جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقوله ي تربيت و اخلاق مداري، از جايگاه ويژه اي در سعادت دنيوي و اخروي بشر برخوردار است. از این رو هر انسان طالب حقّی، با آگاهی از مجموعه ي بايدها و نبايدهایی که در تعالیم وحیانی در این زمینه بیان شده و سپس عمل به باید ها و ترک نبایدها؛ به كمال مطلوب وصول یافته و از انحراف از مسير حق مصون خواهد بود. در این راستا، بازخوانی نصوص دینی، ضمن توجّه به لایه های معنایی این متون مقدّس و نیز در نظر داشتن تأثیر عواملي چون: زمان، مكان، ميزان تعليم و تربيت مخاطب و ديگر قواعد و ساز وكارهاي معناشناختي كه متن در آن شكل گرفته، راه گريزی است از تحيّر و سردرگمي در شناخت و تمييز ارزش ها. امّا با توجّه به كثرت روايات أئمه ي معصومين (عليهم السلام) در اين زمينه كه در قالب يك پايان نامه نخواهد گنجيد؛ در اين پژوهش تنها باز خواني روايات امام صادق (ع) از روزنه ي ارزش ها و ضدّارزش ها براي بازسازي انديشه و رفتار ديني مورد عنايت خواهد بود. براساس اعتقاد تشیّع، معصوم عقل کل است و اوامر و منهیات او عین اوامر و منهیات عقل است. لذا در اين سير تحقيق، با اين پيش زمينه که " ارزش "، عبارت است از آنچه که امام جعفر صادق ( عليه السلام ) بدان عمل نموده یا زبان در مدح آن گشوده و يا وعده ي نيکويي نسبت به آن داده است. هم چنين " ضد ارزش "، شامل مواردي است که امام در قول یا فعل به نوعي بيزاري خود را نسبت به آن اعلام نموده و يا وعده ي عذاب بر آن داده است؛ به مطالعه و بررسي تک تک روايات مجموعه ي 22 جلدي روايات امام ششم( عليه السلام ) به نام مسند الإمام الصادق ( عليه السلام ) نوشته ي عزيز الله عطاردي از ابتدا تا انتها - با صرف نظر از روايات فقهي و هر آنچه که در غايت طرح اين رساله نمي گنجد – می پردازیم.و سپس با دسته بندي مجموعه ي ارزش ها و ضدّارزش ها از منظرهاي گوناگون(فردي و اجتماعي پراهميّت و كم اهميّت و...) به ارائه ی چشم انداز جغرافیایی صحیح از ارزش های دینی می پردازیم. طبعاً فراواني و گستردگي روايات جمع آوري شده در اين پژوهش، فراتر از حجم يک رساله ي کارشناسي ارشد است، لذا در اين نوشتار تنها تحليل گروهي چند از مجموعه ي اين ارزش ها و ضدّ ارزش ها ارائه خواهد شد.

برگزیدگی در قرآن کریم از موضوعات بسیار گسترده و عمیق است اما علی رغم گستردگی آن کم تر مورد توجه بوده و اغلب به صورت پراکنده و بدون توجه به نظام و همبستگی معنایی که بین مفاهیم کلیدی آن وجود دارد، بدان پرداخته شده است. پژوهش حاضر درصدد بررسی موضوع برگزیدگی به روشی منسجم و نظام مند است تا مشخص سازد، واژگان کلیدی مفهوم برگزیدگی در قرآن کریم چیست؟ دیدگاه قرآن کریم نسبت به برگزیدگی چیست؟ علل و عوامل گزینش از منظر قرآن کریم چیست؟ مفهوم کانونی برگزیدگی در قرآن چیست؟ چگونه می توان به ترسیم شبکه معنایی رسید؟ این پژوهش مفاهیم کانونی برگزیدگی را استخراج نمود؛ مفاهیمی چون اصطفاء، اجتباء، ارتضاء، اختیار، اصطناع، آثر، خلائف و خلیفه، فضل و تفضیل و از روش معناشناسی بهره گرفت تا در کنار گونه های مختلف معناشناسی، بالاخص معناشناسی لایه ای و مکاتب آن، موضوع برگزیدگی را کنکاش نماید. معناشناسی با دو نگاه جزء نگر و کل نگر سعی نمود تا در گام نخست در پس نگاه جزء نگر با تبارشناسی مفاهیم کانونی به معنای لغوی و اصطلاحی آن دست یابد و در گام دوم به کشف روابط بینامتنی که شامل یافتن سیاق، روابط همنشینی و سایر روابط درونی موثر با تک تک مفاهیم کانونی است رسد و در نگاه کل نگر پس از بررسی مولفه های معنایی که شامل روابط بین مفاهیم کانونی با سایر مولفه های درونی است به ترسیم میدان معناشناختی برگزیدگی و در نهایت از موازنه و همبستگی مفاهیم کانونی با یکدیگر به ترسیم شبکه معنایی برگزیدگی در قرآن کریم نائل گردد.یافته های این پژوهش به دو دسته جزیی و کلی تقسیم گردید؛ یافته ها و نتایج جزیی برگزیدگان الهی را معرفی نمود و نشان داد هر مفهوم کانونی با بسیاری از مفاهیم والا همچون ابتلاء، هدایت، امام، یقین، رشد، امر، دین، حبّ، غفران، اخلاص، علم، جهل، عرضه اسماء، رسل، بینات، تکلم و...که از موضوعات اصیل دین مبین اسلام است همنشین شده است و از طرفی عکس العمل برگزیدگان در برابر این گزینش، اسماء الهی حاکم بر فضای آن، دعا و درخواست هایی که برگزیدگان از خداوند داشته اند، دامنه برگزیدگی، ثمره برگزیدگی، ثمره عدم برگزیدگی، لوازم برگزیدگی، واژگان مترادف و متقابل با مفاهیم کانونی، انفعالات و برخوردهای به عمل آمده با این گزینش را مشخص ساخت و توانست حول هر مفهوم کانونی میدان معناشناختی آن را ترسیم نماید. یافته کلی این پژوهش حبّ و عشق الهی را به عنوان مفهوم کانونی برگزیدگی در قرآن کریم معرفی نمود و به این نتیجه رسید که در قوس صعود مقاماتی چون اصطفاء، اجتباء، ارتضاء، اختیار، خلافت و...ظهور می یابد و ولایت، نبوت، رسالت و امامت از ویژگی برگزیدگان الهی می گردد و در پایان شبکه معنایی برگزیدگی را با مفهوم حبّ و عشق الهی به تصویر کشید.

شادی یکی از حالات روحی است که بیشتر از هر حالت دیگر برای انسان تجربه کردن آن لذت بخش می باشد. لذا شادی و بدست آوردن آن از دیرباز مورد توجه انسان بوده و تمامی تلاشهای وی در زندگی در جهت یافتن و حفظ این حالت مهم روحی می باشد. روان شناسان با توجه به تحقیقاتی که انجام داده اند، شادی را یکی از عوامل بسیار مهم برای کارایی بیشتر و زندگی بهتر دانسته اند. اما با توجه به اینکه مسلمانان اعتقاد دارند که دین اسلام به عنوان آخرین دین الهی، حاوی دستورات کاملی در تمامی زمینه های روحی و معنوی بوده و پاسخگوی تمامی نیازهای بشر می باشد، باید دید که آیا در دین اسلام به شادی اهمیت داده شده است یا خیر؟ در فصل اول کلیات تحقیق ارائه شده، در فصل دوم از منظر روان شناسی به مباحثی از جمله اثرات شادی، عوامل مهم موثر بر شادی و عدم آن و ارائهء نتایج تحقیقات صاحب نظران در این زمینه پرداخته ایم. در فصل سوم در سه بخش به موضوع شادی پرداخته ایم. در بخش اول به بررسی آیات و روایات پرداخته ایم و در برخی موارد اقوال مفسران را نیز آورده ایم. در بخش دوم برای روشن تر شدن مفهوم شادی، مفهوم مخالف آن یعنی حزن و اندوه در قرآن و روایات مورد بررسی قرار گرفته و در بخش سوم روایات تکمیلی در زمینهء شادی را مورد بررسی قرار داده ایم. در فصل چهارم در دو بخش مطالب را تجزیه و تحلیل کرده ایم. در بخش اول به بررسی کلید واژه های قرآنی از منظر علم معنا شناسی پرداخته و مقایسه ای تطبیقی از علم روان شناسی با مفاهیم قرآنی و روایی انجام داده ایم و در بخش دوم پژوهش های عرصه ای خود را در زمینهء عوامل موثر بر شادی آورده و به تجزیه و تحلیل داده های آن پرداخته ایم. و در فصل پنجم به نتیجه گیری از مباحث مطرح شده در فصول قبل پرداخته و راهکارهایی عملی برای دستیابی به شادی در زندگی ارائه نموده ایم. با بررسی این موضوع در آیات وروایات، نتایج زیر بدست می آید: - قرآن و روایات نه تنها شادی را تجویز می کنند بلکه آنرا هدفمند، مطابق با اهداف متعالی و کمالی انسان قرار می دهد و برای شاد بودن راهکارهای عملی ارائه می کند. - قرآن و روایات با مواردی از شادی مخالف است که موجب غفلت از یاد خدا، سرمستی و سرکشی از فرامین حق، سبکسری و تمسخر دیگران و فراموشی آخرت باشد. - قرآن و روایات در مدار حق قرار گرفتن و مومن بودن به دستورات الهی و بکار بستن آنها را در زندگی از بهترین راهکارهای عملی شادی در زندگی معرفی می کنند.

بندگی خدا از سوی انسان در قالب عبادت، بروز پیدا می‌کند اما این عبادت زمانی ارزش خواهد داشت که برخوردار از عبودیت و برخاسته از آن باشد. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی به بررسی حقیقت عبادت و رابطه آن با عبودیت پرداخته است. عبادت به‌معنای برقراری ارتباط با معبود و بیان احساسات نسبت به اوست. این عبادت می‌تواند به‌صورت لفظی و یا در قالب پرستش عملی صورت بگیرد. قرآن کریم، هدف از خلقت انسان و بعثت انبیا را عبادت خدا دانسته است، و بلکه در جهان آفرینش، تمام موجودات نیازمند عبادت خدا هستند. حقیقت عبادت، اظهار خضوع و خشوع بی‌نهایت، و انقطاع از خلق در محضر حق است که البته تنها در پرتو اخلاق می‌توان به این حقیقت دست یافت. بر اساس آیات قرآن و روایات، عبادت صحیح می‌تواند آثاری مانند عدم غفلت از خدا، رسیدن به مقام یقین و شهود، قرب الهی، استجابت دعا و درمان بیماری‌های جسم و روح را در پی داشته باشد. و اما عبودیت به‌معنای اطاعت و فرمان‌برداری مطلق، همراه با سرسپردگی و تسلیم بی‌قید و شرط در برابر اراده و فرمان معبود است. در قرآن، پیامبران و مقربان درگاه الهی با عنوان "عبد" یاد شده‌اند. عرفای اسلامی هم عنوان و مقام "عبدالله" را برای آخرین و بالاترین مرتبه عبودیت به‌کار برده‌اند و هر کسی را شایسته این مقام نمی‌دانند. دستیابی به رحمت و علم الهی، عدم تسلط شیطان، عدم عصیان، رسیدن به قدرت و توانایی و بهشت جاویدان از آثار عبودیت است. میان عبادت و عبودیت، رابطه عام و خاص مطلق وجود دارد یعنی هر عبادتی عبودیت نیست ولی هر عبودیتی، عبادت است. همچنین عبودیت از نظر آموزه‌های اسلامی، برتر و مقدم بر عبادت است و اصل دین بر عبودیت استوار است نه عبادت، در مجموع، عبادت و عبودیتی مطلوب شارع است که بدون افراط و تفریط باشد و هیچ‌گونه محدودیت، بدعت و تحریفی در آن صورت نگیرد.

تا زمانی که علوم مختلف بشری در صدد تبیین های معطوف به غایت(= تبیین هدف شناختی) بودند، برای زندگی انسان نیز، هدف یا اهدافی را ترسیم می نمودند و کسی نگران معنای زندگی نبود و انبیاء، حکیمان و مصلحان در صدد ارائه ی راه هایی برای استفاده ی بهینه از نعمت زندگی و تحصیل موفق هدف زندگی توسط انسان بودند.اما زمانی که انسان به تبیین مکانیکی عالم روی آورد، و رفته رفته به زبان حال و گاهی به زبان قال، منکر هدف و غایت شد، یکی از مهم ترین مسایلی که فراروی او قرار گرفت، مسئله ی معنای زندگی انسان بود. و این که انسان چرا باید زندگی کند؟ و شگفت تر این که برای برخورداری از این زندگی چرا باید متحمّل هزینه های آن (= آلام و رنج ها) شود؟ به همین خاطر متفکران بشر تلاش کردند تا از زوایای مختلف به این سوال پاسخ دهند و روشن سازند که زندگی انسان دارای معناست و ارزش زیستن دارد.در این رساله تلاش شده است تا مبانی هستی شناسانه ی علامه طباطبایی(ره) درباره ی مبدأ، معاد، انسان و جهان در بخش های مختلف بررسی شود و نظریه ی ایشان در باب معنای زندگی استنباط و استخراج گردد.از منظر ایشان، خدای متعال از آفرینش انسان هدفی داشته است و چون انسان از یک سو اشرف مخلوقات است و توان تحصیل سعادت، لقاء الهی و حیات طیّبه را دارد و فطرت او نیز به همین، حکم می کند و از دیگر سو، مجموعه ی آفرینش، منسجم و متلائم الاجزا و الابعاض است، در صورتی که آدمی هدف خدا را از آفرینش انسان هدف خود قرار دهد، از حمایت اجزاء آفرینش برخوردار می شود و در نهایت به زندگی و حیاتی دیگر دست می یابد و در صورت غفلت از این هدف گرفتار معیشتی سخت و ضنک می گردد و همه ی اجزاء آفرینش را به مقابله با خود برمی انگیزد و آن وقت است که برای زندگی خودمعنایی نمی یابد. ازنظر ایشان یافتن این معنا تنها از طریق هماهنگ شدن با ندای فطرت و آهنگ کلی آفرینش امکان پذیر است و دین هم چیزی جز این نیست. پس انبیاء که پیام آوران خدا در امر دین هستند، سفیرانی برای معنابخشی به زندگی انسانند.طُرفه آن که همه ی لحظات زندگی بهره مندان از چنین حیاتی، معنادار است و هیچ مشکل و بحرانی نمی تواند معنا را از زندگی آنان سلب نماید.

پژوهش‌حاضر، مفهوم اراده انسان و اراده خداوند و مسائل مربوط به آنها را در آثار غزالی جستجو می‌کند و عهده‌دار بررسی و نقد اندیشه‌کلامی غزالی درباره نسبت بین اراده الهی با اختیار و اراده انسان می‌باشد. این پژوهش، پس ازگذر از مقدمات لازم در زمینه اراده انسان و اراده خداوند از لحاظ وجودشناسی و معناشناسی در اندیشه متفکران مسلمان، به تبیین و بررسی اندیشه‌ی‌ کلامی غزالی در این باب پرداخته است. غزالی صفت اراده را هم برای انسان و هم برای خداوند اثبات می‌نماید. وی برای اراده انسان اهمیت ویژه-ای قائل است و آن را عامل امتیاز انسان از حیوان دانسته است و بر نقش آن به عنوان یکی عوامل سازنده‌ی «افعال اختیاری» تأکید نموده است. وی همچنین، خداوند را مرید دانسته و معتقد است که اراده حق‌تعالی صفتی است که یکی از دو طرف فعلی را که امکان وقوعش است، تخصیص می‌دهد. غزالی دربار? چگونگی نسبت بین اراده‌ الهی با اختیار و اراده انسان به هیچ یک از دو نظریه «جبرمحض» و «اختیارمطلق» معتقد نیست، بلکه «نظریه‌کسب» را از اشاعره اتخاذ نموده و کوشیده است تا تفسیر معقولی از آن ارائه دهد که اشکالات تفاسیر سابق را نداشته باشد. او در تفسیر «نظریه‌کسب» بر این باور است که فاعل حقیقی در همه افعال خداوند است و انسان تنها محل اراده و اختیاری است که خداوند در او می‌آفریند. به تعبیر دیگر، او قدرت و اراده انسان را در خلق و ایجاد فعل بی‌اثر می‌داند و بر این باور است که فقط قدرت و اراده خداوند منشأ خلق و صدور فعل است و نقش انسان تنها مقارنت با حدوث اراده و قدرتی است که از جانب خداوند در او حادث می‌شود.اگر چه غزالی تلاش کرد که ایرادهای وارده بر «نظریه‌کسب» را در تفسیرش برطرف نماید، به‌گونه‌ای که هم با آیات قرآن کریم سازگار باشد و هم با مبانی خود او ناسازگاری نداشته باشد، لکن موفق به این امر نشد. از این رو اندیشمندان مسلمان با تکیه بر همین ناسازگاری‌ها، نظریه او را مورد نقد قرار داده‌اند.

چکیده ندارد.

اصول و ارزشهای حاکم بر معیشت جهت راهنمایی بشر به سمت زندگی سعادتمند همواره جزئی از مسایل اصلی مکاتب بشری و الهی بوده است. اندیشمندان یونان باستان این بحث را تحت عنوان تدبیر منزل مورد توجه قرار داده‌اند. همچنین حکمای مسلمان نیز ذیل همین عنوان به مساله معیشت انسان مسلمان پرداخته‌اند. اقتصاد متعارف نیز این مساله را تحت عنوان اقتصاد خانواده مورد بحث قرار داده است. اسلام نیز به عنوان مکتبی که هدف خویش را سعادت دنیوی و اخروی انسان قرار داده است، بر تقدیر معیشت تاکیدات زیادی دارد و آن را یکی از لوازم کمال انسانی می‌داند. از این روفهم معنای تقدیر معیشت و اصول و ارزش های حاکم بر زندگی انسانی از دیدگاه اسلام سوال اصلی این تحقیق است.در این تحقیق ضمن بررسی نظریه های تطبیقی تقدیر معیشت که در یونان باستان، اندیشه حکمای مسلمان و اقتصاد دانان غربی مورد بحث قرار گرفته است، با بررسی نصوص دینی و قرآن و روایات، اصول و ارزشهای حاکم بر معیشت از دیدگاه اسلام را استخراج کرده‌ایم. در این میان باتوجه به آنکه عبارت تقدیر معیشت در حدیث بیان شده، تکیه بیشتری بر احادیث شده است.تقدیر معیشت از دیدگاه اسلام به معنی حرکت در میان اسراف و تقتیر در زندگی مادی است. البتهفهم این نکته که خداوند رزق انسان را تضمین کرده است، سبب می شود تا انسان نگران معیشت خویش نباشد و به سایر ابعاد کمال خویش بپردازد. مساله تقدیر معیشت را از دو بعد می توان مورد بررسی قرار داد. بعد اول به اصول حاکم بر تقدیر معیشت ‌است که عناوینی مثل حسن و رفق در تقدیر معیشت، توجه به علم؛ محوریت کفاف و ... را شامل می شود. اما بعد اصلی تقدیر معیشت مسایل کاربردی آن است که شامل جایگاه رزق در زندگی انسان، اصول حاکم بر فقر، مصرف و کسب و کار است.

نماز عبادت بزرگی است که در راس عبادات قرار گرفته است و از ارکان دین است. آیات قرآن از جمله 45 / عنکبوت و 114 / هود با صراحت از مقاوم و جایگاه این عبادت را بیان کرده اند. حالیات نماز خشوع و خصوع است و خشوع بهترین حالت قرار گرفتن انسان در برابر معبوب خویش است و بنابر معرفی قرآن، نماز مومنین چنین حالیاتی را دارا است (1-2/مومنون)میزان توجه و ایمان به خدا در گرو اهمیتی است که انسان برای نماز قائل می شود و بدین لحاظ قرآن بارها به محافظت بر این عبادت تاکید می کند (92/انعام) در مقابل از نشانه های منافقان از روی ریا و با کسالت برگزار کردن نماز (142/نساء) ذکر شده است و سستی کنندگان در امر نماز (4-6/ ماعون) هشدار داده شده اند.با مراجعه به این آیات به اهمیت و اساسی بودن دو رکن خلوص و خشوع می توان پی برد. با توجه به آداب و شرایطی که در آیات مختلف برای نماز امده، می توان نتیجه گرفت که هر نمازی مورد قبول خداوند و مایه فلاحت و رستگاری نمی گردد. چنان چه که مصلین در آیه 4-6 ماعون، مورد ذم و نکوهش قرار گرفته اند. پس در مواردی که نماز با رعایت شرایطش اعم از ظاهری با صحت (طهارت، اعتدال در صورت، زینت، .. ) و باطنی با قبول و کمال نماز (اخلاص، خضوع، تعقیبات، اعتقاد به روز رستاخیز، نماز اول وقت خواندن، ... ) و در کمال اخلاص و حضور قلب که روح و حقیقت نماز است که ضورت گیرد. مورد پذیرش درگاه احدیت واقع خواهد شد

این نوشتار در پیِ آن است تا با بهره‌گیری از آموزه‌های دین اسلام، عوامل و زمینه های رشد و شکوفایی بشر و راهکارهای حراست از آن را بیان نماید؛ از این رو، رویکرد مشخص آن این است، که با الهام از آموزه‌های شریعت، مهمترین عامل تأثیر‌گذار در رسیدن به درجه‌ی بندگی یعنی تواضع و خضوع را مورد واکاوی قرار دهد و راهکارهایی را به منظور حفظ و حراست ازآن (جلوگیری از کبر، غرور و خود‌خواهی) ارایه نماید. با توجه به تأثیر متقابل خشوع و سعادت بر یکدیگر از یک سو، و وجود مفاسد عظیم خودخواهی و غرور از سوی دیگر، سرنوشت انسان با چالش‌ها و خطرات جدی روبرو است به گونه‌ای که اگر انسان ها در صدد توجه و آفت زدایی بر نیایند در این دنیا می‌بایست با رنج و مشقت زندگی کنند و در آخرت خطر سقوط در آتش دوزخ آنان را تهدید می کند. از این رو بایسته است انسانها با تعالیم و آموزه‌های شریعت ناب اسلام به عنوان صحیح‌ترین و کاربردی‌ترین برنامه مبنی بر حفظ مسیر بندگی و مقابله با مولفه‌های تأثیر‌گذار بر سعادت، آشنا گردند. اسلام برای رسیدن به قرب‌الی‌الله بر معیارهایی همچون معرفت به خدا، خردورزی، کسب دانش و حکمت، فروتنی، حج و... به عنوان عالی‌ترین ویژگی‌ها برای رسیدن به آرامش و سعادت یاد می‌کند و برای حفظ و حراست مسیر بندگی و خوشبختی او در هر دو جهان، با ارائه‌ی راهکارهایی چون دوری از خود‌بینی، فخر‌فروشی، پیشی جستن در سخن گفتن، عدم پیروی از حق و... سعادت جهانی و اخروی را ضمانت می‌نماید.