جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از انواع روایات، روایات طبی است که در منابع شیعه و سنی وارد شده است. در کنار روایات، برخی منابع علمی مسلمانان، کتاب‌هایی است که دانشمندان مسلمان در موضوع طب تدوین کرده‌اند. از آنجایی که بخش زیادی از روایات طبی از قوت سندی برخوردار نیستند؛ لذا دیدگاه‌های گوناگونی در خصوص منشاء و اعتبار این احادیث مطرح شده است. از دیگر سو به دلیل موضوع این روایات که در زمره‌ی دانش‌های بشری است، درخصوص رابطه‌ی ماهوی متون کهن طبی و احادیث طبی سه گمانه مفروض است. در یک نگاه بدبینانه، شاکله‌ی اصلی روایات طبی، متونی جعلی هستند که براساس منابع طبی ساخته و پرداخته شده و با چسبانیدن اسانیدی بدان‌ها در مجامع روایی وارد شده‌اند. نگاه مقابل آن تدوین منابع طبی براساس روایات طبی است؛ یعنی به‌طور کلی دانش طب بر پایه‌ی روایات طبی معصومان‌( و با حذف اسانید آنها شکل گرفته است. احتمال سوم هم ماهیت جداگانه‌ی این دو دسته از منابع است که از دو منشاء متفاوت شکل گرفته‌اند و در صورت اثبات آن، بطلان دو گمانه‌ی نخست آشکار خواهد شد. لازمه‌ی کشف درستی گمانه‌ی سوم نیز بررسی تطبیقی میان این دو دسته از منابع است. وجود موارد تشابه و اختلاف میان این دو دسته از منابع که حاصل یک بررسی تطبیقی است، درستی گمانه‌ی سوم را نمایان می‌سازد.

با مراجعه به آموزه‌های اسلامی به‌ویژه آموزه‌های قرآنی درمی‌یابیم که معیار ارزش‌گذاری انسان‌ها با رعایت اصول اخلاقی سنجیده می‌شود. بخش مهمی از اصول اخلاقی را کنش‌های ارادی انسان‌ها تشکیل می‌دهند که به دلیل متغیر بودن احوال، شرایط و نیت‌های انسان‌ها به‌طور دقیق قابل سنجش نیست و با منطق کلاسیک دو ارزشی نمی‌توان آنها را ارزیابی کرد. از سوی دیگر، اغلب مفاهیم اخلاقی مطرح شده در قرآن از سنخ کمالات وجودی مرتبه‌مند و مشکک هستند که به نحو یکسان بر مصادیق خود حمل نمی‌شود. این مفاهیم تشکیکی را با منطق فازی که بر چند ارزشی بودن گزاره‌ها مبتنی است، می‌توان تبیین کرد. از این‌رو، در این نوشتار با بیان برخی از این مفاهیم قرآنی و تحلیل آنها بر اساس منطق فازی، دستاوردی نوین در شیوه ارزیابی آنها به­دست خواهد آمد. پژوهش حاضر با تحلیل محتوا به موضوع کاربرد منطق فازی در تبیین مفاهیم تشکیک اخلاقی قرآن توجه می‌شود. در این راستا، پس از معرفی مختصر مفاهیم اخلاقی و چیستی منطق فازی، نگاهی کوتاه به تفاوت‌های منطق فازی با نسبیت‌گرایی، خواهد شد. در ادامه به تشکیکی بون مفاهیم اخلاقی قرآن و تبیین آنها با منطق فازی می‌پردازیم. امتیاز ارزیابی به شیوۀ فازی و کنار گذاشتن روش دو ارزشی سنتی از دستاورد این پژوهش محسوب می‌شود.

اذن و رضایت نسبت به تصرف و نقل و انتقال مالکیت‌ها و حقوق، اساس داد و ستدها را شکل می‌دهد؛ به‌گونه‌ای که اعتبار سایر اقدامات معامله­گران در راستای ابراز قصد مبتنی بر رضایت وارده سالم از عیوب، تعریف می‌گردد. از جمله مسائل مهم مطرح در این خصوص، تعیین روش‌های کاشف از تحقق رضایت است. علاوه بر اذن صریح، اذن فحوی، رضای فعلی و قولی، اذن و رضایت ناشی از شاهدِ حال نیز به‌عنوان یک نظریه در فقه امامیه مطرح است؛ لیکن در خصوص شرایط، اعتبار و حجیت شاهدِ حال، دیدگاه‌های مختلفی ابراز شده است. تفاوت نظرات در کم و کیف شرایط حاکم، موجب گردیده دو نظریه موافق و مخالف پیرامون اصل اعتبار شاهدِ حال به‌عنوان مبرِّز اراده شکل بگیرد. مخالفین در مواردی بر عدم کفایت شهادتِ حال و خلاف اصل بودن آن تأکید دارند. در مقابل، موافقان در قالب نظریات متفاوت از قبیل اعتبار به شرط قطعی بودن، اعتبار به شرط نوعی بودن، اعتبار مشروط به قرائن و شواهد دیگر و اعتبار در صورت مساوقت با اذن صریح، ضمن تأکید بر اعتبار در مبنای حجیت آن، اختلاف‌نظر دارند. در راستای تحقیق پیرامون نظریات و آراء مطرح و دست‌یابی به ثمره فقهی، لازم است مرحله وجود و تحقق شاهدِ حال و مرحله حجیت آن از منظر سیره معصومان (علیهم‌السلام) به‌عنوان منابع اصلی اعتبار شاهدِ حال مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

بازخوانی فهم، معنا و مراد آیات الهی در سده آغازین توسط مفسران نیازمند به بازخوانش مؤلفه­های هویت ساز اندیشه­ای و بافتار فرهنگی و اجتماعی پسا نزول قرآن است. مفسران نخستین به عنوان فهمندگان آغازین با سویه­های ناهمسان در پیوند با پیشینه تاریخی، مؤلفه زبانی و فرهنگی همبسته با آن و نیز همنشینی با پیامبر اسلام(ص) و آشنایی به زیسته نوین و در پی آن دگرگونی شرایط زیست پساپیامبر(ص) سبب فهم و شیوه­های تفسیری متفاوت شدند. پس از صحابه بستر برای ایجاد مکاتب تفسیری با کنش پیروان این مکاتب فراهم آمد که با رهیافت­های نظری متعددی، به بازتولید متون تفسیری نوینی انجامید. این پژوهه با شیوه تبارشناسی و عناصر در پیوند با آن به صورت توصیفی و تحلیلی در پی پاسخ به چیستی و تبیین مؤلفه‌های تأثیرگذار بر ناهمسانی فهم متن وحیانی در دوره آغازین اسلامی است. افزون برآن کنش­های مفسران و تاثیرپذیری آنان از ساحات متفاوت فرهنگی و تجربه زیسته و نسبت آنها با نهاد قدرت را عامل تغیر، دگرگونی و باز تولید مکاتب و شیوه‌های نوین تفسیری دانسته است.

استعارۀ مفهومی، از موضوعات کلیدی علم زبان‌شناسی شناختی است که اساس آن، فهم یک حوزۀ مفهومی بر حسب حوزۀ مفهومی دیگر است. معناشناسی شناختی از جمله دانش‌هایی است که راه را برای کشف و تحلیل روابط درون‌متنی روایات هموار می‌کند. معصومان(ع) برای بیان مفهوم «عقل»، مخاطبان خود را از رهگذر امور مادی و محسوسات به تأمل در امور نامحسوس فرا می‌خوانند. این فرایند موجب القای تعالیم دینی از طریق ارائۀ شباهت هستی شناختی و معرفت شناختی میان دو حوزۀ مبدأ و مقصد می‌شود. هدف پژوهش حاضر، تحلیل استعاره‌های مفهومی «عقل» در روایات است. پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی انجام شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد که مهمترین حوزه‌های مفهومی «عقل» در روایات شامل نور و روشنایی، سرمایه و ثروت، بی‌نیازی، بخشش، نعمت، زیبایی و آراستگی، هدایت‌گری، قدرت و فرماندهی، آبادانی، درمانگری، دوستی و گشایش است که با ترکیب طرح‌واره‌های تصویری حاصل از دو حوزۀ مبدأ و مقصد، نظام شناختی هدفمند و روشنگرانه را در بافتی استعاری و قابل درک ارائه داده و سبب باورپذیری و تمرکز و انتقال هرچه بهتر آموزه‌ها شده است.

واژه ربوبیت از ریشه «ربب» به معنای پرورش دادن و البته نمونه­های قرآنی آن ‌که از نظر معنایی هم­راستا با این واژه است، در ساختار صرفی از ریشه «ربو» به شمار آمده؛ ربوبیت را اما از منظر قرآن می‌توان به دو نوع تکوینی و تشریعی تقسیم نمود و تکوینی را نوعی هدایت غیرمستقیم و نامحسوس که اختصاصی به انسان ندارد و تشریعی را ویژه انسان دانست که مشخصه بارز آن ارسال پیامبران و کتب آسمانی در امر هدایت است؛ البته ربوبیت را با همین مفهوم می‌توان به عام و خاص تقسیم نمود و ربوبیت عام را افزون بر پروراندن و تربیت همه انسان­ها به یک اندازه به پرورش همه موجودات در نظام هستی تعمیم داد و ربوبیت خاص را نوع ویژه‌ای از تربیت الهی دانست و پرورش انسان­های خاص مثل پیامبران را از این مقوله به‌شمار آورد. این پژوهش تلاش کرده تا مصادیق ربوبیت «ربّ­العالمین» را که همگی به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در ارتباط با انسان است، نخست دسته­بندی و سپس مفهوم­یابی کند. بدین منظور لایه‌های معنایی هر یک را با توجه به سیاق آیات و در حوزه ربوبیت الهی تبیین نموده است. از نتایج این مطالعه اثبات خاص بودن انسان نزد خداوند است که ربوبیت ویژه الهی را نصیب او کرده، پیامبران را در بهترین شکل آن پرورش می­دهد تا هدایت تشریعی سایر انسان­ها را که از مصادیق ربوبیت است، از طریق ایشان جاری فرماید.

صحیفه­ ی سجادیه یکی ازمواریث معرفتی شیعی و از جمله آثار به جا مانده سیدالساجدین امام زین‌العابدین % است که در نیمه­ی دوم قرن نخست هجری در زمینه عرض نیاز بندگان به آستان قاضی الحاجات به رشته­ی نوشته درآمد. این منبع عظیم­شناختی واین منظومه­ی بزرگ دعایی علاوه برکارکرد اخلاقی-حکمی که به محتوا و درون‌مایه‌های آن مربوط می‌شود، به دلیل شکوهمندی تعبیر کارکرد ادبی - بلاغی و زیبایی شناختی نیز دارد. این کتاب گرانسنگ نزدیک به صدبار ترجمه، شرح و تفسیر شده است. شایان ذکر است رویکرد شارحان و مفسران این اثر گرانبها غالباً به تحلیل محتوی اختصاص داشته، تبیین جنبه های بلاغی و زیبایی شناختی آن کمتر مورد توجه قرارگرفته است اما مقاله پیشارو پژوهشی نظری از نوع تحلیلی - توصیفی است که با عنوان «بررسی جلوه­های بلاغت و زیبائی در دعای هفتم از صحیفه­ی سجادیه» دعای یاد شده را با معیار دانش بلاغت مورد بازکاوی قرار داده است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که همه راهکارهای بلاغی و صنایع ادبی که در این دعا به‌کار گرفته شد، با مقتضای حال که معیار زیبایی‌شناسی در دانش بلاغت است، مطابقت داشته، بر اثر بخشی دعا می افزاید. شایان ذکر است فراوانی استعاره و تصاویر برآمده از آن وجه غالب عناصر ادبی در این دعا است.

معنای متن از منظر معنی‌شناسی کاربردی، در پیوند با بافت شکل می‌گیرد و مطالعه و درک معنی وابسته به بافت درون‌‌زبانی و بافت برون‌زبانی است. بر این اساس وقتی متنی از بافت اولیه خود جدا (بافت‌زدایی) و در بافتی دیگر به کار می‌رود (بازبافت‌سازی)، روابطی تازه بین متن و عناصر بافت جدید شکل می‌گیرد که درمجموع به آن بافت‌گردانی گفته می‌شود. در پژوهش حاضر بافت‌گردانی آیات قرآن در تاریخ جهانگشای جوینی بررسی شده است. دستاورد پژوهش نشان می‌دهد که جوینی در بافت‌زدایی آیات قرآن به لحاظ ساختار صوری بیشتر به بافت‌زدایی بخشی از یک آیه پرداخته و با این شیوه توانسته با حذف بافت موقعیتی آیات آنها را با هدف و منظور خود همسو کند. او در بازبافت‌سازی آیات ازنظر ساختار صوری آنها را غالباً در جایگاه یکی از اجزای جمله به کار برده و از حیث اغراض کاربرد به منظور توضیح و توصیف؛ توجیه شرعی؛ بیان مواضع فکری خود و... به بازبافت‌سازی آیات قرآن پرداخته است.

از دیدگاه آموزه‌های وحیانی، «تربیت» یکی از شئون و وظایف انبیا بیان شده ‌است. حکومت به عنوان یکی از ضرورت‌های اجتماع انسانی نقش مهمی در تحقق این امر دارد. حکومت دینی برای نقش‌آفرینی در این زمینه، نقش بستری، مانع‌زدایی، هدایت‌گری تبلیغ و ترویج و اموراجرایی برای تحقق دینداری در میان مردم ایفا می‌کند. از این‌رو، این پژوهش با روش توصیفی‌ ‌تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ایی در پی تبیین مولفه‌هایی است که حکومت دینی می‌بایست در ارتقاء دینداری مردم بکار گیرد. بر مبنای اثبات فرضیه‌های تحقیق، بررسی‌ها نشان می‌دهد که حکومت دینی با فراهم نمودن شرایط و توجه به بایسته‌های ایجابی مانند اجرای عدالت، تحکیم بنیان خانواده، تبیین درست باورهای دینی، شناساندن الگوها، و بسترسازی از طریق مانع‌زدایی و توجه به امور سلبی مانند چیره‌نشدن نااهلان و شناساندن دشمنان آشکار و نهان. موجب تقویت و بالارفتن سطح دینداری شود. هرچند بایسته‌های ایجابی و سلبی دیگری نیز می‌توان برشمرد اماتلاش شده برخی از مهمترین موارد ذکر و تبیین گردد.

از نگاه سقراط و افلاطون بدی انسان‌ها ناشی از ناآگاهی آنان است. ارسطو در انتقاد از این ایده، ضعف اراده اخلاقی را طرح می‌کند که به موجب آن، انسان های ناپرهیزگار علی رغم آگاهی از بدی عمل، به انجام آن مبادرت می‌کنند. از نظر ارسطو عامل این رفتارها، میل نفسانی است که انسان را به کاری خلاف عقل راه می‌برد. از منظر آیات قرآن، ضعف اخلاقی و رفتار بر خلاف حکم عقل مورد تأیید است؛ اما نگاه قرآن، درمان‌نگر است و بر همین اساس عوامل ضعف اخلاقی را فراتر از میل نفسانی و عوامل درونی می‌بیند؛ شیطان و دنیا دو عامل مهم در خارج از وجود انسان که بر اراده انسان و ضعف اخلاقی او تأثیرگذاراند. از سوی دیگر و مهم‌تر از ضعف اراده، درمان این مشکل و راه حلی است که برای آن در قرآن وجود دارد. مهم ترین روش قرآن برای درمان، تضعیف عوامل ضعف اخلاقی و همسو کردن میل و شهوت با حکم عقل است و موثرترین راه برای پیاده کردن آن، تغییر جهت دادن خواسته‌ها و امیال نفسانی با تغییر دادن در هدف غایی انسان و جایگزین کردن آخرت گرایی به جای دنیا گرایی است.