جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی شخصیت امام حسینg و تاریخ‌نگاری قیام عاشورا همواره محل بحث اندیشمندان مسلمان و بالاخص شیعیان بوده است؛ زیراکه عاشورا بسان نقطه عطفی، تاریخ تشیع را متحول نموده و آثارش تا امروز نیز پابرجاست و نسل‌های مختلف شیعه و مسلمان با تأسی از شیوه و الگوی امام حسینg در تقابل با ظلم و ستم، پرچم ظلم‌ستیزی را در سرتاسر جهان مقابل طاغوتیان برافراشته‌اند؛ و این پررنگ بودن واقعه عاشورا و پرداختن شخصیت امام حسینg تحت عناوین مختلف تاریخی، هنری، اجتماعی و سیاسی، باعث شده تا برخی از مستشرقان که به دلایل مختلف به شیعه‌شناسی روی آورده‌اند، از پرداختن و بررسی شخصیت امام حسینg و قیام عاشورا غافل نگشته و در آثار خود با رویکردهای مختلف آن را مورد مداقه و پژوهش قرار داده‌اند. ازاین‌رو مقاله حاضر با روش توصیفی – تحلیلی و با گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای و تجزیه و تحلیل محتوایی به موضوع «جریان‌شناسی مستشرقان در مواجهه با تحلیل شخصیت امام حسینg از دوران حیات پیامبر اسلامk تا قیام عاشورا» پرداخته و با حفظ امانت‌داری گزارش‌ها و تحلیل‌های مستشرقان را از این مسئله مورد کنکاش قرار داده و برآمد تحقیق بیانگر آن است که‌ امام حسینg در آثار مستشرقان تنها منحصر به واقعه عاشورا نبوده؛ بلکه در آثار برخی از مستشرقان همچون: لویی ماسینیون، گابریل دانگیری، وچیا والیری و... گزارشاتی از تحلیل شخصیت حضرتg در چهار دوره: 1- دوره نبی مکرم اسلام، 2- دوره خلفای راشدین، 3- دوران امام علیg و 4- دوران امام حسنg دیده می‌شود که البته در پرداختن به دوران امام حسنg برخی از غرض‌ورزی‌ها در آثار مستشرقان دیده می‌شود که سعی بر تحریف تاریخ و حقیقت داشته و در تلاش برای تصویرسازی اختلافی ساختگی بین حسنینc هستند. گروهی از مستشرقان در باب عوامل قیام عاشورا، مسائلی همچون مخالفت با خلافت موروثی بنی‌امیه و دعوت کوفیان از امام حسینg را ازجمله عوامل مهم و تأثیرگذار بر قیام امام حسینg ‌دانسته‌اند. با بررسی آثار برخی از مستشرقان همچون: فرانسیکو گابریلی، انتوان بارا، موسیو ماربین و... مشخص شد که ایشان، همراه داشتن زنان و اطفال حسینg را نمایانگر مظلومیت حضرتg دانسته‌اند و امر به معروف، آزادگی و تن ندادن به ذلت، احیای اسلام را ازجمله اهداف قیام برشمرده‌اند که موجب شده قیام عاشورا به‌عنوان الگویی عملی برای مسلمانان، در تقابل و رهایی از مستکبران در طول تاریخ نقش ایفا نماید. ارائه نظریات مستشرقان به برخی از آیات قرآن کریم (همچون آیه مباهله، آیه تطهیر، آیه مودت و آیه 37 سوره بقره) که در شأن نزول اهل‌بیتb و امام حسینg بر طبق نظر مفسران شیعه و اهل‌سنت وارد شده است، ادعای مغرضانه برخی از مستشرقان مبنی‌بر اختلاف نظر و شخصیت امام حسن و امام حسینc و وجود برخی از اشتباهات و یا اغراض مادی بالاخص در حرکت و قیام عاشورا، کاملاً مردود و باطل است و نشان می‌دهد که برخی از جریانات استشراقی، با هدف و اغراض شخصی و یا جریانی و همچنین به علت نبود رجوع و استناد به کتب اصیل اسلامی، درصدد تحریف شخصیت امام حسینg برآمده‌اند که برخی از آیات نورانی قرآن کریم که در شأن امام حسینg نازل شده است، این ادعای بی‌ارزش را باطل می‌سازد.

دنیز ماسون، مسیحی کاتولیک و از قرآن‌پژوهان معاصر فرانسوی است که برای دست‌یابی به رمزوراز قرابت‌ها و خطوط فکری گاه متوازی و گاه متباین قرآن و سنت‌های یهودی و مسیحی، در کنار سایر آثار خود، به خلق اثری با عنوان «قرآن و مقایسه آن با متون مقدس یهودی و مسیحی» مبادرت ورزیده است. وی در عین اذعان به وجود درون‌مایه‌های بسیار مشترک اعتقادی بین سه دین یهودیت، مسیحیت و اسلام، در خلال مباحث کتاب خود، به‌ویژه در بحث تثلیث، هر از چند گاهی مسلمانان را متهم به نفهمیدن صحیح آموزه‌های قرآن و کتاب مقدس می‌کند. ادلۀ ماسون در وحیانی جلوه دادن آموزۀ تثلیث، آیات عهدین و گفتار آبا کلیسا است. نگارنده نیز با روش توصیفی - تحلیلی و با استمداد از رهیافت درون و برون‌دینی به نقد مدعیات وی مبادرت ورزیده است. مسئلۀ اصلی نوشتار پیش‌رو جستجو از ادلۀ قرآنی و عقلی در نقد و بررسی مدعیات وی است. ادلۀ عقلی مورد بحث نیز در عموم موارد برآمده از آموزه‌های ژرف و عمیق قرآن کریم است. نتایج پژوهش حاضر بیانگر این حقیقت است‌ که ادعای ماسون در باب چندوچون چیستی و ماهیت تثلیث و نیز خردگریز بودن آن، نادرست بوده، قابل نقد و اشکال فراوان است. نوشتار حاضر می‌کوشد، افزون بر ادلۀ قرآنی، با ادلۀ متعدد عقلی اثبات کند که اتفاقاً عقل این آموزه را در هیچ‌یک از اَشکال مُتصوَّر آن برنمی‌تابد و در ستیز کامل با آن است. روش گردآوری اطلاعات و داده‌ها در این پژوهش کتابخانه‌ای بوده است.

آکادمیای غرب، به‌ویژه از دوران روشنگری، با کنار گذاشتن دین از حوزه‌های علمی و تصمیم‌گیری‌های کلان، همواره دیدگاهی منفی دربارۀ کارآمدی دین در نظریه‌پردازی و نیز ورود عملی به حوزه سیاست داشته است. به‌تبع آن، مستشرقان نیز با اظهارنظر در این باره براساس منابع اسلامی که یکی از مهم‌ترین آنها قرآن کریم است، شبهاتی را مطرح کرده‌اند که عبارتند از: 1. نبودن ارائه الگوی حکمرانی در قرآن؛ 2. وامداری قرآن به الگوهای ناکارآمد پیشین؛ 3. زمان‌مندی احکام سیاسی قرآن؛ 4. ایده‌آلیستی و غیرقابل اجرا بودن رویکرد سیاسی قرآن؛ 5. ناکارآمدی الگوی سیاسی قرآن به‌عنوان تجربه‌ای ناموفق. با توجه به اهمیت این بحث و نیز نفوذ این افکار در میان نواندیشان مسلمان، این نوشتار با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و به روش توصیفی ـ تحلیلی عهده‌دار نقد و بررسی این نظریات شده است. نتایج پژوهش گویای آن است که با توجه به اشارات فراوان قرآن کریم به مباحث سیاسی و حکومتی، اصالت قرآن کریم به‌عنوان وحی مستقل الهی، جاودانگی احکام قرآنی، عملگرابودن احکام سیاسی قرآن و قابلیت اجرای آن، و نیز وجود الگوهای موفق قرآن‌محور در حکومت‌های اسلامی در طول تاریخ، هیچ‌یک از نظریات فوق قابل دفاع نیست و اصول کلی حکمرانی دینی متخذ از قرآن به‌عنوان الگوی برتر سیاسی، امروزه نیز باید مورد توجه جدی قرار گیرد

وقف قرآن از سوی بانوان شیعه و سنی در سده‌های کهن اسلامی امری متداول بوده است که نمونه‌های متعدد آن را در کتابخانۀ آستان قدس رضوی می‌توان یافت. امیرتی بنت ابی العباس الحمرائی یکی از بانوان (احتمالاً) شیعه در سدۀ پنجم هجری است که نسخه‌ای سی پاره از قرآن به خط کوفی ایرانی را بر حرم امام رضا علیه السلام وقف کرده است. این مقاله پس از مروری بر تاریخچۀ این اثر و واقف آن، به توصیف جزییات و ویژگی‌های متنی و هنری این نسخه از قرآن می‌پردازد و نشان می‌دهد که پاره‌هایی از این اثر وقفی در گذشته از حرم امام رضا علیه السلام خارج شده و اکنون به کتابخانۀ ملی فرانسه (به شمارۀ Arabe 7263)، حرم امام حسین علیه السلام، و کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران (به شمارۀ 4631) راه یافته‌اند، یا در حراج‌های مختلف اروپایی به فروش رسیده‌اند.

مؤلف در این مقاله به معرفی اولین کتابخانۀ عمومی کشور در شهر تبریز پرداخته و ضمن اشاره به‌چگونگی تأسیس و شکل‌گیر این کتابخانه به فعالیت‌ها، مؤسس، ریاست کتابخانه، واقفان و ... نیز اشاره می‌نماید. در این مقاله در ادامه به کتابخانه ملتی مرکز ایرانی به عنوان اولین کتابخانه ملی ایران که در طهران دورۀ مظفری تأسیس می‌گردد نیز اشاره و چند و چون تأسیس، ریاست آن، واقفان و تنوع کتاب‌ها و ... نیز پرداخته می‌شود و در پایان فهرستی از اولین کتاب‌های این دو کتابخانه ارائه می‌گردد.

در ایران باور عمومی پژوهشگران بر آن است که جهانگشای خاقان منبعی است دست‌اول از زندگانی شاه اسماعیل که در زمان جانشین و پسرش شاه طهماسب نوشته شده است. اما واقعیت آن است که این کتاب بنا بر پژوهش‌های اخیر متنی است متأخر و داستانی از بیجن نامی که در دوره شاه سلیمان صفوی آن را به رشته تحریر درآورده است. در این مقاله نخست یکی از دو ویراست و چاپ جدید این کتاب معرفی و نقد می‌شود و سپس به پژوهش‌هایی پرداخته شده است که نشان می‌دهد این متن فاقد آن اعتباری است که عموماً در ایران به آن قائل‌اند.