جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حضرت علی(ع) یکی از پر بسامدترین مضامین تصویرسازی در نگارگری ایران بوده است، با این همه شمایل حضرت در نسخه‌نگاره‌های دوره‌های مختلف، یکسان به تصویر در نیامده است. با توجه به اینکه حضرت علی(ع) با ویژگی‌ها و صفات پسندیده متعددی شناخته می‌شود و روایت‌های گوناگونی پیرامون زندگی و شخصیت آن بزرگوار، در اسلام به خصوص شیعه (اثنی عشری) مطرح شده، هدف اصلی این مقاله، بررسی شمایل‌نگاری حضرت علی(ع) در نگارگری ایران بر اساس روایت است. بدین منظور، پاره‌ای از نگاره‌های شاخص دربرگیرنده شمایل حضرت از دوره‌های ایلخانی تا صفوی، از جنبه شکلی، محتوایی و روش بیانی، توصیف و تحلیل شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که شمایل حضرت علی(ع) در نگارگری دوره‌های ایلخانی، تیموری و ترکمن، بر اساس روایت‌های تاریخی، قهرمانی و پهلوانی ـ اسطوره‌ای، به تصویر درآمده است، درحالی که در دوره صفوی، متأثر از غلبه شیعه فقاهتی ـ اثنی عشری، شاهد بازنمایی شمایل حضرت بر اساس روایت‌های شیعی هستیم.

رساله حاضر ترجمه شش فصل اول کتاب "ایمان و معرفت " نوشته جان هیک فیلسوف شهیر بریتانیایی - آمریکائی است . وی این کتاب را ابتدا در سال 1957 به رشته تحریر درآورد و ویرایش دوم و سوم آن را در سال‌های 1966 و 1988 منتشر نمود، که رساله حاضر بر اساس ویراست سوم آن در سال 1988 است . این رساله مشتمل بر دو بخش جداگانه است . بخش نخست شامل یک پیشگفتار و مقدمه مترجم است که مقدمه مترجم نیز خود مشتمل بر دو بخش است . بخش اول به شرح زندگی، افکار و اندیشه‌های هیک اختصاص دارد و بخش دوم نگاهی گذرا به مباحث عمده کتاب "ایمان و معرفت " افکنده است . بخش دوم رساله ترجمه شش فصل اول کتاب "ایمان و معرفت " است که چنانچه ذکر شد بر اساس نسخه ویرایش سوم کتاب (1988) است .

وضع اقتصادی نیشابور در سده‌های 6 ـ 4 ق بر وضع علمی ـ آموزشی آن اثرگذار بود و توانگرانش مهم‌ترین نقش را در پایه گذاری مدارس داشته‌اند. هزینه‌های بالای تأسیس مدرسه به‌ویژه اختصاص اوقاف برای آن، تنها از ایشان برمی‌آمد. پیروان سه مذهب غیر شیعی موجود در نیشابور نیز در این زمان از سطح معیشتی و طبقاتی متفاوتی برخوردار بودند. در پژوهش توصیفی ـ تحلیلی حاضر، یافته‌ها حاکی از آن است که در دوره مورد بحث، وضع معیشتی پیروان مذاهب غیر شیعی در نیشابور بر شمار مدارس وابسته به هر مذهب اثر گذاشته بود. بیشتر توانگران نیشابور در این زمان شافعی بودند و به همین نسبت بیشترین مدارس نیز بدیشان تعلق داشت. حنفیان از جایگاه معیشتی نازل‌تری نسبت به شافعیان برخوردار بودند و مدارس ایشان نیز کمتر از مدارس شافعی بود. کرّامیان نیز که بیشتر توده محروم نیشابور بدیشان وابسته بودند، از کمترین مدارس بهره می‌بردند.

فرقه بابیه از انحرافات مهم اجتماعی در تاریخ ایران است که با فرهنگ و عقاید مردم ارتباط تنگاتنگی داشته. پیدایش و ظهور هر جنبش یا نهضت ملی یا مذهبی به عوامل اجتماعی و سیاسی عصر پیدایش آن بستگی دارد. در برهه‌ای از تاریخ معاصر ایران، در پی بسطِ اندیشه‌های مکتب شیخیه و متعاقب آن ادعای جوانی جویای نام، موسوم به «سید علی محمد باب» به شیوع فرقه بابیه و شروع منازعاتی در عرصه اجتماعی ـ مذهبی دوران قاجار انجامید. این پژوهش که با عنوان چگونگی تلاقی فکری مکتب شیخیه و فرقه بابیه انجام گرفته است، دلایل برتری پارادایم شیخی‌گری و زمینه‌های اجتماعی این گفتمان غالب را در آن مقطع تاریخی مورد بررسی قرار می‌دهد. فرضیه پژوهش عبارت است از: «ظهور پدیده بابیه ناشی از پارادایم غالب دوره ابتدایی قاجاریه و نفوذ گفتمان اخباری‌گری درحوزه علمیه نجف بود.» این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از ابزار کتابخانه‌ای تهیه و تدوین گردیده است.

بازخواني و توجه به آراء صاحب نظران و دانشمنداني که در حوزه هاي گوناگون، از جمله انسان شناسي مطالعات عميقي داشته و در زمينة تعليم و تربيت نيز آراء قابل تأملي ارائه داده اند امري ضروري به نظر مي رسد. در اين پژوهش کيفي که به روش «توصيفي ـ تحليلي» انجام گرفته، نکات مهمي در زمينة انسان شناسي برتراند راسل ذكر و سپس دلالت هاي تربيتي انسان شناسانة او بر اساس ديدگاه محمدتقي جعفري نقد و بررسي شده است. مطابق ديدگاه علامه جعفري، حيات انسان تنها به دو قلمرو فردي (لذت و الم شخصي) و فرافردي محدود نمي شود، بلکه از قلمرو سومي به نام «کمال و تعالي» نيز برخوردار است؛ قلمروي مهمي که در ديدگاه راسل جايگاهي ندارد. نتايج تحقيق نشان مي دهد که با وجود اين تفاوت و ديگر تفاوت هاي اساسي در جهت گيري هاي کلي انسان شناسانة اين دو فيلسوف، برخي از اهداف واسطي و اصول و روش هاي تربيت از ديدگاه راسل به سبب آنکه سعادت فردي و اجتماعي بشر در دنيا را هدف گرفته، بر اساس ديدگاه علامه جعفري، که حيات طيبة طبيعي و دنيوي را مقدمة حيات معقول مي داند، تأييد شده، اما ناکافي است. اصل «لزوم تربيت»، اصل «تطبيق تربيت بر غرايز»، و اصل «نافع بودن تربيت» از جملة اين اصول است. نكات غيرقابل تأييدي نيز در آراء تربيتي راسل وجود دارد؛ از جمله نقش هنر در تربيت، اصل «شک گرايي صرف» و اصل «تفوق مشارکت بر رقابت». همچنين مشخص گرديد بيشتر نقد هاي وارد شده بر ديدگاه راسل مربوط به آن بعد از حيات انسان و تربيت اوست که به سبب انکار خدا و معنويت يا ترديد در آن از سوي راسل، در آراء تربيتي وي مغفول مانده است.

افکارعمومی به معنای نوعِ نگرش گروه‌های مختلف، همچون نیرویی مؤثّر در عرصه سیاست و اجتماع ایفای نقش می‌کند. لذا هر نظامی، لاجَرَم اقدام به جلب حمایت افکارعمومی می‌نماید. پژوهش حاضر در پی آن است تا ساز و کار دولت سلجوقی را برای مدیریت ایدئولوژیک افکار عمومی جامعه در جهت مشروعیت‌بخشی به قدرت غالب خود معلوم سازد. لذا با عنایت به داده‌های تاریخی و توصیف و تحلیل آنها، به شناسایی و استخراج ابزارها و تلاش‌های سلجوقیان در این زمینه خواهیم پرداخت. سلجوقیان که نزد افکارعمومی فاقد منزلت بودند اقدام به استخدام مدیران ایرانی و کسب اعتبار از نزدیک‌ترین راه‌های ممکن نمودند. آنها با مدیریت افکارعمومی در دو حوزه ایدئولوژیک و غیر ایدئولوژیک، در حوزه ایدئولوژیک سه مؤلّفه حیاتی را دنبال کردند. اهم این تلاش‌ها کسب مشروعیت از طریق نمادهای دینی، ملّی و رهبران نفوذمند فکری بود که محور اصلی این پژوهش بررسی زوایای این حوزه می‌باشد.