جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

متن سي سوال و جواب اعتقادي و فقهي است كه در سال هاي 1242 و 1243 ق از مير محمد اسماعيل بن مير محمد باقر بن مير محمد اسماعيل بن مير ابي صالح بن مير عبدالرزاق بن مير سيد حسيني اصفهاني امام مسجد جامع جديد عباسي شده و وي بدانها پاسخ داده است. سؤال شانزدهم مكتوبي از عالم فاضل حبيب صديق كامل شيخ المشايخ شيخ زين الدين است كه در سال 1239 ق است كه از بلدي از بلاد دار المرز فرستاده و در آن مي نويسد: (أما بعد عرضت إلي جناب الصاحب العالم الفاضل العادل العامل العارف بمعارف علوم الالهية العلامة الفقاهية‌ السيد السند ... بأني لما كتب هذه العريضة إلي جنابكم خطر بخاطري القاصر أن أسألكم بسؤال لا أسأل أحمد من العلماء من قبل لارتفاع شأني و جلالي و تكبري مما علمتم مني و لأني علمت أني أعلم من علماء هذا البلدان و علمت أنكم بعد رحلتي من دار السلطنة دصفهان أنكن مشغول في إفاضة فيض علوم الربانية من الجناب المستطاب العلامة الفهامة أشرف المحققين و أفخر المدققين أفضل الفضلاء‌ أعرف العرفاء أرشد الراشدين مرشد المرشدين صاحبنا و معلمنا و مولانا ملا عليا (نوري) دام ظله العالي فأسألكم يا صاحبي بسؤالي. مؤلف در ذيل سؤال دوازدهم دو رؤياي جالب نيز نقل كرده و مي نويسد: (إن الجناب المستطاب قدسي الماب قدوسي الإياب الصاحب الأعظم و الأخ الأكبر الأكرم مي محمد صادق (مؤلف جارح العينين) نور الله مرقده قال: رأيت في المنام ذات ليلة الجناب المستطاب العلامة الفهامة الفقاهة المجتهد الزكي الواصل إلي رحمة ربه الجليل جدي مير محمد إسماعيل نور الله مرقده فسألته فقلت: يا جدي أين مكانك في الجنة ؟قال: عند مولانا وجدنا و سيدنا أمير المؤمنين عليه السلام: ثم قلت: أين مكان صحبتكم ؟قال: في وادي السلام قرب قبرة. هل رأيتم فلانا و فلانه ؟قال: ماتا ؟قلت: لا رأيتهما. ثم قلت: من مات لا يجيء عندكم ؟قال: إن كان من أهل الجنة جاء عندنا و رأيناة و اجتمع معنا في مجمعنا و مجلسنا في النجف في وادي السلام، و إن كان أهل النار لم نره يذهبونه في اليمن في الرهوت و أنا رأيت في المنام الجناب المرحوم الواصل إلي رضوان الله العلي عمي مير محمد تقي طاب ثراه في مجلس كان فيه جمع كثير من العلماء فعلمت أنه قد مات، فسألته: يا عمي أرأيت جدي أمير المؤمنين (ع) قال: أي في كل أسبوع مرة في اليوم الجمعة في قصره في النجف. قلت: أكان أبي العلامة مير محمد بار أخوك في ذلك القصر عند مولانا أمير المؤمنين (ع) ؟قال: نعم لا زال أبوك أخي حاضرا عند قلت: و في هذا القصر رأيته ؟قال: نعم هو جالس في جنب أمير المؤمنين (ع) في مجلسه و أنا جالس عند لاباب و بيني و بينه و آمر المؤمنين (ع) جمع كثير من العلماء و الشهداء و الصلحاء قلت: هل كان عندك في صحبته (ع) شيء من صحبته (ع) ؟قال: نعم ... ) مؤلف در ذيل سوال هفدهم خواب اخير را مفصلا به فارسي گزارش كرده است. سؤال هيجدهم را مخلص قديمي ملا محمد مهدي هرندي از او پرسيده، سوال بيست و پنجم را احقر طلاب ملا عبد الغفار و سؤال سي ام را اقل اشراف ميرزا عبد الكريم. (قاسمي، رحيم) [ميراث شهاب ج75ص254]

بخشي از پاسخهاي مولف است كه از وي پرسيده شده، پيرامون سؤال قبر و كيفيت آن و برخي از مباحث متعلقه به عالم برزخ. ظاهرا اين رساله بخشي از كتاب سؤال و جواب مولف باشد كه نام شعائر الاسلام مشهور است. «احمد اشكوري» [اوراق عتيق2/322]

از محمد علي بن محمد نبي، كه هنگام نگارش اين گفتار 1234ق (1243؟) در كربلا مي زيسته است. در پاسخ سيد سبحان علي، كه ديده بود مردمان سخنان شيخ را (شيخ احمد احسايي) را دريافت نكرده اند، از آن ميان اعتراض ملا جعفر در حديث بصاير و تفسير ايشان و نگارش او رساله اي در عقايدش و نظريات شيخ. با سربندهاي «قال، اقول» و از اينگونه. در پايان تاريخ نگارش آدينه آمده است. (احمد منزوي) [دائرة المعارف بزرگ 1/185]

از شیخ احمد احسایی در پاسخ پرسش‌های شیخ احمد بن شیخ صالح بن طوق. یازده پرسش از مسایل گوناگون، نمایۀ آن‌ها در «فهرست کتب مشایخ 250» آمده است: 1. نیت: هل یجب فی النیة مراعاة الوجه؟ 2. معنی نیت و وجه چیست: و ما معنی الوجه؟، 3. در ادعا بر مرده: هل یکفی فی اثبات الدعوی علی المیت شاهد و یمین، 4. میقات اهل مدینه: هل محرم اهل المدینة نفس المسجد او اوادی... با سربندهای «قال سلمه الله». آغاز: حمدله. صلاة. قال العبد المسکین احمد بن زین‌الدین ااحسایی. قد ارسل الشیخ الارشد الشیخ احمد بن الشیخ صالح بن طوق القطیفی مسایل یرید جوابها فکتبت الجواب علی جهة الاستعجال و حسبنا الله و نعم الوکیل. قال سمله الله تعالی مسئلة هل یجب فی النیة مراعاة... انجام: الاعراب الذی هو تغییر اواخر الکلم و عندی الاعراب هی جزء الکلمة الصوری الذی هو الهیئه.

پاسخ پرسش سلطان محمد خدابنده (703-716ق) درباره حكمت نسخ احكام الهي است. از اين پرسش و پاسخ نسخه ديگري نيافتم. «حكيم» [مجلس شورا 1/250/29؛ ]

رساله اي مختصر در اصول کلام شيعي که در پاسخ پرسشهايي که فاضل بنام <سيدمحمد> از مولف پرسيده نگاشته شده و در آن بر اصول فرقه شيخي تاکيد شده است. پاسخ به سيد محمد درباره تفسير سوره توحيد و آيه نور و درباره نبوت. از حقيقت سوره توحيد. تفسير «آيه نور» فرق ميان نبوت و ولايت. معني حديث «الله داخل في الاشياء لا كدخول شييء في شييء» (مهدي ولائي) سيد محمد مزبور در نامه خويش سؤالاتي از نامبرده كرده و او پاسخ داده است. از جمله: تفسير سوره اخلاص. آيه نور و برخي از مسائل كلامي و فلسفي مانند: «الفرق بين النبوة و الولاية، ما الوجه في تعدد المشية، ما وجه اختصاص لفظ الله و الرحمن به تعالي، ما الفرق بين الاسم والصفة، ما معني اعرفوا الله بالله، ما معني اتحاد العاقل و المعقول و ... . ». (غلامي مقدم) سيد محمد نامي از حقيقت سوره توحيد سؤال مي كند و احسائي اين سوره را طبق مذاق خاص خود با كنايه و اشاره تفسير مي كند و به گفته وي حقيقت آنرا تا جائي كه بوي اجازه داده شده بيان مي نمايد. (سيد احمد اشكوري) در پاسخ هفت پرسش سيد محمد بكاء. نمايه اين هفت پرسش در فهرست كتب مشايخ (ص234-235) آمده است: 1. پرسشي درباره تفسير سوره توحيد، ‌2. درباره آيه نور و بواطن آن، 3. فرق ميان نبوت و ولايت مطلقه، 4. مراد از ولايت باطن نبوت است 5. معني حديثي در توحيد، 6. شرح گفته «يا نعيمي و يا دنياي و آخرتي» در مناجات حضرت سجاد. 7. درباره رياضت. پرسش هفتم در «جوامع الكلم» نيامده است. (احمد منزوي) آقا سيد محمد ضمن تبجيل بسيار از احسائي سوالهاي زير را طرح ميكند و از او جواب آنرا مي خواهد پرسش نخست: ما حقيقة سورة پرسش دوم: ما الفرق بين النبوه و الولايه پرسش سوم: مقصود از آنكه مي گويند «الولايه باطن» چيست ؟ پرسش چهارم: اين حديث را معني چيست: داخل في الاشياء كدخول شيء في شيء و خارج عن الاشياء كخروج شيء عن شيء پرسش پنجم: معني يا نعيمي و جنتي در مناجات سجاد چيست ؟ پرسش ششم: طريقت رياضت و كيفيت تحصيل سعادت چه ميباشد شيخ يكايك اين پرسشها را تحت «قال» آورده و سپس در زير آن جواب مي دهد (عبدالله انوار) سيد محمد نامي پس از تمجيد بسيار از شيخ احمد احسائي از او مي خواهد كه اولا حقيقه سوره توحيد را شيخ آنطور كه مي داند بيان دارد و ثانياً: آيه نور و ثالثاً: حقيقه « الولاية باطن النبوه » را آشكار دارد و رابعاً: معني حديث: « داخل في الاشياء كدخول شيء في شيء و خارج عن الاشياء كخروج شيء عن شيء عن شيءً و خامساً: معني « يا نعيمي وجنتي » در مناجات سيد سجاد را بگويد و سادساً: بمن گويد كه طريق رياضت و كيفيت تحصيل سعادت چگونه است شيخ بيكايك آنها پاسخ مي گويد. (عبدالله انوار) شامل 7 سؤال سيد محمد بكاء و پاسخ شيخ احمد احسائي كه در فهرست مشايخ عظام ص234 معرفي شده است. اين رساله در جوامع الكلم چاپ سنگي بي صفحه شمار در تهران 1273 رساله سوم نيز آمده است (علينقي منزوي) نخستين آنها درباره سوره توحيد و تفسير آيتهاي ديگر است در پاسخ سوال سيد محمد بكاء واعظ. سيد بكا‌ء در طي نامه اي به شيخ احسائي 7 سوال كرده و هفتمين سوال درباره راه سلوك و رياضت است. 6 سوال و جواب آنها (كه نخستين آن درباره تفسير سوره توحيد و ششم درباره يك فقره از مناجات امام سجاد (ع) است) در جوامع الكلم به چاپ رسيده و اين سوال 7 در اصل بوده و به چاپ نرسيده است. در اين قسمت متن كامل سوال كه نزديك به يك صفحه نسخه حاضر است، نخست نقل و پس از آن جواب احسائي آورده شده است. احساوي در اين پاسخ تاكيد كرده است تنها راه صحيح سلوك و رياضت، متابعت سنت ائمه هدي و دوري جستن از شيوه اهل تصوف است. (عبدالحسين حائري) سؤالات مختلفي است كه شخصي به نام سيد محمد درباره حقيقت سوره توحيد و آيه نور و فرق بين نبوت و ولايت و معني حديث «داخل في الأشياء لا كدخول شيء في شيء» و معناي «يا نعيمي و جنتي» در مناجات امام سجاد عليه السلام، و طريقه سلوك و رياضت از شيخ احسائي پرسيده، و شيخ به روش خود بدان پاسخ داده است رساله مختصري است در پاسخ به شش سؤال: 1-تفسير سوره توحيد 2-تفسير آيه نور 3-حقيقت فرق بين نبوت و ولايت مطلقه 4-مراد از ولايت باطن نبوت 5-معني حديث: داخل في الاشياء لاكدخول شيء في شيء 6-طريقه رياضت و تحصيل سعادت (صدرائي و ديگران) از شيخ احمد احسائي. سيد محمد بكاء از احسائي 7 سؤال كرده و سؤال دوم از تفسير آيه نور است به گونه اي ديگر به جز آن كه مفسران در تفسير آن آورده اند. سؤال 7 از طريقه رياضت است كه در فهرست ج 22 ياد شد. (عبدالحسين حائري) در پاسخ سيد محمد، كه بيش از اين از وي نشاني نمي دهد (نك: جواب مسايل السيد محمد). درباره حقايق سورت توحيد، عرفاني. و اين جز «تفسير احد» من قول هو الله احد» (هف) اوست. سيد محمد از او خواسته كه در آن باره به گونه اي كه ديگر مفسران نمي نگارند بنگارد. نخست پرسش را كه همراه است با كلمات ستايش آميز از احسايي آورده سپس به تفسير و تأويل هاي خود از آن سوره مي پردازد. (احمد منزوي) رساله ايست كه احسايي در پاسخ به شش پرسش «سيد محمد بكا» نوشته است. (ابراهيم ديباجي) رساله اي است در پاسخ به هفت سوال كه سيد محمد بكاء از احسايي پرسيده و وي با عناوين «قال - اقول» جواب داده است. سوالات مذكور درباره موضوعات زير است: 1- حقيقت سوره توحيد و تفسير آن، 2- تفسير آيه نور، 3- حقيقت تفاوت بين نبوت و ولايت، 4- دليل مطرح كردن ولايت به عنوان باطن نبوت، 5- معني حديث «داخل في الاشياء لا كدخول شيء في شيء و خارج عن الاشياء لا كخروج شيء من الشيء»، معني «يا نعيمي و جنتي» در مناجات امام سجاد (ع)، 6- طريق الرياضة و كيفية تحصيل السعادة و المعرفة. پاسخ شيخ احمد احسائي به پرسش سيد محمد بكاء واعظ است درباره طريقه رياضت و تحصيل سعادت. سائل در نامه اي درباره شش موضوع از احسائي سؤالاتي كرده كه نخستين آن درباره تفسير سوره توحيد و ششم درباره يك فقره از مناجات امام سجاد (ع) است و پس از پايان سؤال ها از شيخ احسائي در خواست مي كند روش صحيح و موافق با شرع رياضت و سلوك الي الله را بيان دارد. رساله احسائي در پاسخ به شش سوال اول در جوامع الكلم (ص111-118) به چاپ رسيده است و اين سوال هفتم است كه به چاپ نرسيده است. احسائي در اين پاسخ شيوه سلوك اهل تصوف و ارتكاب اذكار غير وارد از امامان و اولياء (ع) را ضلالت و گمراهي مي خواند و تنها راه صحيح سلوك و رياضت را پيروي از سنت ائمه هدي و دوري جستن از شيوه اهل تصوف مي داند. (كرم رضايي، ‌پريسا) آغاز كتاب: بسملة‌، حمدله، اما بعد فيقول العبد المسكين احمد ... انه قد ارسل الي السيد الجليل ... طلب مني جوابها علي غير ما ذكره المفسرون ظاهرا و شدد في الطلب و اطال و اسهب و كان القلب مشتتا و العزم متهافتا ليس لي وجدان من اختلاف احوال الاخوان و الزمان ... انجام كتاب: و اجعلني خيرا مما يظنون و اغفرلي ما لا يعلمون انك انت الغفور الرحيم ستار العيوب غفار الذنوب و انت حسبنا و نعم الوكيل. [فهرست سپهسالار 5/26؛ مدرسه فيضيه 2/42 و 2/92؛ فهرست مشايخ3/24؛ كتابخانه ملي 11/473؛ دائرة المعارف اسلامي 1/76؛ طبقات 13/88؛ اعلام، 1/64؛ فهرست كتب مشايخ، 251 «رساله» ؛ ‌مشار، عربي، 259 «جوامع الكلم»؛ مشار، مؤلفين، 1/345: براي كارهاي چاپيش: «جوامع الكلم» كه در برگيرنده 92 رساله و 12 قصيده است، از آن ميان همين تفسير؛ شيخ علي حيدر 2/286؛ وزيري يزد 4/1412 و 3/1058؛ فهرست كتب مشايخ ج1 ص 24؛ كتابخانه نوربخش 2/214؛ مكتبة امير المومنين 1/40؛ شورا 41/187]

مؤلف که از معتقدان عقيده شيخيه است در اين رساله به سؤالهاي اعتقادي ميرزا محمد حسين نامه به طريقه شيخيه پاسخ داده و آن را در 25 ربيع الإخر 1266 در شصت سالگي در قم زايه حضرت معصومه به پايان رسانيده است.