جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف در اين رساله تبيين ابعاد مختلف نبوت از نظر علامه طباطبايي مي‌باشد از نظر علامه نبوت موهبتي خدادادي است نه اكتسابي كه خداوند به بعضي از بندگانش (انبياء) عطا مي‌كند زيرا درعلم الهي، شخص نبي بهتر از ديگران بوده و البته اين گزينش به علت تهذيب و تصفيه و آمادگي نفس نبي است و هدف از نبوت در درجه اول رفع اختلافات جامعه بشري است كه به حسب غريزه استخدام فطري پيش مي‌آيد و همچنين پرورش اخلاق فاضله و صفات فردي است. اصلي ترين دليل ضرورت نبوت از نگاه علامه، وجود هدايت تكويني در جهان هستي است و انسان نيز از شمول اين هدايت مستثني نيست اما در نوع انسان به علت وجود فكر و اختيار علاوه بر هدايت تكويني به هدايت تشريعي مبتني بر تكوين نياز است. وحي يك نوع تكليم آسماني (غيرمادي) است وراء شعور فكري كه حقيقت آن براي ما مجهول است و وحي در تمام مراحل (دريافت- نگهداري و رساندن آن به مردم) از خطا، مصون است. همچنين نبي با برخورداري از ملكه عصمت از گناه نيز معصوم است زيرا فعل نبي، خود تبليغ دين الهي و وحي است. نبي براي اثبات صدق دعوي رسالتش بايد با معجزه تأييد شود و در معجزه نفس نبي با اذن خداوند تأثيرگذار است. به علت جامعيت اسلام و اعجاز جاودانه قرآن و طي كردن همه مراتب كمال توسط شخص پيامبر اسلام، نبوت و نزول وحي با دين اسلام خاتمه يافت.

در تفکر فلسفی ما معجزه نامی آشنا و مسأله ای مهم و ضروری است و بخشی از باورهای دینی بر آن تکیه دارد. معجزه از واژه هایی است که تنها اختصاص به تفکر فلسفی ما ندارد. با دقت و تعمق در ماهیت اعجاز و همچنین کند و کاو در نظام علی – معلولی حاکم بر جهان به این نکته می رسیم که تعریف روشن از معجزه چندان هم سهل و آسان نیست. فلاسفه گذشته معجزه را بر مبنای طبیعت شناسی قدیم و قبول اصولی چون تاثیر عقول و نفوس افلاک و اجرام سماوی بر حوادث زمینی تبیین می کردند، اما در فلسفه ملاصدرا از این اصول رفع ید شده و اصولا بر طبایع اشیاء و صور نوعیه آنها به عنوان منشأ اثر تکیه نمی شود. ملاصدرا سبب معجزات را در قدرت نفوس قدسی انبیاء و تأثیر آنها بر طبیعت اشیاء جست و جو می کند. او معجزه را از آن جهت که با هدف و غایت الهی در مجموع عالم هماهنگ و هم سو است، خلاف طبیعت نمی داند. در دیدگاه علامه طباطبایی چون تفسیر جدیدی از واقعیت، علیت و فاعلیت حق و رابطه او با انسان و جهان ارائه می شود، نه تنها تبیین فلسفی معجزه تغییر می کند، حتی در تعریف حقیقت معجزه هم با بیان جدیدی مواجه می شویم. علامه تعبیر معجزه را تعبیر رسایی نمی داند و به جای آن از کلمه آیت که تعبیری قرآنی است استفاده می کند. پر واضح است که نقد ملاصدرا بر اساس مبانی علامه و نتایج مترتّب بر آن، جهت گیری خاصی را در نوع نگاه به واقعیت و وجود، علیّت، جایگاه موجودات امکانی و نسبت آنها با حق تعالی و بسیاری از مسائل حوزه الهیات در پی دارد. براین اساس حق تعالی به عنوان وجود مطلق با تمام اشیاء به عنوان وجودات مقید که عین تعلق و ربط به وجود مطلق اند، به دو طریق مرتبط است: یکی بطور مستقیم و بی واسطه، و دیگری از طریق وسائط و علل و اسباب. علامه معجزه را از اساس متفاوت با سایر امور می داند، حال آنکه از نظر ملاصدرا معجزه و غیر آن از سنخ واحد اند با این تفاوت که خداوند اراده می کند معجزه غیر سایر امور باشد. در بحث اثبات اعجاز کلام و به تبع آن قرآن، از نظر علامه طباطبایی صرف اینکه واژه‏ها ساخته آدمی است باعث نمی شود که کلام معجزآسا محال باشد. بلاغت به تمام معنای کلمه وقتی برای کسی دست می دهد که اولا به تمامی امور واقعی احاطه و آگاهی داشته باشد و در ثانی الفاظی که ادا می‏کند الفاظی باشد منظم که همه آن واقعیات و صورتهای ذهنی گوینده را به ذهن شنونده منتقل سازد. هدف اصلی این پایان نامه تبیین فلسفی اعجاز و رابطه آن با علیت در دیدگاه ملاصدرا و علامه طباطبایی است، که در این میان به نظرات فیلسوفان دیگر جهان اسلام و همچنین متفکران غربی نیز اشاره گردیده است.

درطول تاریخ، بشرهمواره با اعمال خارق العاده ای که توسط برخی انسانهای برگزیده(پیامبران) صورت گرفته،روبه رو شده است.این اعمال، پیوسته اعجاب وتحسین بشر را برانگیخته وموجب تقویت ایمان یا بی ایمانی اونسبت به کسی و یا موضوع و مطلبی شده است.پیامبران الهی از این اعمال خارق العاده به عنوان« معجزه» یادکرده اند وآنها راشاهد صدق ادعای نبوّت خویش می شمرده اند.اما از این اعمال خارق العاده درقرآن با لفظ «معجزه» یادنشده، بلکه عنوان«آیه»،«آیات»یا«بینات» بکاررفته است

عنوان پژوهش حاضر «بررسی نمونه‌هایی از آیات مشابه از منظر اعجاز شناختی قرآن کریم» است.اعجاز شناختی قرآن کریم نظریه‌ای زبان‌شناختی درباره آیات قرآنی از جمله آیات مشابه است و توسط نظریه‌پرداز محترم آقای دکتر علیرضا قائمی‌نیا مطرح شده است. این نظریه را می‌توان با دو اصل مهم آن شناسایی کرد. طبق اصل اصالتِ تعبیر، مفهوم‌سازی آیات منحصر به فرد و غیرتکراری است و هر آیه بر مفهوم‌سازی خاصی استوار است. اصل تعیین‌پذیری معنا می‌گوید معنای آیات طبق بافت و سیاق به کار رفته تعیین می‌شوند. قطعاً از میان آیات، انتخاب آیات مشابه کاربردی‌ترین روش در بررسی منحصر به فرد بودن آیات با توجه به سیاق به کار رفته است. دستاورد مهم این نظریه اختصاص جایگاه ویژه به هر یک از آیات است، که نتیجه آن چینش آیات به سلیقه مفهوم سازنده و به عبارتی توقیفی بودن ترتیب آیات می‌باشد.دانشمندان اسلامی بر تفاوت آیات به ظاهر تکراری و مشابه همواره صحه گذارده و با بررسی موردی آیات سعی کرده‌اند این تفاوت‌ها و حکمت آنها را نشان دهند، و به مراد جدی گوینده دست یابند، اما روشی اصولی برای این بررسی‌ها ارائه نداده‌اند.مباحث ادبی مسایل بسیاری را در تفسیر متن مطرح کرده است، اما قطعاً تفسیر برای پیشبرد کار خود به روش اصولی و مدون نیاز دارد و بررسی آیات ذیل پژوهش‌های زبان‌شناختی این هدف را تأمین خواهد کرد. پژوهش حاضر تلاش می‌کند تا ذیل نظریه اعجاز شناختی با انطباق اصول زبان‌شناختی بر آیات مشابه، برخی از آنها را با استفاده از جنبه‌های شباهت و تفاوت آنها تحلیل نماید. حاصل کار، تکیه بر جنبه تفاوت آیات با استفاده از تمهیدات زبان‌شناختی و پیشبرد تفسیر آیات خواهد بود که در برخی موارد نکات جدید و قابل توجهی را در جزئیات آیات بررسی شده آشکار می‌کند. این بررسی‌ها تفاوت کانون توجه آیات را مشخص می‌نماید، به تفکیک فضاهای مختلف که آیات در آن قرار دارند کمک می‌کند، و تفاوت ساختار نیرو، پویایی آیات گوناگون را نشان می‌دهد. به علاوه قالب افعال و صفات و زمان افعال به توجه ما در تفاوت آیات جهت می‌بخشد، و موارد دیگری که مفسر با تمرین انطباق این تمهیدات بر آیات مهارت به کارگیری آنها را کسب می‌کند. بررسی معناشناختی آیات و آیات مشابه به جهت علمی بودنِ روشِ آن، حایز اهمیت است. به علاوه این روشِ بررسی و تفسیر آیات، به دسته‌ای از کوشش‌های تفسیری پراکنده قبلی جهت و ارتباط خاصی می‌بخشد، خطای ادبی بسیاری از تحلیل‌های ادبی را می‌نمایاند و افق دید مفسر را به جاهایی کشاند که بدون این دانش امکان دسترسی به آنها میسر نخواهد بود. در نهایت تحلیل تعبیرهای قرآنی از منظر زبان‌شناختی، به عنوان یکی از شیوه‌های فهم قرآن، امکانی برای درک تعابیر بدیع و مفاهیم عمیق و لایه‌ای آیات فراهم می‌آورد.

داستان به معنی « روایت یا شرح و گزارش حوادث » یا گزارش دلبخواه از حوادث و شخصیت های واقعی یا غیر واقعی را می توان اولین فعالیت ادبی بشر به شمار آورد . در فرهنگ ایرانی و حوزه زبان فارسی ، داستان پردازی و داستان گویی اهمیت ویژه ای داشته است ، و در بسیاری از داستان های ایرانی بر اهمیت و خاصیت داستان گویی و داستان سرایی تأکید شده است . این در مورد آثار دینی هم صدق می کند که بخش های داستانی آن ها بیشتر جلب توجه می کند و قصه های پیامبران بیشتر از سخنان آنان مقبولیت و جذابیت دارد . سنایی در دیوان خود ابیاتی راجع به هر پیامبر نوشته است که بیشتر این ابیات مربوط به معجزات آن هاست ، در این پایان نامه سعی شده ابیات مربوط به هر پیامبر را از هم جدا کرده ابتدا در مورد نام و زندگی هر کدام توضیح مختصری داده شود . سپس به ذکر و شرح ابیاتی که در آن معجزه ای از ایشان صورت گـرفته پرداخته شده که این بخش در فصل چهارم پایان نامه آمده است . فصل اول آن شامل فهرست مطالب ، فصل دوم توضیحاتی در مورد داستان سرایی و چگونگی شروع داستان پیامبران و در فصل سوم زندگی نامه شاعر آمده است . امید است که مطالب گردآوری شده مورد توجه و استفاده خوانندگان و دانشجویان قرار گیرد .

پژوهش انجام شده به بررسی سحر و جادو تحت عناوینی می پردازد که به بیان آنها به صورت خلاصه اشاره می کنیم بحث مقوله ی سحر به لحاظ لغوی اصطلاحی همچنین واقعیت داشتن آن را آوردیم و نیز برای درک بهتر این مسئله لازم به نظر می آمد که معجزه و تفاوت آن با سحر مورد توجه قرار گیرد علاوه بر این نگاهی گذرا به سحر و جادو در عصر حاضر داشتهبیان حرمت سحر از منظر قرآن و روایات و در نتیجه به اثبات رسیدن عدم مشروعیت آن تحت تاثیر سحر و جادو بر افراد چگونگی مقابله و به طور کلی راه بطلان آن و همچنین در این تاثیر چشم زخم و راه پیشگیری از آن که بحثی مبتلابه برای افراد می باشد آمده است در تحقیق مورد نظر لاینفع بودن سحر بعنوان علمی که انسان را به کمال عالی نمی رساند یعنی علمی غیر مفید می باشد و نیز از مهمترین فصلی که توجه ویژه به آن شده تبیین مسئله حفظ الهی ایمان توکل که امنیت و اطمینان و آرامش را در برابر موارد مطرح شده به ارمغان می آورد اشاره کرده ایم جالب اینکه دیدگاه مخالفین که معجزات را سحر می دانند آن هم به جهت عنادی که با حقیقت دارند در این تحقیق لازم به نظر می رسید.

یکی از جهاتمتعدد قرآن که مورد توجه علماء و دانشمندان علوم قرآنی قرار گرفته جهاتاعجاز این کتابآسمانی استکه کتابهای زیادی در این زمینه نوشته شده ولی متاسفانه یکی از مهمترین جهاتاعجاز قرآن یعنی اعجاز تشریعی آن مورد بی‌مهری قرار گرفته و در بسیاری از کتبعامه ذکری از آن به میان نیامده استو آنها که توجه داشته‌اند فقط در چند سطر اشاره کرده و رد شده‌اند ولی اخیرا کتابهایی که به این جهتنیز اهمیتداده‌اند، نوشته شده استاز جمله البیان آیت‌الله خوئی و التمهید آیت‌الله معرفتو الموجزفی علوم القرآن دکتر داود عطار و التبیان دکتر صابونی و ... به عربی و درسهایی از علوم قرآن دکتر حبیب‌الله طاهری به فارسی.این نوشتار که هدفاول راجع به اعجاز و مباحثمربوطه و فصل دوم راجع به قرآن و جهاتاعجاز آن بحثمی‌نماید و در فصل سوم اعجاز تشریعی قرآن مورد بحثو بررسی قرار گرفته است .

اگر از هر زاویه به قرآن کریم نگاه شود در آن ظرافت‏ها و ویژگی‏هایی دیده می‏شود که در اوج فصاحتو بلاغت است و انسان را وادار می‏کند به فوق بشری بودن آن اعتراف ‏کند. در طول تاریخ، قرآن پژوهان در پاسخ به این سوال که، «قرآن از چه نظر معجزه است؟» این کتاب آسمانی را از جنبه‏های گوناگون مورد بحث و بررسی قرار داده‏اند. خداوند متعال یکی از علت‏های اعجاز آمیز بودن قرآن را به خاطر تاثیری که بر مخاطب می‏گذارد معرفی می‏کند. آیا این تأثیر قرآن کریم به خاطر بلاغت آن است؟ آیا به سبباسلوب خاص آن است؟ آیا به خاطر معنا و محتوای آن است؟ و یا به علت اخبار غیبی آن است؟ یا به خاطر همه آن‏ها؟تناسب و هماهنگی بین کلمات و جمله‏ها، لفظ و معنا از اصول زیبایی کلام است، این تناسب‏ها و هماهنگی‏ها به شکل کامل در قرآن کریم وجود دارد؛ بکارگیری این قاعده در سوگندهای قرآن کریم در اوج خود نمایان می‏شود بطوری که با کلام بشری تفاوت‏های چشمگیری دارد.با تأمل در سوگندهای قرآن کریم از یک سو بین مقسم‏به‏هایی که در پی هم آمده‏اند تناسب و هماهنگی می‏بینیم، و از سویی دیگر بین مقسَم‏به‏ها ومقسَم‏علیه‏ها رابطه و هماهنگی وجود دارد، و از جهتی دیگر بین محور و محتوای سوره و سوگند موجود در آن سوره رابطه و هماهنگی وجود دارد.این نوشتار بطور فشرده با رویکرد معجزه بودن قرآن کریم، ابتدا به بیان و بررسی نکات بلاغی این هماهنگی‏ها و تناسب‏ها در سوگندهای قرآن کریم می‏پردازد و سپس به بیان نظرات قرآن پژوهان درباره هدف و کارکردهای سوگندهای قرآن کریم می‏پردازد.

یکی از راههای شناختپیامبران که عده ای آن را تنها راه شناخت پیامبر می دانند معجزه است که به وسیله پیامبران انجام می گیرد. معجزه در اصطلاح کار شگفت و امرخارق العاده ای است که پیامبران الهی به رغم قوانین عادی و جاری طبیعت، به منظور اثبات ادعای رسالت خدایی خویش انجام می دهند؛ اموری که آدمیان عادی از انجام مانند آن ناتوان و درمانده اند. معجزات پیامبران رابر حسب جهات مختلفی مانند حسی و عقلی بودن، زمان، مکان، منشاء صدور و غایت به اقسام مختلفی تقسیم کرده اند.در این رساله برآنیم تا نخست تعریفی دقیق از معجزه با تکیه بر منابع قدیم و جدید ارایه و اقسام آن را به تفصیل شرح دهیم. در ادامه با معرفی زندگی و معجزات پیامبران اولوالعزم، چگونگی بازتاب معجزات آنان را در شعرفارسی در فصل های بعد پی بگیریم. پهنه وسیع ادب فارسی و زیادی دفاتر شعری به ما اجازه نمی دهد تا تمامی دیوانهای شعری را در این رابطه بررسی کنیم، بنا به صلاح دید استاد محترم راهنما از میان آثار شعری ده شاعر برجسته در این حوزه آثار زیر را مبنای تحقیق و پژوهش حاضر قرار دادیم. این آثار عبارتند از: دیوان و حدیقه الحقیقه سنایی، دیوان جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی، دیوان خاقانی شروانی، مخزن الاسرار نظامی گنجوی، دیوان کمال الدین اصفهانی، منطق الطیر عطار، کلیات سعدی، مثنوی معنوی مولوی، دیوان اوحدی مراغه ای و دیوان حافظ. نتیجه این تحقیق حاکی از این است که معجزاتی همچون کشتی نوح، عصای موسی، شفابخشی عیسی، گلستان شدن آتش بر حضرت ابراهیم ومعجزه جاوید حضرت محمد(ص)یعنی قرآن بازتاب وسیعی در قیاس با سایر معجزات پیامبران دارد. باید اضافه کرد که معجزات پیامبران در شعر شاعران به طور یکسان منعکس نشده، بلکه در شعر شاعرانی مثل سنایی، خاقانی و مولوی بیشتر و در شعر شاعرانی مثل جمال الدین، کمال الدین و اوحدی در مقایسه با آنها کمتر بازتاب داشته است. نحوه انعکاس تصاویر معجزات نیز در شعر هر یک از شاعران به گونه ای متفاوت است . شاعران گاه به دلیل روی آوردن به مسایل تعلیمی ، گاه به سبب ساختن تصاویر بدیع اغراقی وزمانی به علت رنگ و جلای مذهبی دادن به شعر و رسوخ آن در دل، از معجزات زیاد استفاده کرده اند.

یکی از مباحث مهمّی که ذهن انسان‌ها را از روزگار قدیم تا به حال به خود مشغول داشته، افعال خارق‌العاده‌ای است که فوق قدرت بشر می‌نماید، امّا توسّط عدّه‌ای خاص از افراد بشر رخ داده است. در قرآن مجید یکی از موضوعات مهم که به طور گسترده به آن پرداخته شده معجزات پیامبران و کرامات برگزیدگان حق است. اعمال خارق‌العاده، ذهن بیشتر متفکّران اسلامی را به خود مشغول داشته است که باعث گردیده پژوهش‌های فراوانی در این باره انجام دهند. از آن‌جا که بخش گسترده‌ای از ادبیّات فارسی را عرفان و تصوّف تشکیل داده است و موضوع ولایت و به تبع آن خوارق عادات یکی از موضوعات مهمّ عرفانی است؛ لذا این موضوع در ادبیّات ما، بازتاب وسیعی دارد. در این پایان‌نامه بر آنیم تا به تعریف و تبیین خوارق عادات بپردازیم و همچنین رابطه‌ی ولایت تکوینی و خوارق عادات را مورد بررسی قرار داده و به تحقیق و تفحّص دیدگاه مولانا در کتاب مثنوی در مورد خوارق عادات (معجزه- کرامت- استدراج) بپردازیم و نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه مولوی با علما و عرفای شیعی را در مورد خوارق عادات مورد بررسی قرار دهیم.