جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از این پژوهش، بررسی مساله عدل الهی از دیدگاه مولوی است. تحقیق حاضر که به روش تحلیل استنادی انجام یافته، در چهار فصل تنظیم شده است. فصل اول، اختصاص به کلیات و طرح مساله دارد. در فصل دوم، مفهوم عدل و عدل خداوند از دیدگاه مولوی مورد بررسی قرار می گیرد. فصل سوم به شبهات مربوط به عدل الهی و پاسخ مولوی به آنها می پردازد. نهایتا" در فصل چهارم، آثار اعتقاد به عدل الهی بیان می شود. براساس یافته های تحقیق ازآنجا که مولوی فردی عارف بوده و عرفا وقتی وارد بحث کلامی می شوند از آنجا که مسلک اشعری بیشتر، باب طبع اهل ذوق و تاله است جنبه اشعری بودن آنها نمود دارد. ولی دو نکته مهم درباره مولوی قابل ذکر است: در مباحث کلامی شیوه استدلالی مولوی، بیشتر بر تمثیل و قیاسات خطابی تکیه دارد. مولوی امری را که ممکن است وجود و وقوع آن در نظر مخاطب بعید جلوه کند ازطریق ذکر نظایر و اشباه ممکن الوقوع جلوه می دهد. دربعضی موارد استدلال وی در امواج شعر و تخیل غوطه می خورد و جنبه خطابی آن به طرز بارزی مجال جلوه می یابد. نکته دیگر اینکه در بحث عدل الهی و مباحث مربوط به آن مولوی تکیه بر آیه" و مارمیت اذ رمیت" دارد. مولوی این جمله را با مفهوم لطیف ادبی و عرفانی که در آن مندرج است پیش از هرآیه و حدیث دیگری در تمام شش دفتر مثنوی و در بعضی هم مکرر بکاربرده و در بسیاری از مسایل دقیق کلامی، عرفانی و فلسفی از قبیل جبر و اختیار، وحدت وجود، قضا وقدر و ... هر کدام را درمحل خود و در هر موضع به وجهی که مناسب و درخور مقام بوده از مدلول تضمینی و التزامی آیه شریفه استفاده کرده است. وی در حقیقت با آوردن این آیه،حقیقت" لاجبر و لاتفویض بل الامر بین الامرین " را به اثبات می رساند و جبر تامم و اختیار تام را از ناحیه بشر مردود می شمارد لذا مسلک مولوی درباره مساله عدل الهی به شیعه نزدیکتر است تابه معتزلی و اشعری .

در میان فیلسوفان دین درباره وجودداشتن یا نداشتن هسته مشترک در تجربه‌های دینی دو دیدگاه مطرح است: ذات‎گرایی و ساخت‌گرایی. ذات‎گرایان بر وجود یک یا چند هسته مشترک در همه تجربه‎های دینی بشر تأکید دارند. در مقابل، ساخت‌گرایان معتقدند هیچ‌گونه تجربه خالصی وجود ندارد و همه انواع تجربه‌های دینی از طریق فرایند پیچیده نظام باورها یا ساختار مفهومی شکل می‌گیرند. از سوی دیگر، در میان فیلسوفان اسلامی، تقریباً از زمان ابن‎سینا به بعد نوعی سنّت «حیّ‎بن یقظان‎نویسی» رواج داشته است که بر اساس تقریر ابن‌طفیل از آن، اگر بنا به فرض، نوزاد انسانی از همان آغاز در جزیره‎ای قرار گرفته، به‎تنهایی و به دور از انسان‌های دیگر رشد کند، قادر خواهد بود به‌تدریج با توجه به سرشت الهی‌‎ و نیز تجربه‎‎ها و مکاشفه‌های درونی‎اش، اندیشه‌های توحیدی را در خود بپروراند و انسانی موحّد گردد. در این مقاله، ضمن تبیین دو دیدگاه ذات‌گرایی و ساخت‌گرایی، نخست این ادعا مطرح شده است که داستان «حیّ‎بن یقظان» با رویکردی ذات‌گرایانه خلق شده است. آن‌گاه در ادامه با اشاره به ‌بن‌مایه‌های ذات‌گرایی در این داستان، به نقّادی آن از منظر ساخت‌گرایی در تجربۀ دینی پرداخته‌ایم.