جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پایان‌نامه به بررسی تطبیقی ابعاد رسالت حضرت موسی (ع) و حضرت محمد (ص) می‌پردازد و تلاش دارد نقاط اشتراک و تمایز مأموریت این دو پیامبر الهی را در بستر تاریخی و اجتماعی زمان خود تحلیل کند. نکته بنیادین این پژوهش آن است که بر اساس آیه «إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ» (آل‌عمران: 19)، دین نزد خدا همواره اسلام بوده است و تفاوت در شرایع و امت‌ها به معنای تکثر ادیان نیست، بلکه همچون دانه‌های یک تسبیح به محور توحید و نبوت ختم می‌شود و در نهایت به پیامبر خاتم حضرت محمد (ص) می‌رسد. رسالت حضرت موسی (ع) در نجات بنی‌اسرائیل از ظلم فرعون، برپایی شریعت الهی و رهبری اجتماعی و سیاسی قوم خود جلوه‌گر شد. در مقابل، حضرت محمد (ص) به عنوان ختم‌کننده سلسله پیامبران، با ارائه دین اسلام به عنوان نظامی جامع و فراگیر، تمدنی بر پایه عدالت، اخلاق و توحید بنا نهادند. این پژوهش با روش تحلیلی-مقایسه‌ای و بهره‌گیری از منابع تاریخی، تفسیری و کلامی، به تحلیل نحوه مواجهه این دو پیامبر با چالش‌های دوران خود پرداخته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که با وجود تفاوت‌های زمانی و محیطی، هر دو پیامبر رسالت الهی خویش را به شکلی کامل ایفا کردند و آموزه‌های آنان همچنان واجد ظرفیت‌های الهام‌بخش برای جوامع انسانی‌اند. در نهایت، پژوهش بر این نکته تأکید دارد که فهم صحیح و عمیق از رسالت پیامبران می‌تواند گامی مؤثر در جهت همگرایی پیروان ادیان و تحقق همزیستی مسالمت‌آمیز باشد.

غلو مساله ایست که از صدر اسلام تا به امروز مورد توجه و بررسی گروه‌های مختلف بوده است، با ظهوروهابیت در قرن دوازدهم، گزاره غلو پر رنگ تر شده و این گروه از طرق مختلف سعی در متهم کردن شیعیان به وسیله آن بوده‌اند. علمای وهابی (سلفی) مواردی را ادعا می‌کنند (مانند: اتصاف ائمه اثنی عشر به ربانیت و خلق افعال، اتصاف ائمه به صفت نبوت و اشتراک با پیامبر، توسل و زیارت از ائمه مرده و ...) و قائل هستند این موارد در سیره سلف صالح نبوده وشیعیان این موارد را در دین بدعت گذاشته و در حق ائمه غلو کرده‌اند. نویسنده در تحقیق مذکور کوشیده است با روش توصیفی تحلیلی، معیار‌ها و چهارچوب مساله غلو از دیدگاه اهل بیت علیهم السلام را استخراج کند و سپس به دلایل وهابیت بر علیه شیعه در بحث اشاره کرده و به نقد و بررسی ادله آنان بپردازد. از جمله یافته‌های تحقیق مذکور، اثبات بی اساس و بی پایه بودن ادعا‌های وهابیت در خصوص اتهام غلوبه شیعیان می‌باشد و بر اساس منابع معتبر قرآنی و روایی موجود در کتب فریقین و معیار‌هایی که اهل بیت علیهم السلام در این مساله صریحاً مشخص کرده‌اند و همچنین اقوال علما فریقین به خصوص اهل سنت در بحث مشخص می‌شود که موارد مذکور در اعتقادات شیعیان نه تنها میانه‌ای با مساله غلو ندارد، بلکه این اعتقادات در سایرفرق به خصوص اهل سنت به کثرت مشاهده می‌شود و روایات و سیره مسلمین و علمای مسلمان بر تائید این اعتقادات بوده است.

این پایان‌نامه به بررسی عمیق چالش‌های معرفتی، فلسفی، اجتماعی و اتهامات ناروایی که در دوره مکه متوجه دعوت اسلامی و پیامبر اکرم (ص) بود، می‌پردازد. در این مرحله حساس از گسترش اسلام، مشرکان مکه با نظام اعتقادی مبتنی بر شرک، انکار معاد و نبوت، و همچنین مخالفت با دگرگونی ساختارهای اجتماعی موجود، در برابر پیامبر (ص) صف‌‌آرایی کردند. علاوه بر این، با هدف تضعیف دعوت و شخصیت پیامبر، اتهامات مختلفی از قبیل سحر، کهانت، شاعری و جنون به ایشان نسبت داده می‌شد. در مواجهه با این موانع، پیامبر اسلام (ص) با اتکا به آیات الهی نازل شده در مکه، راهبردهای چندگانه‌ای را به کار گرفتند. این راهبردها شامل تنزیه ساحت خداوند از هرگونه شرک و شریک، هشدار نسبت به عواقب سخت مقاومت در برابر حق و تعالیم الهی، ارائه الگوهای مثبت از مؤمنان راستین و تشویق جامعه به پذیرش تغییر و تحول، و همچنین صبر و استقامت در برابر آزارها و سختی‌ها بود. علاوه بر این، ایشان با رد تحریفات و بدعت‌هایی که در دین صورت گرفته بود، بر اصالت توحید و رسالت تأکید داشتند. این پژوهش با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی و استناد به آیات قرآن کریم، سیر تاریخی این چالش‌ها و پاسخ‌های پیامبر (ص) به آن‌ها را تبیین می‌کند. هدف اصلی، استخراج مبانی فکری و عملی پیامبر (ص) در هدایت جامعه جاهلی و ارائه الگویی برای مواجهه با چالش‌های مشابه در هر عصر و زمانی است.

تحلیل گفتمان یک گرایش مطالعاتی میان رشته ای است که در بیشتر رشته های علوم انسانی نفوذ داشته است. تحلیل گفتمان نورمن فرکلاف در واقع تحلیل عناصر تشکیل دهنده داخل متن ها برای کشف و پرده برداری از قواعد و قوانین حاکم بر متن های گفتار است. در میان رویکردهای موجود در جنبش تحلیل گفتمان انتقادی رویکرد آقای فرکلاف مدون ترین نظریه ها و روش ها برای تحقیق در حوزه های علوم انسانی اعم از جامعه شناسی یا فرهنگ و زبان و... است. فرکلاف معتقد است که سه عنصر اصلی گفتمان، متن، تعامل و بافت اجتماعی هستند. از دیدگاه ایشان تحلیل گفتمان به سه سطح تقسیم می شود. ابتدا توصیف متن و بعد از آن تفسیر رابطه بین متن و تعامل و بعد از آن تبیین رابطه تعامل و بافت اجتماعی. در این پژوهش، تلاش بر آن است که مجموعه داستان های ذکر شده در سوره کهف بر اساس رویکرد سه مرحله فرکلاف تحلیل شود تا با کمک آن بتوان ایدئولوژی های طبیعی شده درون آیات و اثر و عوامل مؤثر در پنهان سازی ایدئولوژی، نقش سازنده و ساخته شده گفتمان در روند اجتماعی پی برده شود. سوره کهف هیجدهمین سوره قرآن کریم است که در جزء پانزدهم و شانزدهم قرار دارد. به این دلیل کهف گفته شده که داستان جوانان صالحی که بخاطر فرار از پادشاه کافر زمان خود به غاری پناه بردند و 309 سال به امر خداوند متعال در خواب ماندند در همین سوره ذکر شده است. در این سوره چند داستان دیگر هم ذکر شده است که بنا به شان نزول این سوره که عده ای از قریشیان برای اثبات صدق و کذب نبوت پیامبر علیه السلام به نزد یهودیان رفتند و از آنها در این زمینه راهنمایی طلبیدندو همچنین یهودیان از آنها خواستند برای آشکار شدن صدق و کذب آن حضرت سه سوال از وی بپرسند که اگر به این سه سوال پاسخ داد، پس در ادعای نبوت خویش صادق است و گر نه خلاف این می باشد. و آن سه سوال اینها بودند: 1_ گروهی از جوانان که در گذشته دور، از قوم خود جدا شدند خبر بدهید. 2_ سوال از مردی که زمین را طواف کرد و به شرق و غرب جهان رسید که بود و داستانش چه بود؟ 3_ اینکه حقیقت روح چیست؟ و از داستان های جذاب در این سوره مبارکه داستان حضرت موسی علیه السلام و بنده ای از بندگان خدا (حضرت خضر علیه السلام) است. و حکایت باغستان دو نفر هم در این سوره ذکر شده و نیز داستان سجده ملائکه به حضرت آدم علیه السلام و نافرمانی ابلیس از این دستور خداوند که در چندین جای از قرآن کریم آن را می شنویم در این سوره هم از آن یاد شده است. این رویدادها نقش مؤثری در ساختار کلام خداوند داشته اند که جای تحلیل و بررسی دقیق تر واژگان و جملات در قالب نحوی، صرفی و بلاغی دارد و این واکاوی و باز نمود بر مخاطبان تاثیر بیشتری خواهد داشت. و نیز بررسی سطح توصیف این داستان ها نشان می دهد که تصاویر استعاری بسامد در خور توجهی دارد. برای مثال در جایی که در این سوره اشاره می کند: کلبهم باسط ذارعیه بالوصید (کهف: 18) این حیوان را هم در کنار آن جوانان ذکر و یاد می کند گویا که یکی از آنهاست. در سطح تفسیر و در بافت بینامتنی دانش زمینه ای مشاهده می شود که با ذکر نام سگ اصحاب کهف در قرآن همین نمونه در بافت بینامتنی از شعر سعدی: «پسر نوح با بدان بنشست خاندان نبوتش گم گشت سگ اصحاب کهف روزی چند پی نیکان گرفت و مردم شد»(گلستان: باب اول، حکایت شماره 4)، در سیرت پادشاهان در سطح تبیین با توجه به بررسی های به عمل آمده در دو سطح پیش می توان اذعان داشت که هر کس که مسیر درست و صراط مستقیم را اختیار کند کامیاب و برنده میدان هست چه می خواهد حیوانی باشد و چه از خاندان نبوت، تنها انتخاب مسیر درست است که باعث سربلندی خواهد شد. پس با توجه به قابلیت های متن تحلیل گفتمان این داستان ها در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین بررسی می شوند

مفهوم «طاغوت» و تعیین مصادیق آن، و احکام مترتب بر آن در طول تاریخ جهان اسلام یکی از مسائل معضلات بوده و هر یک از مذاهب اسلامی بر اساس آیات و احادیث مقبول خود، در این زمینه دیدگاه‌هایی ابراز داشته‌اند. گروه‌های تکفیری کنونی جهان اسلام که غالبا، زیر چتر عنوان «سلفیه جهادی» جمع شده‌اند، متأثر از اندیشه ابن‌تیمیه بوده و از حقیقت و مصادیق«طاغوت» تفسیری ارائه کرده اند که با باورهای مشهور مسلمانان در تضاد است. دکتر فضل، یکی از مهمترین نظریه‌پردازان جریان فکری سلفی جهادی است وی اولین مفتی تکفیری های دهه هفتاد سازمان جهاد مصر است. مهمترین شخصیتی که توانسته در مسائل مورد اختلاف جهادیان با دیگر سلفیان مسائل مهم اساسی مورد بحث از قبیل طاغوت، حکم بغیر ما انزل الله و غیره را به تاثیر گذار ترین وجه تبیین نماید دکتر فضل بوده است. بسیاری از بزرگان سلفیه جهادی از جمله ابو محمد مقدسی رهبر سلفیه جهادی اردن بر کتب دکتر فضل حاشیه زده اند و آن را پذیرفته اند. کمترین کسی از سلفیان جهادی مصری و افغان العرب ها یافت می شود که متاثر از افکار دکتر فضل نباشد چراکه کتب وی از جمله کتاب "الجامع فی طلب العلم الشریف" و"العمده فی اعداد العده: از مهمترین منابع تدریس افغان العرب ها در افغانستان بوده است. از نظر دکتر فضل طاغوت دارای دو قسم: طاغوت در حالکمت و تقنین و طاغوت در عبادت است و هر دو آن را کفرو شرک می داند. او در مصادیق طاغوت توسعه داده است یکی از مصادیق طاغوت را تشریع می داند و معتقد است که قوانین وضع شده توسط بشر جهت مقابله با قانون خدا و اقدامی «طاغوتی» است، حاکمیت‌هایی را که چنین قوانینی را در جامعه می‌پذیرند، مصداق طاغوت می‌داند. و بر اساس این نظریه، احکامی را ابراز و فتاوایی صادر کرده است که خون، مال و ناموس حکام و سایر مسلمین را مباح دانسته است. این بخش از دیدگاه او محل افتراق و نقد پاره ای از بزرگان فریقین قرار گرفته است. دکتر فضل با استناد به آیات «ما علی الرسول الا البلاغ والله یعلم ما تبدون و ما تکتمون » و «یا ایها الذین آمنوا لا تتخذوا الیهود والنصاری أولیاء بعضهم ومن یتولهم منکم فأنه منهم إن الله لا یهدی القوم الظالمین »، ابتدا به کفر تمامی حاکمان فعلی حکم داده و طاغوت بودن تمامی حاکمان عصر حاضر را ثابت می‌کند.

بررسی تاریخ صدر اسلام به ویژه عصر پیامبر(ص) و خلفای نخستین همواره مورد توجه ویژه مورخان و محققان قرار گرفته است. این اهمیت از آنجا ناشی می شود که این برهه تاریخی نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری و تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه اسلامی داشته و تأثیرات بلندمدت آن تا به امروز در جوامع اسلامی قابل مشاهده است. با این وجود، عواملی چون کمبود منابع دست اول و بدون تحریف مربوط به قرن اول هجری، غلبه رقابت‌های قبیله‌ای و سیاسی و همچنین فرقه‌گرایی مذاهب اسلامی بر تاریخ‌نگاری اولیه، و نیز تعارض روایات مختلف با یکدیگر، بازخوانی و واکاوی این دوره تاریخی را با دشواری‌های بسیاری مواجه ساخته است. به همین دلیل، در دوره معاصر نیز پژوهشگران و محققان مختلف دانشگاهی و غیردانشگاهی و همچنین گروه‌های مذهبی، هر یک از زوایای مختلفی به تاریخ صدر اسلام پرداخته و سعی در بازسازی آن داشته‌اند. انجمن حجتیه به عنوان یکی از این گروه‌های مذهبی، نگاه ویژه‌ای به تاریخ صدر اسلام دارد. این انجمن در سال 1332 شمسی توسط شیخ محمود حلبی تأسیس شد. هدف اصلی از تشکیل این انجمن در ابتدا مبارزه با فرقه بهائیت بود. شیخ محمود حلبی بر این باور بود که وظیفه اصلی شیعیان در عصر حاضر، مبارزه با این فرقه است و امام زمان(عج) نیز جز این خدمتی از بندگان خود نمی‌پذیرد. با نزدیک شدن به سال‌های پیروزی انقلاب اسلامی، انجمن حجتیه با ارسال نامه‌ای به علما، همچنان بر موضع غیرسیاسی خود پای فشرد و اجازه خواست تا به جای درگیر شدن در مسائل سیاسی، به مبارزه فرهنگی با بهائیت ادامه دهد؛ چرا که معتقد بود پرداختن به سیاست، آنان را از هدف اصلی انجمن منحرف خواهد کرد. البته مواضع سیاسی انجمن در آستانه و پس از پیروزی انقلاب دچار تحولاتی شد که عمدتاً ناشی از دیدگاه‌های خاص پیشوایان این انجمن درباره مهدویت و مسائل سیاسی در عصر غیبت بود. اگرچه فعالیت این انجمن پس از موضع‌گیری صریح رهبر انقلاب در سال 1362 محدود و در مقطعی متوقف شد، اما این گروه به روش‌های مختلف به فعالیت خود ادامه داده است. سید حسن افتخارزاده از جمله پیشوایان و متفکران برجسته انجمن حجتیه محسوب می‌شود که آثاری در زمینه تاریخ اسلام و به ویژه تاریخ صدر اسلام تألیف کرده است. آثار او به طور طبیعی متأثر از مبانی فکری و بینش‌های خاص این انجمن است. پژوهش حاضر قصد دارد بینش و روش افتخارزاده در روایت تاریخ صدر اسلام در فاصله سال‌های 11 تا 35 هجری قمری (از رحلت پیامبر(ص) تا پایان خلافت عثمان) را مورد واکاوی قرار دهد. تحلیل آثار او باعث می‌شود نوع نگاهش به حوادث آن دوران و نحوه گزینش او از منابع و روایات مورد استفاده‌اش مشخص شود. این تحلیل نشان خواهد داد که او چگونه بر اساس پیش‌فرض‌های فکری و اعتقادی خود حرکت کرده و تاریخ را برای مخاطب روایت کرده است. به عبارت دیگر، در این تحقیق تلاش می‌شود نوع نگاه افتخارزاده به تاریخ صدر اسلام در این بازه زمانی خاص فهمیده شود. با وجود کمبود مطالعات تحلیلی در این زمینه، پژوهش حاضر تلاشی برای پر کردن این خلأ علمی است. پرسش اصلی این پژوهش این است که بینش و روش سید حسن افتخارزاده در تدوین تاریخ صدر اسلام از سال رحلت پیامبر(ص) تا پایان خلافت خلیفه سوم چگونه است؟ پرسش‌های فرعی نیز به ترتیب به چگونگی تأسیس انجمن حجتیه و ویژگی‌های مبانی فکری و عملکرد اجتماعی آن، زندگی شخصی و علمی افتخارزاده به ویژه در ارتباط با انجمن حجتیه، روش‌های مورد استفاده افتخارزاده در روایت تاریخ صدر اسلام و بالاخره بینش و نگرشی که او را به گزینش و روایت خاص حوادث آن دوران واداشته است، می‌پردازند. فرضیه اصلی پژوهش بر این مبنا است که از آنجایی که انجمن حجتیه بخشی از شیعه امامیه است و در مبانی فکری با جریان اصلی شیعه امامیه اصولی مشترکات بسیاری دارد، انتظار می‌رود که میان آثار تاریخی حسن افتخارزاده به عنوان یکی از متفکران این انجمن و آثار افراد برجسته جریان اصلی شیعه امامی، شباهت‌های بسیار عمده‌ای وجود داشته باشد. این مسئله در مورد نحوه روایت پیشوایان فکری آنان از جمله افتخارزاده نیز صادق خواهد بود و به نظر می‌رسد تفاوت آن با روش و بینش متفکران جریان اصلی شیعه امامی بسیار اندک باشد. در مقابل، یک فرضیه رقیب نیز مطرح است که با توجه به اینکه انجمن حجتیه در برخی موضوعات مانند ولایت فقیه، مرجعیت و مهدویت، مواضع خاص و گاه مخالفی با جریان اصلی شیعه امامیه اصولی دارد، انتظار می‌رود در روایت تاریخ صدر اسلام توسط سید حسن افتخارزاده، تفسیر جدیدی از حوادث صدر اسلام ارائه شود که با دیدگاه اصلی جریان شیعه امامیه تفاوت داشته باشد. بر اساس این فرضیه رقیب، سید حسن افتخارزاده برخلاف جریان اصلی شیعه امامیه معتقد است که جریان سقیفه، یک ماجرای از پیش برنامه‌ریزی شده برای غصب خلافت از اهل بیت(ع) نبوده و شیخین (ابوبکر و عمر) صرفاً از فضای به وجود آمده به نفع خود استفاده کردند. این تحقیق با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی به بررسی روش و بینش سید حسن افتخارزاده در تاریخ‌نگاری صدر اسلام می‌پردازد و روایت او را با تاریخ‌نگاران هم‌عصرش، به ویژه سید جعفر شهیدی، مقایسه خواهد کرد. در نهایت، این پژوهش در پی آن است تا نشان دهد چگونه انگیزه‌ها و پیش‌فرض‌های مذهبی و فرقه‌ای می‌تواند بر نوشتار تاریخی یک پژوهشگر تأثیر بگذارد و روایتی خاص را از وقایع تاریخی ارائه دهد.

تاریخ‌گذاری قرآن از جمله دانش‌های نو‌ظهوری است که از نیمه ‌دوم قرن سیزدهم، همواره مورد توجه مفسران و اندیشمندان معاصر و مستشرقان بوده است و در پرتو آن مفسران توانسته ‌اند با بررسی روایات اسباب نزول، تعیین بازه زمانی تاریخ نزول سور مکی و مدنی و همچنین بررسی صحت روایات ناسخ و منسوخ و...، به تفسیر صحیح‌تر و روشن‌تر آیات قرآن دست ‌یابند. آگاهی از این امر که هر یک از واحدهای نزول قرآن اعم از یک سوره تمام یا بخشی از یک سوره در چه زمانی از دوران نبوت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نزول یافته، از اهمیت بسزایی برخوردار است. چرا‌که ما را در فهم درست آیات قرآن، دست یابی به سیره صحیح پیامبر اکرم (ص) و صحت سنجی روایات سبب ‌نزول، یاری می‌کند (نکونام،1380: 17). در میان سور قرآن، سوره مبارکه انعام به دلیل برخورداری از حجم طولانی،تنوع مضامین و خطاب ها،به نظر می رسد در بازه ای طولانی و ناظر به حوادث و رویداد های گوناگون مکی و مدنی نزول یافته است و اما غالب مفسران با استناد به روایت مشهور از ابن عباس،نزول این سوره را به یک باره و در مکه دانسته اند. این در حالی است که دیدگاه های گوناگونی مبنی بر وجود آیات مستثنی در این سوره نیز مطرح است و همین امر موجب شده،مفسران و قرآن پژوهان قول واحدی در رابطه با زمان و کیفیت نزول سوره انعام نداشته و به رد اقوال یکدیگر بپردازند. بنابراین پایان‌نامه تعریف ‌شده برآن است تا بر اساس روش‌های تاریخ‌گذاری مفسران و قرآن پژوهان معاصر، با بررسی جایگاه سوره در فهرست های ترتیب نزول وتحلیل روایات دال بر زمان،کیفیت و سبب نزول، همچنین قراین موجود درون متنی چون واژگان مورد استعمال و بررسی سیاق وارتباط بین آیات و ...، بتواند به بررسی دیدگاه ها در باره مکی یا مدنی بودن و نقد و تحلیل اقوال مفسران در رابطه با تاریخ‌گذاری سوره انعام بپردازد و با مخاطب‌شناسی سوره انعام و بازسازی تاریخی شرایط پیرامونی دوره‌ی‌ نزول سوره، جایگاه این سوره را در میان سایر سوره های مکی عصر نزول مشخص سازد.

قرآن کریم هدف از بعثت انبیای الهی را اقامه قسط بیان نموده است؛ قسطی که برای مردم و به دست مردم محقق خواهد شد (سوره حدید آیه 25). برای تحقق این هدف، وجود ارتباط بین مردم با انبیاء الهی (پیشوایان) و ارتباط و همبستگی و هم جبهگی بین مردم، همچنین وجود مرزبندی با دشمنان، ضروری به نظر می‌رسد. از این ارتباط سه‌گانه در اندیشه سیاسی امام خامنه‌ای (مدظله العالی) به ولایت و انواع آن، تعبیر شده است. ایشان در مجموعه سخنرانی‌های خود که در کتاب «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن» به چاپ رسیده است؛ به ضرورت و اهمیت ولایت پرداخته و با تاکید بر اینکه ولایت، چیزی جدا از نبوت نیست، آن را در امتداد بحث نبوت و با ابتنا بر آیات اولیه سوره مبارکه ممتحنه، انواع ولایت را «ارتباط بین مومنان با ولی»، «ارتباط بین مومنان با یکدیگر» و «سلب پیوند بین مومنان با جبهه دشمنان (کفار، معاندین و مخالفین)»، تبیین نموده‌اند (حسینی‌ خامنه‌ای‌، 1400، ص‌439). بنابراین ارتباط عمیق و دائمی با ولی، ارتباط و پیوستگی و همبستگی بین مومنان و نفی ولایت طاغوت، سه نوع از ولایت هستند که به اعتقاد ایشان، برقراری این سه ولایت در بین مومنان، جامعه اسلامی را ایجاد می‌نماید (حسینی خامنه‌ای ،1400، ص 412-409). مفهوم ولایت، از جمله مفاهیم محرک، سازنده و نگهدارنده تفکر شیعه بوده است و می توان مدعی شد رمز ماندگاری شیعه در طول تاریخ تشیع، همین مفهوم است. در اندیشه امام خامنه‌ای (مدظله العالی) ولایت مفهومی جذاب، کاربردی و فوق العاده ای دارد: «ولایت، معنای عجیبی است. اصل معنای ولایت، عبارت از نزدیک بودن دو چیز با یکدیگر است. فرض بفرمایید وقتی‌که دو ریسمان، محکم به هم تابیده می‌شوند و جدا کردن آنها از یکدیگر، به آسانی ممکن نیست، آن را در عربی ولایت می‌گویند. ولایت، یعنی اتّصال و ارتباط و قرب دو چیز به صورت مماس و مستحکم با یکدیگر. همه‌ معانی‌ای که برای ولایت در لغت ذکر شده است معنای محبّت، معنای قیومیت و بقیه‌ معانی، که هفت، هشت معنا در زبان عربی هست از این جهت است که در هرکدام از اینها، به نوعی این قرب و نزدیکی بین دو طرف ولایت وجود دارد.» (بیانات در جمع کارگزارهای نظام، 06/02/1376). همچنین در قرآن کریم دو عامل مهم نصرت فردی و اجتماعی به ترتیب الله و مردم هستند؛ در اندیشه سیاسی امام خامنه‌ای، مومنین مصداق بسیج هستند: «قرآن کریم میفرماید: «هوالذی أیّدک بنصره و بالمؤمنین(آیه 62 سوره انفال)»؛ ای پیامبر! خدای متعال تو را، هم به وسیله نصرت خودش و هم از طریق مؤمنین، مؤیّد قرار داد و کمک کرد. این خیل عظیم مؤمنینی که در این جا مورد اشاره آیه قرآن قرار گرفته‌اند، عبارت دیگری است از آن چه که امروز به نام «بسیج» در جامعه ما وجود دارد» (بیانات در دیدار جمعی از بسیجیان، 08/09/1374). از سویی دیگر با نگاهی عمیق به سیر تاریخی پس از بعثت رسول خاتم حضرت محمد( صلی الله علیه و آله وسلم) ، علل موفقیت یا شکست جبهه حق را می‌توان وجود یا عدم وجود همین سه نوع ولایت در سیر و سیره اولیاء و اوصیای الهی (علیهم السلام) و پس از آن در دوران غیبت ردیابی و اثبات کرد. پیروزی انقلاب اسلامی در ایران را می‌توان نمونه‌ای دیگر از تجلی حضور همین انواع ولایت در جهت تلاش برای تحقق هدف بعثت انبیاء الهی بر پایه همین سیر تاریخی و با استفاده از ظرفیت ولایتِ امام معصوم یا نایب ایشان، برشمرد؛ به طوری که اساسی ترین هدف جمهوری اسلامی ایران و انقلاب اسلامی را می‌توان در مقدمه سازی برای ظهور و بروز انواع ولایت در جامعه دانست؛ در این میان یکی از کسانی که در سپهر نظر و عرصه عمل تقید کامل و جامعی به مسئله ولایت داشته، شهید حاج قاسم سلیمانی بوده‌اند ایشان در بیانات و بویژه در وصیت نامه سیاسی و اجتماعی خود در رابطه با ولایت اشارات دقیقی دارند و ولایت را نسخه نجاتبخش امت اسلام می‌داند. در طول زندگی سیاسی و مبارزاتی سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی به عنوان مجاهدی برخاسته از تفکر انقلاب اسلامی و معتقد به ظرفیت‌های تمدن ساز مفهوم و مصداق ولایت به عنوان نسخه نجات‌بخش امت اسلام، مفهوم ولایت و انواع آن، توامان با مبارزات برای پیروزی انقلاب اسلامی، در دوران سرنوشت ساز دفاع مقدس، امنیت مرزهای جنوب شرق کشور، فرماندهی نیروی قدس و سامان‌دهیِ نهضت‌های آزادیبخش جهان اسلام و رفع فتنه داعش، متجلی گردیده است و رمز و راز موفقیت ایشان نیز در ظهور و بروز همین انواع ولایت بوده است به طوری که ایشان صاحب مکتب در اندیشه امام خامنه‌ای (مدظله العالی) شده اند. نوآوری این پژوهش نگاه ویژه و بررسی مفهوم ولایت در اندیشه امام خامنه‌ای (مدظله العالی) ، انواع ولایت و مراتب آن و تجلی آن در مکتب سلیمانی با بهره گیری از چهار دهه از زندگی شهید حاج قاسم سلیمانی برای تحقق اهداف انقلاب اسلامی است. بنابراین هدف و مسئله اصلی این پژوهش شناسایی و تبیین شاخص‌های انواع سه‌گانه ولایت در مکتب شهید سلیمانی با بهره‌گیری از مفهوم ولایت در اندیشه حضرت امام خامنه‌ای (مدظله العالی) ،برای پاسخ دادن به این پرسش است که : « مفهوم ولایت در اندیشه امام خامنه‌ای (مدظله العالی) چیست و تجلی آن در مکتب شهید سلیمانی چگونه بوده است؟»