جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در جوامع روایی شیعه و اهل سنّت روایاتی در مورد فتنه‌ها و حوادث آخرالزمان وارد شده است. یکی از موضوعات مطرح شده در این روایات دجّال است، که برخی عالمان آن را از علائم آخرالزمان و برخی دیگر از علائم ظهور دانسته‌اند. در جوامع روایی اهل سنّت روایات موضوع دجّال از جوامع روایی شیعه بسیار بیشتر است. این روایات به طور کلی با توجه به موضوعات مطرح شده در آن‌ها به دو دسته‌ی روایات با موضوعات مشترک، و روایات با موضوعات مختص جوامع روایی فریقین تقسیم می‌شود. موضوعات مشترک مانند: وقایع زمان خروج دجّال، خصوصیات چشم دجّال، زمان و مکان خروج دجّال، خصوصیات مرکب دجّال، پیروان دجّال، محل کشته شدن و کشنده دجّال؛ و موضوعات مختص جوامع حدیثی شیعه مانند: دجّال در تابوتی از آتش، زراعت و کشاورزی در زمان دجّال؛ و موضوعات مختص جوامع حدیثی اهل سنّت مانند: والدین دجّال، ذکر برخی خصوصیات ظاهری دجّال، سنّ دجّال. این روایات موضوعات گوناگونی را در مورد دجّال مطرح می‌کند و در اکثر آن‌ها در مورد موضوعات مطرح شده، اختلاف وجود دارد. در برخی از موضوعات اختلاف میان روایات وارده در آن موضوع بیشتر و در برخی موضوعات اختلاف روایات کمتر است. موضوعات با اختلاف بیشتر مانند: زمان و مکان خروج دجّال، خصوصیات چشم و پیروان دجّال؛ و موضوعات با اختلاف کمتر مانند: نوشته میان دو چشم دجّال، معرفی دجّال به نام افراد خاص، ادعای ربوبیّت دجّال، خصوصیات مرکب دجّال، محل کشته شدن و کشنده دجّال؛ همچنین برخی از این اختلافات قابل جمع بوده و برخی قابل جمع نیست؛ اختلافات قابل جمع مانند: پیروان دجّال، وقایع زمان خروج دجّال، نوشته میان دو چشم و کشنده دجّال؛ و اختلافات غیرقابل جمع مانند: محل کشته شدن دجّال و خصوصیات چشم دجّال.به دلیل اختلافات موجود در روایات، میان عالمان در مورد شخص یا سمبل بودن دجّال اختلاف نظر است، برخی آن را سمبل دانسته و برخی آن را شخصی خارجی فرض کرده‌اند. با توجه به برخی قرائن و شواهد نظریه سمبل بودن دجّال تقویت می‌شود ولی قطع پیدا کردن به این قضیه به علت وجود برخی روایات موید شخص بودن دجّال، مشکل است.