جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هریک از ادیان در بیان اصول و تجلی بخشی به حقایق معنوی از زمینه‏های مختلف هنر چون تصویرگری، جهت پیشبرد اهداف و ارائه عقاید خود استفاده نموده‏اند؛ حال آنکه برخی دیگر، از بیان تصویری پرهیز داشته‏اند. ازین رو نگرش دینی به تصویرگری بر سه قسم شمایلی و غیرشمایلی، و شمایل‏شكنانه قابل ارائه می‏باشد. در دیدگاه غیرشمایلی، مانند پردازش هندسی در اماکن مقدس اسلامی، غالبا هنر با نمادگرایی درآمیخته و از تصویرگری پیكر انسان و حیوان پرهیز می‏گردد. در نگاه شمایل‏شكنانه، نقش تصاویر مقدس، نفی و هرگونه اثر هنری با این مضمون، برخورد و محکوم به نابودی است. پیروزی نهضت شمایل‏شكنی در بیزانس نیز در برابر شمایل دوستان، سبب نتایج متفاوتی در میان طرفداران ادیان ابراهیمی گشته و سرآغاز اتفاقات قابل توجه و معتنابهی در حوزه‏های كلامی و هنری گردید. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی آثار مترتبه بر نهضت شمایل‏شكنی در ادیان یهودیت، مسیحیت و اسلام می‏پردازد. در پایان مشخص گردید که موضع‏گیری مذهبی نسبت به شمایل‏شكنی در میان یهودیان، سبب محدودشدن هنرهای تجسّمی و مغفول‏ ماندن هنرهای بازنمودی و در مسیحیت موجبات گسترش تزئینات هندسی در كلیسا و اماكن مقدس را فراهم آورد. این مقوله در میان مسلمانان، سبب گسترش هنر اسلامی، به ویژه هنرهای انتزاعی گردید.

امروزه ادیان مختلف دعاوی گوناگونی در موضوع مختلف دارند كه باور به آنها و پذیرش‏شان مستلزم اثبات حقانیت یا موجه بودن اعتقاد به آنها به طرق خاصی است. تعیین منابع آتوریته در هر دین خاص دقیقاً به همین دلیل است. اما مشكلی كه دینداران امروزی در مورد بعضی از آموزه‏های خود دارند آن است كه بعضی از این باورها كه در زمان حاضر بسیار مهم و ضروری‏اند، چندان قابل اثبات به طرق عادی نیستند و همین موجب شك و تردید در اصالت بعضی از آموزه‏ها می‏شود كه چگونه بعضی آموزه‏ها در ساختار امروزی یک دین جنبه بنیادین دارند ولی، چنانكه باید، در منابع اصلی بدان پرداخته نشده و امروزه اثبات اصالت و صدق و کذب آن امری دشوار است. یکی از راه‏هایی که به حل مشکل کمک می‏کند موضوع پربسامدی یا عدم آن در هسته اولیه دین خاص است. مدعای این نوشته آن است كه اگر آموزه‏ای، آموزه‏ای اساسی در یك دین باشد باید به اندازه كافی در هسته اولیه آن دین، بدان بها داده شده باشد و فقدان آن نشان می‏دهد كه این آموزه، محصول فرآیندی تكاملی بوده نه اعتقادی بنیادین و زیرین و ریشه‏دار، و این ادعا ناپذیرفتنی است که شاید دلیلی وجود داشته ولی به دلایلی به دست ما نرسیده است، چون حذف همه شواهد مستقیم و غیرمستقیم امر ناشدنی است. در این نوشته با بررسی اصل موضوع و مقایسه دو موضوع تثلیث در مسیحیت و توحید در اسلام، به نقد تثلیث از این منظر پرداخته می‏شود که تثلیث كه امروزه بسیار در ساختار الهیات مسیحیت اهمیت دارد، در لایه‏های اولیه دین یادشده بدان پرداخته نشده است، در حالی که مشابه آن در سنت اسلامی یعنی توحید چنین نیست و همین در اعتبار و اصالت و عدم موضوعی حساس است.

فیضی از فارسی سرایان بزرگ هندوستان است. او که ملک الشعرای دربار اکبر شاه گورکانی در قرن دهم هجری بود، تاثیری شگرف بر رواج اندیشۀکثرت گرایی دینی داشته است. دوران حکومت اکبرشاه، سومین فرمانروای تیموری هند، به دلیل دیدگاه‏های خاص سیاسی و دینی وی، یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین دولت‏ها در تاریخ هند شناخته شده است. اعتقاد به صلح کل و برقراری فضای آشتی و مدارای دینی بین پیروان ادیان و مذاهب از مهمترین اعتقادات اکبرشاه است. شکل‏گیری نظریه" صلح کل "و اصلاحات سنت شکنانۀ دوره اکبرشاه همزمان با خدمت فیضی در دربار را می توان اساس گسترش آرا انتقادی و بدبینانه نسبت به فیضی به شمار آورد. عقیده غالب آن است که فیضی برانگیزانندۀ اندیشۀ صلح کل و اغواکننده اکبر شاه برای تغییر دین حاکم بوده است. هرچند عوامل دیگری همچون تساهل‏گرایی اکبرشاه و شرایط اجتماعی هند در روند شکل گیری صلح کل نقش بنیادی تری داشتند. در این پژوهش تلاش شده خط مشی فکری و باورهای ایدئولوژیک این سخنور بنام، با مضمون صلح کل و وسعت مشرب در دیوان اشعارش بررسی شود. نتیجه پژوهش حاکی از آن است که در بینش وحدت وجودی که وحدت ادیان می تواند از آن استنباط شود، مومن و هندو، یک خدا را می‏خوانند و فیضی هم بر همین باورست. شعرش آغشته به مضامین وحدت وجودی و یکسانی ادیان است. برخلاف دیدگاه کسانی که او را ملحد و دیوانش را سرشار از کفریات دانسته‏اند، او درباره دین نگاهی ژرف دارد و با آموزه های عرفانی آشنایی بسیار داشته، و در عین حال از تنگ نظری و تعصب به دور بوده است.

پژوهش حاضر با هدف پاسخ به این پرسش که ناتان سودبلوم، مورخ و پدیدارشناس برجسته دین چه تفسیری از هسته مرکزی دین ارائه داده و تا چه حد دیدگاه‏های وی با دیدگاه‏های روان‏شناسان همسویی دارد، نگاشته شده است. تاکنون پژوهش‏هایی در غرب با موضوع نگرش ناتان سودبلوم صورت گرفته است لیکن وجه تمایز این پژوهش با پژوهش‏های دیگر، جامعیت و نظرگاه متفاوت تحلیلگران این پژوهش است. آنچه در پژوهش حاضر محور بحث قرار گرفته است، انطباق و افتراق نظام اندیشه‏گانی وی در باب مکاشفه با دیدگاه‏های روان‏شناسان است. نگارنده‏گان این پژوهش با به‏کارگیری روش توصیفی-تحلیلی به این نتیجه نائل شده اند که در روان‏شناسی علی‏رغم رویکردهای مادی‏گرا و لاادری، نظراتی وجود دارد که تاییدکننده‏ی برخی از ابعاد تئوری سودبلوم است. وجوه انطباق و افتراق نگرش سودبلوم با روانشناسان در مباحثی نظیر نبوغ، خاستگاه مکاشفه، ارتباط زیبایی شناسی با نبوغ، و اهمیت دعا و عبادت قابلیت توضیح و تحلیل دارد.

پژوهش حاضر با هدف تحلیل و ارزیابی اشکال‌های ابن‌تیمیه بر حدیث معرفت، نگارش یافته است. ابن‌تیمیه با رویکرد انتقاد به باورهای شیعه در منهاج‌السنة، اشکال‌های سندی و دلالی بر این حدیث مطرح نموده است. ادّعاهایی مانند حجّیت نداشتنِ «مَنْ مَاتَ وَلَمْ یَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مات مِیتَةً جَاهِلِیَّةً»، مصداق روایت، محاربان با امام‌اند، ایمانی‌نبودن معرفت امام، بی‌فایده بودن معرفت امام غایب، از سوی ابن‌تیمیه برای انکار این روایت نقل‌شده است. در پژوهش حاضر به شیوه توصیفی-تحلیلی و با رویکرد انتقادی تلاش شده است ضمن بررسی منابع اهل‌سنّت و دیدگاه اندیشمندان نسبت به حدیث معرفت، به ادّعاهای ابن‌تیمیه پاسخ داده شود. در پایان این نتیجه به ‌دست‌ آمد که اشکال‌های ابن‌تیمیه دربارۀ حدیث معرفت، بی‌اساس بوده و نبودِ معرفت امام بر اساس آموزه‌های دینی از امور دینی برشمرده شده و امام غایب فوایدی همچون وساطت فیض دارد.

امروزه اهمیت شناخت و پرورش هوش هیجانی بر محققان حوزه روانشناسی پوشیده نیست و بدون شک نتایج به کارگیری‌ این هوش در زندگی شخصی و شغلی افراد قابل توجه است. ‌اما جای پژوهشی مبنی بر تأثیر‌این هوش در‌امور معنوی افراد، در میان تحقیقات صورت گرفته خالی است. به نظر می‌رسد رهبران دینی به‌عنوان الگوی جامعه مومنان و برای تأثیرگذاری بیشتر باید دارای توانایی هوش هیجانی باشند. پژوهش حاضر یک مورد اسنادی، کتابخانه‌ای است که در ابتدا به مفهوم هوش هیجانی برگرفته از نظر بار-اون میپردازد و سپس از میان پانزده مؤلفه معرفی شده دو مؤلفه انعطاف‌پذیری و قاطعیت را به صورت موردی انتخاب کرده تا در متن کتاب عهد‌جدید مورد بررسی قرار گیرد. نتایج‌این پژوهش نشان می‌دهد که عیسی(ع) به‌عنوان شخص اول عهد‌جدید دارای توانایی جرات‌ورزی و قاطعیت می‌باشد و انعطاف‌پذیری را به پیروان خود توصیه می‌کند.

طریقت دومینیکی یا طریقت واعظان یک حرکت اصلاح¬طلبانه در بستر رهبانیت مسیحی در قرون وسطا با شعار فقر، موعظه، آموختن، و تبلیغ انجیل بود. این طریقت افزون بر کنشگری اجتماعیِ رایج راهبان، مانند انجام امور خیریه و یاری رساندن به فرودستان و کتابت نسخه¬های آثار دینی، در زمینه علم¬آموزی و پرورش متکلمان و عارفان برجسته، کسب کرسی¬های استادی در دانشگاه¬های اروپا حضور جدی داشت و میان عرفان و علم پیوند برقرار کرد. همچنین وجود شاخه زنان عارف و راهبه در این طریقت با تالیف آثار عرفانی و کنشگری سیاسی و اجتماعی بر رهبانیت مسیحی بسیار تاثیرگذار بود. اهتمام هنرمندان پیرو این طریقت به خلق آثار هنری نیز با بهره¬مندی از نمادها و عناصر وابسته به طریقت دومینیکی انجام می¬شد. کنش در خور توجه دیگر این طریقت مشارکت در امور سیاسی-دینی از جمله مبارزه با بدعت‏گذاران، شرکت در جریان تفتیش عقاید و جنگ¬های صلیبی و تبلیغ و تبشیر از جمله در سرزمین¬های اسلامی بود. همه این تلاش‏ها برای پاسداری از ایمان¬ در جامعه مسیحی با محوریت موعظه بود، چنان¬که حتی متکلمان و عارفان مشهور نیز به میان مردم می¬آمدند و موعظه می¬کردند. در مجموع دومینیکی‏ها در حیات دینی- اجتماعی مسیحیت کاتولیک و تاریخ رهبانیت و اروپای قرون وسطا حضوری چند جانبه داشته و جریان¬ساز بر اساس انگاره وعظ بوده¬اند.

اندیشه امامت و جانشینی پیامبرJ، از جمله مهم‌‌ترین و بنیادی‌‌ترین مباحث کلامی در طول تاریخ اسلام است. این مسئله به خاطر ابعاد گسترده کلامی، فقهی و سیاسی آن همیشه محل بحث و گفت‌وگوی دین‌پژوهان و اسلامش‌ناسان بوده است. به‌تازگی برخی در مقام دفاع از صحابه و برای اثبات مشروعیّت خلافت خلیفه دوم، به یک گزارش تاریخی (یعنی ازدواج شهربانو و امام حسینj) استناد کرده‌‌اند. این مسئله علاوه بر بُعد تاریخی، ابعاد فقهی و کلامی نیز دارد. نوشتار حاضر، پژوهشی کیفی مبتنی بر تحلیل محتوای عرفی بر پایه مدارک و استنادهای تاریخی و کتابخانه‌‌ای است که در آن نسبتِ دو متغیّر «ازدواج شهربانو» و «خلافت خلیفه دوم»، بررسی و دیدگاه مذکور، نقد و تحلیل شده است. سؤال اصلی پژوهش، مربوط به نسبت تاریخی، فقهی و کلامی ازدواج شهربانو با خلافت خلیفه دوم است که با مراجعه به اسناد و مدارک فریقین روشن گردید که بین این دو متغیّر، نسبتی که بتواند خلافت خلیفه دوم را به اثبات برساند، وجود ندارد.

در راستای بررسی معقولیت باور به «تفاوت بنیادین رابطه علم و دین در دو مورد زیست‌شناسی تکاملی و کیهان‌شناسی» در این مقاله، به زیست‌شناسی تکاملی، کیهان‌شناسی و دین (الهیات) از منظر موجودیت‌های معرفت‌شناختی توجه می‌شود. منظور از تفاوت بنیادین میان این موجودیت‌های معرفتی، تفاوت در نحوه‌ی سازگاری منطقی آن‌ها با یکدیگر است. در آغاز رویکرد و پیش‌فرض‌های مورد قبول برای اقامه‌ی این برهان شرح داده می‌شود. در این بخش توضیح داده می‌شود که رویکرد این مقاله اقامه‌ی یک برهان قرینه‌گرایانه است. پس از آن، حد وسط اصلی این برهان که عبارت است از تحلیل دلالت‌های زیست‌شناسی تکاملی و کیهان‌شناسی بر هدف‌مندی، به تفصیل مورد بحث قرار می‌گیرد. در این بررسی، هدف‌مندی تعریف دقیقی دارد و برای صورت‌بندی آن بر متن نظریه‌ها و مدل‌های موجود و متعارف در زیست‌شناسی تکاملی و کیهان‌شناسی، تاکید شده است. به این ترتیب، محتوای مقدمات برهان به دست آمده و نتیجه‌ی آن در انتهای این بخش مطرح می‌گردد. اقتضای اساسی بودن این مدعا، در ادامه ساختار منطقی- صوری برهانی که برای تایید مدعا به کار می‌آید شرح داده شده است. این ساختار صوری که بر اساس منطق احتمالات توضیح داده می‌شود. پس از این و در پایان به برخی از دلالت‌های مهم این نتیجه اشاره می‌شود.

از کاوش‌های باستان‌شناختی که در شبه‌جزیرۀ عربستان انجام‌شده، شواهدی فراوان کشف ‌شده‌اند که تصور ما از عربستان پیشااسلامی را دگرگون می‌کنند. تصور سنتی در نامیدن آن به دوران «جاهلیت» تجلی یافته، که در آن دست‌کم دو انگارۀ مهم هست؛ نخست، این‌که در عربستان حکومتی مرکزی وجود نداشته و هرج‌ومرج قبیلگی تا ظهور اسلام فراگیر بوده ‌است و دیگر، این‌که بت‌های متعدد به‌طور فراگیر تا ظهور اسلام پرستش می‌شدند. در مقابل، در متون کتیبه‌شناختی داده‌هایی فراوان یافت می‌شوند که تصویری روشن‌تر از وضعیت سیاسی و گرایش‌های دینی عربستان پیشااسلامی ارائه می‌کنند. در این نوشتار، ابتدا به‌اجمال وضعیت سیاسی عربستان در دوران پبشااسلامی در پی سلطۀ تدریجی پادشاهی حمیر بر سراسر شبه‌جزیره مرور می‌شود و سپس، با بررسی نمونه‌هایی از شواهد فراوان مادی از حدود سه قرن پیش‌ از اسلام پیشینۀ باور به خدای یگانه مرور و نام خدای یگانه در میان اعراب یهودی و مسیحی بررسی می‌شود. در نتیجۀ این بررسی، مشاهده می‌شود که از حدود دو قرن پیش ‌از اسلام نه‌تنها شاهدی بر پرستش خدایان چندگانه در کتیبه‌های یافت‌شده از مناطق مختلف شبه‌جزیره دیده نمی‌شود بلکه شواهدی فراوان بر یهودیت و مسیحیت یافت ‌شده‌اند که در آنها تنها خدای یگانه، با نام‌ها و تعابیر مختلف، یاد شده است.