلاف ملا صدرا که نفس را حدوثاً جسمانی می‌داندو معتقد است که نفس محصول جسم بوده و از طریق تکامل جسم بوجود می‌آید. به همین خاطر، او به شکل معقولی رابطه نفس و بدن را به تصویر می‌کشد. بخش دومِ فصل سوم دیدگاه دوگانه انگاری وصفی را بررسی می‌كند. شبه پدیدار گرایی، یگانه انگاری غیر قانون مند و طبیعت گرایی زیست شناختی دیدگاههای مختلف دو گانه انگاری وصفی است كه در این بخش مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرند. ادعای مشترك این دیدگاه ها آن است ك انسان صرفا موجودی جسمانی است ك غیر از ویژگی‌های فیزیكی دارای ویژگی‌های ذهنی نیز می‌باشد.در فصل چهارم هر یك از این دیدگاهها با دیدگاه ملاصدرا تطبیق و مقایسه شده و بر اساس مبانی او مورد نقد و انتقاد قرار گرفته اند.

این رساله به موضوع فلسفه ذهن و بررسی مهم ترین دیدگاه های رایج در آن به ویژه مسئله ذهن- بدن می پردازد که روند کلی بررسی مطالب با توجه به دیدگاه های جان. آر. سرل، فیلسوف ذهن معاصر، در کتابذهن، یک مقدمه کوتاه است. این رساله شامل دو بخش است : بخش اول با عنوان مقدمه مترجم شامل معرفی پیشینه ، موضوع ، روش ، مسائل و مکاتب رایج در فلسفه ذهن ، معرفی مولف و آثار او ، و همچنین شرحی بر مطالب کتاب است و بخش دوم ، به ترجمه پنج فصل نخست این کتاب اختصاص دارد که رویکرد نویسنده عمدتاً در آن معطوف به حل مسئله ذهن- بدن ، و بررسی ساختار و ماهیت آگاهی به عنوان یکی از مهم ترین ویژگی های حالات ذهنی است. جان سرل (متولد 1932) استاد فلسفه دانشگاه برکلی (کالیفرنیا) است و از فیلسوفان برجسته ذهن و زبان به شمار می رود. او درباره موضوعاتی همچون « افعال گفتاری »، « حیث التفاتی »، « آگاهی » و «هوش مصنوعی» کار کرده است. تلاش سرل در بخش نخست این کتاب رهایی از ثنویت « امر ذهنی » و « امر فیزیکی »، به عنوان ماحصل نظریه دوگانه انگاری دکارتی است که مشکلات لاینحلی را در حوزه مسائل مختلف فلسفه ذهن به ویژه رابطه میان ذهن و بدن به وجود آورده است. رویکرد او در بحث مربوط به رابطه ذهن و بدن « طبیعت گرایی زیست شناختی » نام دارد و با رد رویکردهای دوگانه انگاری و ماده انگاری نگاهی میانه در این زمینه بر می گزیند. به عقیده او پدیده های ذهنی همچو دیگر پدیده های زیست شناختی وجود واقعی دارند و در عین حال معلول فرایندهای سطح خرد سیستم مغز به شمار می روند. درخصوص مسئله آگاهی معتقد به رویکرد قلمرو- واحد است. به عقیده او ما نباید ادراک را ایجادکننده آگاهی بدانیم بلکه باید آن را تغییردهنده یک قلمرو آگاهانه از پیش موجود در نظر بگیریم. به دلیل کمبود منابع مطالعاتی در رشته نوظهور فلسفه ذهن ، به عنوان یکی از زیرشاخه های فلسفه تحلیلی ، در کشور ما ترجمه این کتاب و شرح دیدگاه های مطرح در آن گام موثری در رشد و توسعه مباحث مختلف آن خواهد بود و علاقمندان را با دیدگاه های یکی از تأثیرگذارترین فیلسوفان این رشته آشنا خواهد کرد.