جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از بین راه های خداشناسی، عارفان، راه انفسی را برتر از راه آفاقی می دانند. خودشناسی امکان رسوخ بی واسطه بشر به تجلی الهی و درک آن را برای او میسر می سازد. به علاوه می توان با آینه قراردادن صفات انسانی برای صفات الهی، شناختی نزدیک تر از اسمای الهی به دست آورد. عارفان مسلمان براساس الهامی که از آیات و احادیث به ویژه حدیث «من عرف نفسه (فقد) عرف ربه» گرفته اند، به تبیین انواع راه های ارتباط بین خودشناسی و خداشناسی پرداخته اند. ابن عربی، عارف برجسته قرن هفتم، حدود ده تقریر را که از تقریر امتناع معرفتی آغاز و به تقریر عینیت معرفتی می انجامد برای این حدیث و ارتباط مزبور بیان نموده که مقاله حاضر عهده دار تبیین مبانی معرفتی بینش وی و نیز شرح و بررسی تقریرهای مزبور می باشد.

گفتار در روش نوشته رنه دکارت و اسفار اربعه اثر صدرالدین شیرازی بی تردید در فهرست بزرگترین آثار فکری جهان جای می گیرند. این دو اثر در یک روزگار اما از دو مبدا جغرافیایی، نظریات نوینی را به ویژه در زمینه شناخت و معرفت انسانی ارایه دادند. دکارت درصدد بود تا شناخت را بر مبانی متیقّن و تزلزل ناپذیری استوار کند. وی که منطق ارسطویی را از توانایی لازم برای ساخت یک نظام معرفتی مستحکم برخوردار نمی دانست، در گفتار در روش خود، منطقی جدید همراه با بیان و شیوه بلاغی متفاوتی اختیار کرد. این روش نو و این زبان جدید که به گفته او ملهم از یقینی ترین دانشها یعنی ریاضیات و مسبوق به یک شک دستوری و سپس کوژیتوی یقینی بود، در نهایت به وحدت معلوم یعنی ریاضیات جهانی می انجامید. این اتحاد اما هرگز بین عالم و معلوم محقق نشد تا جهان نزد دکارت همواره صورتی ثنوی و دوگانه بیابد. ملاصدرا اما این یکپارچگی را گسترش بی حد و حصری داد .وی با اتکا بر نظریه اصالت وجود، و با استفاده از بیانی عرفانی، در تمام هستی از جمله بین عالم و معلوم اتحادی بنیادین برقرار ساخت. وی که بر خلاف پیشینیان، علم را نیز از سنخ وجود می شمرد، نتیجه و غایت آن را چیزی جز ترقی انسان در مراتب هستی و تکامل نفسانی او نمی دانست. بدین ترتیب هر دو متفکر با روش و بیان خاص خود سنّت ارسطویی را به چالش کشیدند و تفسیر جدیدی از شناخت و معرفت انسانی ارایه کردند. این تفسیر بر چه مبانیی استوار است؟ ملزومات معرفتی آن مبانی چیست؟ کدام حقیقت پایه اصلی شناخت را در ساختمان ذهنی انسان تشکیل می دهد؟ اینها سوالاتی است که در این مطالعه به پاسخ آنها پرداخته ایم.

‫تحقيق حاضر، ترجمه کتاب تجلي اثر چيتيک است، که به تشريح انواع ظهور و تجلّي اسما و صفات الهي در اولياي او مي‌پردازد و ديدگاه فلاسفه و عرفاي مسلمانان را در اين زمينه انعکاس مي‌دهد. نويسنده با استفاده از قواعد و آموزه‌هاي فلسفه و عرفان اسلامي، مانند وحدت و کثرت، قوس نزول و صعود، قاعده الواحد و ويژگي‌ها و احکام اسما و صفات الهي به بيان ابعاد مختلف و شرايط تجلي اسما و صفات در خلايق پرداخته است. وي نخست ضمن تبيين مسأله وحدت وجود از منظر فيلسوفان و عارفان مسلمان، معناي تجلي و ظهور و منشأ آن، اقامه برهان بر وجود واجب و توجيه کثرت در وحدت، وحدت شخصيه وجود از ديدگاه ابن عربي را شرح مي‌دهد. آن گاه به تفسير اسما و صفات الهي، مانند علم الهي، نفس رحماني و ديدگاه فلاسفه در اين زمينه پرداخته و رابطه بين اسما وصفات الهي و معناي دوام فيض و تجديد تجلّي بر موجودات را بررسيده و بر اين اساس مفهوم تجلي و ظهور اسما و صفات الهي در عالم دنيا، برزخ و قيامت را از منظر فيلسوفان و عارفان مسلمان بررسي مي‌کند. بخش‌هاي ديگر اين نوشتار به تبيين موضعگيري ابن عربي در مقوله اسامي خدا، نسبت بين وجود و عدم، تنزيه و تشبيه الهي، انواع معرفت، کمال انساني، ماهيت عالم برزخ و مباني و اصول حاکم بر جهان هستي پرداخته و رابطه خداوند با عالم، رابطه آفاق و انفس، ماهيت عالم ارواح، مفهوم شعاير الهي از ديدگاه او و ساير عرفاي مسلمان را شرح داده است. نويسنده اعتقاد دارد ظهور و تجلي الهي همواره در حال وقوع بوده و اگر اين مهم صورت نپذيرد، ادامه حيات در جهان هستي به خطر مي‌افتد. وي ديدگاه‌هاي عارفان مسلمان در اين زمينه و اختلاف نظر آنان در ظهور و تجلي را نيز بيان مي‌کند. تأکيد نويسنده بر ديدگاه‌هاي محيي‌الدين عربي در دو کتاب فتوحات مکيه و شرح فصوص‌الحکم است.