جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بر اساس آموزه‏های اسلامی، شریعت به لحاظ زمان و مکان ثابت است؛ امّا روابط اجتماعی متعلّق آن پیوسته در حال دگرگونی است. با این وضع، چگونه می‏توان مدّعی ثبات شریعت شد؟ در این مقاله، ابتدا دستگاه تشریع درباره نحوه تشریع احکام به گونه قضایای حقیقی بررسی، و بیان شد که شریعت، به حسب عناوین ثابت است و احکام شرعی، روی عناوین جعل می‏شوند و هر جا و بر هر رابطه‏ای، عنوانی از عناوین ‏شریعت منطبق شود، در پی آن، حکم آن عنوان منطبق خواهد شد؛ بنابراین، تحوّل روابط هیچ منافاتی با ثبات ‏شریعت ندارد. این عناوین، اعمّ از عناوین احکام اوّلی و ثانوی است. با این تحلیل بیان شد که ما احکامی در عرض ‏احکام اوّلیه به نام احکام حکومتی نداریم و ولیّ‏فقیه و حاکم اسلامی هیچ‏گاه در هیچ منطقه‏ای حکم، جعل و تشریع ‏نمی‏کند؛ بلکه با شناسایی عناوین روابط احکام، حکم آن عنوان که در شریعت مشخّص شده است، منطبق می‏شود. در احکام روابط اجتماعی و کلان نیز مسأله به همین نحو است؛ امّا در این گونه احکام، بسیاری مواقع تزاحم بین‏ احکام روابط اجتماعی و کلان از یک طرف، و احکام فردی از طرف دیگر پیش می‏آید که روش برطرف کردن تزاحم، همان ‏روش فقه سنّتی است. ولیّ‏فقیه و حاکم اسلامی، عناوین روابط اجتماعی و کلان را به وسیله بازوی مشورتی خود، مجمع تشخیص مصلحت، تشخیص داده؛ آن گاه حکم آن عنوان را منطبق می‏کند.

این‌ مقاله‌ بر آن‌ است‌ که‌ نظریه‌ حداقلی‌ در قلمرو فقه‌ اسلامی‌ را که‌ از جانب‌ برخی‌ نویسندگان‌ مطرح‌ شده‌ است، مورد نقد و بررسی‌ قرار دهد. این‌ نظریه‌ بر آن‌ است‌ که‌ فقه‌ اسلامی، پاسخ‌گوی‌ همه‌ نیازهای‌ بشری‌ نبوده‌ و تنها حداقل‌ها را بیان‌ کرده‌ است‌ و برای‌ پر کردن‌ این‌ خلأ‌ باید از قوانین‌ بشری‌ بهره‌ برد. در این‌ مقاله، اثبات‌ خواهد شد که‌ فقه‌ اسلامی‌ اکثری‌ است‌ نه‌ اقلی، یعنی‌ در بیان‌ احکام‌ حلال‌ و حرام‌ و درست‌ و نادرست‌ در حوزه‌ روابط‌ اجتماعی‌ از جامعیت‌ و پویایی‌ لازم‌ برخوردار است‌ و دانش‌ بشری‌ و عقل‌ عرفی‌ را به‌ عنوان‌ ابزار تعیین‌ و تشخیص‌ موضوعات‌ و راه‌کارهای‌ مناسب‌ برای‌ احکام‌ دینی‌ به‌ رسمیت‌ می‌شناسد.

بررسی‌های‌ زبان‌شناسی، از نخستین‌ روز پیدایش‌ به‌ پدیدة‌ لهجه‌ و اشتباهات‌ گفتاری‌ نزد توده‌های‌ مردم‌ و متخصصان‌ پرداخته‌ و از آن‌ها برای‌ بررسی‌ جنبه‌های‌ مثبت‌ و منفی‌ این‌ پدیده‌ها بهره‌ برده‌ است. به‌همین‌گونه، بررسی‌های‌ زبان‌شناسی‌ در عربی، به‌ روشن‌ ساختن‌ تفاوت‌ها میان‌ واژه‌های‌ مفرد و ترکیب‌ها پرداخته‌ تا از اشتباه‌ و آمیزش‌ دلالت‌های‌ آن‌ها جلوگیری‌ کند تا جایی‌ که‌ لهجه‌ها و زبان‌های‌ گوناگون‌ را مطالعه‌ می‌کند و فصیح‌ را از غیرفصیح‌ بازمی‌شناسد، و نیز لهجه‌های‌ فصیح‌ را با لهجه‌های‌ عامیانه‌ مقایسه‌ می‌کند و ابزار شناخت‌ در همة‌ این‌ها، اندازة‌ آمیزش‌ با غیرعرب‌ها بوده، و همة‌ این‌ کارها برای‌ خدمت‌ به‌ قرآن‌ کریم‌ و حدیث‌ شریف‌ انجام‌ گرفته‌ است.