جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«مشروعیت سیاسی» یکی از مفاهیم بنیادین در علوم اجتماعی و سیاسی است و به مثابه مهم ترین ضرورت و الزام سیاسی برای استمرار و تثبیت حکومت ها تلقی می شود؛ این مفهوم با سه شاخص مهم یعنی خاستگاه حقانی و قانونی حکومت و حکمرانان، رضایت عمومی نسبت به حکومت و کارآمدی شناخته می شود. در نهج البلاغه، جامعه و حکومت نه از منظر سکولار یا تقابل جامعه مدرن در مقابل جامعه سنتی بلکه در چارچوب اصول و آموزه های اسلامی– قرآنی و سنت پیامبر اکرم (ص) نگریسته می شود. شاخص های مشروعیت و دموکراسی در نهج البلاغه تنها در چارچوب دینی- اسلامی بیان شده اند و برخی از ساز و کارهای دموکراسی نیز بیان شده اند. در نهج البلاغه، بین مشروعیت سنتی- دینی و مشروعیت مردمی و قانونی حکومت رابطه ای طولی هست، به این معنی که مشروعیت سنتی و دینی، جوهره و مبنای اصلی شکل گیری یا برای ثبوت حکومت اسلامی است و مشروعیت مردمی- قانونی در ذیل مشروعیت دینی و تنها برای عینیت یافتن یا تحقق حکومت است. این در حالی است که در دموکراسی های سکولار، تنها مبنای مشروعیت برای حکومت، از نوع عقلایی- قانونی یا مردمی است نه مشروعیت الهی.

اضداد يکي از انواع روابط معنايي بين الفاظ و از مباحث لغوي است که در متون تفسيري و در ذيل مباحث ادبي مورد توجه مفسران قرار گرفته است. اين مقاله بر آن است که پديده اضداد در تفسير مجمع البيان و روض الجنان را، بنا به جايگاه ويژه مباحث لغوي در اين دو تفسير، مورد کندوکاو قرار دهد. از اين رو با نگاهي به پيشينه اضداد و اشاره به ديدگاه هاي موافقان و مخالفان، اضداد در علوم قرآن و جايگاهش در مجمع البيان و روض الجنان را مورد ارزيابي قرار داده است. رهاورد اين پژوهش، معطوف به اين حقيقت است که طبرسي و ابوالفتوح با پذيرش وجود کلمات اضداد در قرآن، در تفسير آياتي که اين کلمات در آن ها به کار رفته اند، از معاني متضادشان بهره برده اند.

وضو عبادتي است که پيامبر (ص) در برابر ديدگان مسلمانان انجام داده و اين جرياني موقت و ويژه دوراني معين و محدود نبوده تا نشانه هاي آن از ديده ها پنهان و چگونگي اش پوشيده بماند پس اگر چنين بوده، اين اختلاف هاي موجود درباره کيفيت آن چيست؟ و حقيقت آنچه پيامبر (ص) در اين باره انجام داده اند کدام است؟ در اين پژوهش سعي شده، معناي لغوي و اصطلاحي وضو و کيفيت آن در مذاهب پنج گانه اسلامي و اختلافات آن ها بررسي گردد، عمده اختلاف فقه اماميه با چهار مذهب فقهي ديگر، يکي از جهت شستن دست ها و ديگر از جهت شستن يا مسح پاهاست، که نگارنده گان با تبيين ديدگاه هاي تفسيري فريقين در ذيل ششمين آيه سوره مائده به بحث و بررسي پيرامون آن پرداخته و در پايان به تاريخچه اي از آغازين دوران اختلاف در کيفيت وضو اشاره کرده اند.

در برخي از آيات قرآن از تسبيح خداوند همراه با حمد ياد گرديده به اين مفهوم که هر گاه آفريدگان، خداوند را از اين منظر که داراي صفات کمال و جمال و مبدا خير است ستايش کنند حمد او را به جاي آورده و هر گاه ذات حق را از تمام عيب ها و نقص ها منزه داشته او را تسبيح گفته اند و از آنجا که هيچ موجودي قادر به دريافت کنه صفات خداوندي نيست لذا شايسته است حمد خود را با تسبيح وي قرين سازد.در اين مقاله ابتدا دو واژه تسبيح و حمد مفهوم شناسي گرديده سپس در پاسخ به اين پرسش که چرا خداوند در مقام نزاهت ذات خويش تسبيح را به حمد قرين ساخته و آيا مجموعه آفرينش نيز تسبيح گوي ذات باري است و آيا اين تسبيح به زبان حال است يا قال؛ انديشه تفسيري مفسران قرآن ارزيابي و در پايان تصريح گرديده که تسبيح موجودات در جهان هستي مبتني بر زبان قال است.

پس از راهيابي انديشه هاي ديني و فلسفي به حوزه تفکرات اسلامي که ارمغان نهضت ترجمه در جهان اسلام بود، نزاع انديشمندان مسلمان و رخداد تفريق آنان به فرقه هاي کلامي گوناگون پديد آمد. اولين مساله کلامي، متاثر از بحث امتناع نسخ در کلام الهي که در نزد يهوديان مطرح بود به صورت بحث «قدم و حدوث قرآن» نمود پيدا کرد. و به دنبال دخالت سياستمداران (عباسي)، اين مساله (که ماهيتي مدرسه اي داشت و بايد در همين سطح باقي مي ماند) به فتنه فراگيري تبديل شد ، که بعدها تحت عنوان «محنت قرآن» در تاريخ ثبت گرديد. متفکران اسلامي و عمدتا اشاعره بحث قدم قرآن را تحت عنوان «کلام نفسي» تئوريزه کردند. در اين مقاله ضمن تبيين زواياي اين مساله، ادعا شده است: که «تاويل قرآن» از نگاه علامه طباطبائي (ره) در الميزان، شکل تکامل يافته «کلام نفسي» اشاعره است. و برخي از خدشه هايي که دانشمندان شيعي و معتزلي بر کلام نفسي وارد ساخته اند دامن گير اين نظريه نيز مي باشد.

حکمت از نظر آموزه هاي وحياني، نوعي علم و آگاهي به حقايق است؛ از اين رو ميان علم و حکمت پيوندي عميق در معنا وجود دارد که دين در معرفي آن کوشيده است، تا انسان، طبق نقشه ارائه شده، با دوري از گناه و انقطاع از مخلوقات خدا به رويت قلبي او قبل ازقيامت نائل آيد. اين مقاله، با ارائه تعريفي از «رويت قلبي» که از آن نظريه تجسيم برنيايد، سعي در نشان دادن امکان دستيابي به حکمت براي همه انسان ها در طول زندگي دارد؛ نتيجه رويت قلبي، معرفت خداست که سرآمد علوم است.

ائمه معصومين عليهم السلام بهترين الگوهايي هستند که انسان ها مي توانند از ارتباط با آنان، در مسير رشد و تکامل خود بهره برداري کنند، اين ارتباط در قالب زيارت نامه ها مطرح شده است. زيارت قبور ائمه معصومين عليهم السلام مي تواند به شناخت بيشتر آن بزرگواران و الگوبرداري از خصلت هاي الهي آنان بينجامد و يا از طريق اشراق معنوي، بر روح جان آدمي تاثيرگذار باشد. در مذهب تشيع که امامت هم سنگ توحيد و نبوت قرار گرفته، بايد به زيارت معصومان توجه ويژه داشت. رواياتي در باب فضيلت زيارت امام رضا عليه السلام بيان شده که در ثواب با هم تفاوت دارند، اما در يک نقطه اشتراک دارند و آن اين است که آن را برتر از حج يا عمره دانسته اند و برخي ثواب چندين حج را براي زاير آن امام همام (ع) بر شمرده اند، در اين مقاله روايات فضيلت زيارت امام رضا (ع) گردآوري و از لحاظ سندي و متني مورد بررسي قرار گرفته و به چرايي اين برتري ها پاسخ داده است.

اصل نبوت از جمله مهم ترين رويکردهاي مشترک در متون مقدس مي باشد که اين امر در قرآن کريم و اناجيل اربعه مورد تاکيد قرار گرفته است. در اين ميان مباني نبوت و منشور تعاليم و دعوت حضرت عيسي (ع) به عنوان يکي از پيامبران اولواالعزم به تفصيل مورد اهتمام آيات قرآن کريم و اناجيل چهارگانه قرار گرفته که به سهم خود مي تواند گامي اساسي در مساله تقريب و تقويت آموزه هاي مشترک دين اسلام و مسيحيت تلقي شود. در اين مقاله سعي شده تا از يکسو مباني نبوت عيسي مسيح (ع) در آموزهاي اناجيل اربعه و آيات قرآن کريم مورد بررسي، تحليل و مقارنه قرار گيرد و از سوي ديگر اصول مشترک حاکم بر منشور دعوت و تعاليم اين پيامبر بزرگ الهي نظير: ايمان به خدا، بشارت ملکوت، تکميل و تصديق تورات و تعليم و تبيين کتاب آسماني و رفع اختلاف در برخي از دستورات شريعت تبيين گردد و در پايان دو اصل مهم «نجات بخشي» و «فدا شدن» عيسي مسيح (ع) که در آموزه هاي صريح اناجيل چهارگانه بدانها پرداخته شده با آيات قرآن کريم مقارنه و مورد ارزيابي قرار گيرد.

معروف و منکر از جمله اموري است که همواره مورد توجه شريعت قرار داشته و بر هيچ انديشمندي جايگاه و نقش کليدي آن، به منظور تحقق احکام و فرامين الهي پنهان و پوشيده نمي باشد. در اين ميان، آنچه بيش از پيش مورد توجه محققين و اهل قلم قرار گرفته است، نگاه سنتي به مساله امر به معروف و نهي از منکر و ذکر مصاديق مختلف و بررسي آثار و پيامدهاي اجتماعي آن بوده است. و اما آنچه مغفول عنه واقع شده، تاويل معروف و منکر و به عبارت ديگر مصداق اتم و اکمل و به ديگر سخن تاويل اعظم اين دو پديده مي باشد. بدين منظور، اين مقاله در صدد بررسي معروف و منکر از منظر تاويل خواهد بود. نگارنده بر اين باور است که محقق گشتن معروف - با تعريف و تاويلي که از آن ارائه مي شود - خود زمينه ساز بروز و ظهور تمام مصاديق معروف خواهد بود. و در مقابل، انکار چنين معروفي، به انکار ديگر معروف ها و امر به تمام منکرها خواهد انجاميد. بدين منظور ابتدا بحثي کوتاه درباره تاويل و رسوخ در علم خواهيم داشت و به دنبال آن به بررسي انواع تاويل به روايت «نعماني» و به نقل از امير مومنان (ع) همت خواهيم گمارد. و پس از آن بخشي از اين انواع تاويل را که مرتبط با موضوع مورد بحث مي باشد، مورد توجه و امعان نظر قرار خواهيم داد.

يکي از مباحثي که در قرآن کريم و روايات ائمه (ع) بدان پرداخته شده است، مبحث شايعه و انتشار خبرهاي دروغين است.شايعه، خبري دروغين است که به راحتي در جامعه جريان مي يابد و باعث تبيين واقعيت به صورتي دگرگون مي شود و بيشتر درباره برجستگان و خواص جامعه صورت مي گيرد. همچنين از شايعه در جنگ نرم و جنگ هاي رواني بسيار استفاده مي شود. دو اصل اهميت و ابهام، محورهاي اصلي پديد آمدن شايعه اند. به عبارت ديگر اصولا شايعه نسبت به اموري صورت مي گيرد که از حساسيت بالايي براي مخاطب برخوردار باشد و همين حساسيت و ابهام، زمينه گسترش آن را فراهم مي آورد. شايعه داراي انواع گوناگون است از جمله: 1- شايعات عليه شخصيت رسول خدا (ص) با عناوين الف: شايعه شاعر، مجنون، ساحر، مسحور و دروغ گو ب) شايعه خيانت ج) شايعه بي عدالتي د) شايعه سادگي و زودباوري پيامبر (ص) است. 2- شايعات عليه خانواده پيامبر (ص) (ناموسي و اخلاقي) که در داستان افک مطرح است 3- شايعات مرتبط با اصول امنيتي جامعه (شايعات نظامي، اجتماعي، سياسي) که اغلب توسط افراد ساده لوح و ضعيف الايمان، تحت تاثير سخنان منافقان منتشر مي شد که بيشتر حاوي اخبار مربوط به جنگ هاست که از جمله آن ها شايعات در جنگ احد (شايعه شهادت پيامبر (ص))،جنگ تبوک (شايعه شکست سپاه اسلام) و جنگ احزاب را مي توان ذکر کرد.از منظر اسلام، حفظ سلامت اجتماع، براي حفظ سلامت فرد، اهميت فراوان دارد، لذا به شدت با شايعه پردازان مقابله شده است. و خداوند در قرآن کريم، آن را گناهي بزرگ برشمرده و براي شايعه سازي و شايعه پراکني، مجازاتي در دنيا و آخرت در نظر گرفته است.