جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حکمای پیش از ملاصدرا که از طرفی «قوۀ خیال» را مادی، و از سوی دیگر «تجرد» را منحصر در تجرد عقلی می‌دانستند، حشر حیوانات را انکار کرده یا با تردید دربارۀ آن سخن گفته‌اند؛ اما ملاصدرا بر اساس مبانی حکمت متعالیه (مخصوصاً تجرد قوۀ خیال) معاد را برای حیوانات نیز ثابت کرد. در این پژوهش ضمن بررسی مبانی عقلی و نقلی حشر حیوانات، به آثار و لوازم این مسئله (از جمله شعورمندی، اختیار و تکلیف حیوانات) پرداخته شده است.

مطالعۀ این اثر نشان می‌دهد تلقی حوزه و دانشگاه از فلسفۀ ملاصدرا با تلقی ملاصدرا از فلسفه‌اش که به حکمت متعالیه موسوم است، بسیار متفاوت است. نگاه وی به فلسفه و انتظاراتی که از فلسفه دارد، در وضعیت کنونی تدریس فلسفۀ اسلامی بسیار مغفول واقع شده و این غفلت باعث ناکارآمدی فلسفۀ ملاصدرا گردیده است. درحقیقت ساحات اجتماعی و سیاسی وجودشناسی در حکمت متعالیه و اهداف مدنی و تمدنی‌ای که آشکارا ملاصدرا بدانها تصریح دارد، در نحوۀ تدریس حکمت صدرایی نادیده گرفته شده است. مؤلف امیدوار است مخاطب محترم با مطالعۀ این اثر به نوع نگاه ملاصدرا به حکمت و فلسفه، نزدیک و نزدیک‌تر شود.

فهم متعارف [common sense] این مفهوم در فلسفه به دو معنا به کار رفته است: ۱. فهم متعارف در این معنا، «فهم متعارف» به باورهای روزمره‌ و بدیهی اشاره دارد که افراد بدون نیاز به تفکر فلسفی به‌طور طبیعی آنها را درست می‌دانند و می‌پذیرند (مثل باور به اینکه من جسم دارم). این باورها اغلب به‌عنوان مبنای مشترک برای قضاوت‌های عقلانی به کار می‌روند. گرچه فیلسوفان عقل‌گرا (مانند دکارت) برای رسیدن به معرفت یقینی باورهای متعارف را به چالش کشیدند، اما در مقابل، برخی فیلسوفان مدافع نقش «فهم متعارف» در مقابله با آموزه‌های شکاکانه هستند. توماس رید، فیلسوف اسکاتلندی، از «فهم متعارف» به عنوان مبنایی برای مقابله با شکاکیت دیوید هیوم استفاده کرد. همچنین، جی.ای. مور در مقاله مشهور خود به نام «دفاع از فهم متعارف» ادعا می‌کند که چنین باورهایی، در برابر استدلال‌های شکاکانه مطمئن‌تر است. ۲. حس مشترک این معنا توسط ارسطو مطرح شد. او معتقد بود قوه‌ای با نام «حس مشترک» در ما وجود دارد که داده‌های حسی را از حواس پنجگانه دریافت کرده و آن‌ها را با یکدیگر ترکیب و متحد می‌کند. در فلسفهٔ قرون وسطی (اسکولاستیک)، این مفهوم گسترش یافت و در تفکر فیلسوفانی مانند توماس آکویناس بسط پیدا کرد.

در آثار علامه جعفری علاقه چندانی به پی‌گیری مباحث سنتی فلسفه اسلامی مانند هستی‌شناسی و شرح و تفسیر حكمت مشایی، اشراقی یا حكمت متعالیه دیده نمی‌شود. از میان فلاسفه اسلامی، شاید بتوان گفت او بیشتر به #ابن‌سینا توجه دارد. از مقدمه او بر جلد سوم حكمت بوعلی سینا اثر شیخ محمدصالح حائری مازندرانی و همزبانی او با مؤلف در برخی نقدهای او بر ملاصدرا به ویژه در بحث اصالت وجود و وحدت وجود نیز این نكته استفاده می‌شود كه او دست‌كم در جوانی چنین گرایشی داشته است. او هم در انتخاب موضوعات، هم شیوه بحث و گاه در دیدگاه‌ها بیشتر مستقل است و به سختی می‌توان او را در یكی از سنت‌های رایج فلسفی یا كلامی قرار داد. شاید یكی از علل این مسئله، این است كه او به مدت طولانی نزد فیلسوف خاصی به فلسفه‌آموزی نپرداخته است. دوره فلسفه‌آموزی رسمی او نزد استادان نسبتاً كوتاه بوده و تفكر فلسفی او بیشتر در خلال مطالعه آثار فیلسوفان شرق و غرب، به ویژه در مسائل روز فلسفه بوده است. در عرفان نیز مشی او مستقل است. او با اینكه به عرفان اسلامی علاقه‌مند است، به سختی می‌توان او را پیرو یك جریان یا شخصیت خاصی در عرفان اسلامی دانست. تعلق خاطر او به عرفانی است كه خود از قرآن و سنت و اندیشه‌های عرفای اسلامی استفاده می‌كند.