کتاب«الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد»، تالیف کیست و ویژگی های آن چیست؟ | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب«الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد»، تالیف کیست و ویژگی های آن چیست؟

این کتاب تالیف محمد بن محمد بن نعمان؛ معروف به شیخ مفید یکی از مفاخر بزرگ شیعه می باشد.

شیخ مفید در سال 336 هجری در حوالی بغداد به دنیا آمد و پس از 75 سال تلاش ستودنی در راستای اعتلای فرهنگ شیعه، در سال 413 هجری از دنیا رفت. در آن سال شهر بغداد باشکوه ترین و گسترده ترین تشییع جنازه را به خود دید. او را در حرم کاظمین علیهما السلام و در کنار قبر استادش ابن قولویه دفن کرده اند.[1]

شیخ مفید درخشان ترین چهره دانشمندان شیعی در عصر غیبت کبری است. وی در تمامی علوم اسلامی از جمله کلام، فقه، حدیث، رجال و درایه متبحر و فرزانه و یگانه عصر خویش بود. وی بیش از دویست کتاب به رشته تحریر درآورد که بیشتر آنها در شکل گیری عقاید امامیه و بازسازی اعتقادات شیعی تاثیری به سزا داشته است.

کتاب«الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد»، عنوان یکی از مشهورترین کتاب های شیخ مفید است. او این کتاب را به درخواست یکی از معاصرین خویش نگاشته است. این کتاب آن چنان شیوع و شهرت یافت که علامه مجلسی در مقدمه بحار الانوار می نویسد: کتاب ارشاد از مولفش مشهورتر است.[2]

چنانچه از دیباچه و محتوای این کتاب بر می آید، ارشاد بیانگر تاریخ اجمالی و مختصر زندگانی امامان دوازده گانه علیهم السلام است. البته ایشان تنها به بیان تاریخی جریانات اکتفا نمی کند؛ بلکه به تحلیل و بررسی تاریخی حوادث نیز می پردازد. خواننده می توان فضایل و مناقب امامان را در کنار تاریخ زندگانی ایشان در ارشاد بخواند. شیخ مفید با نگاهی عقل گرایانه، که برگرفته از مکتب علمی بغداد است، به معرفی تاریخی پیشوایان دینی می پردازد.

ویژگی ها

شیوه کلی مفید در این کتاب تاریخ نگاری عمومی است.
ارشاد پیرامون هر امام به موضوعاتی چون نص بر امامت، تاریخ ولادت، دلایل امامت، مدت خلافت، عمر شریف و ذکر وفات و محل قبر و اندکی هم از مناقب آن امام اشاره کرده است.
تمام مطالب برگرفته از کتاب های پیشینیان است. ولی گاهی این اخبار با استناد کامل بیان می شود و گاهی نیز مولف بدون اشاره به نام گویندگان تناه به گزارش جریانات می پردازد.
هنگام استناد به احادیث معمولا سند به طور کامل می آید.
در این مجموعه تاریخی اشعار متناسب با موضوع نیز دیده می شود که به لطافت این اثر افزوده است.
توجه به چند نکته:

کتاب ارشاد از معتبرترین کتاب های تاریخی شیعه است و مرجع بسیاری از کتاب های حدیث و تاریخی پس از خود قرار گرفته است.
به نظر می رسد مولف این کتاب را برای عموم مسلمانان (شیعه و سنی) نگاشته است؛ چنانچه رعایت تقیه و برخی قرائن دیگر این مدعا را تایید کند.[3]
شیخ مفید اگر خبری معتبر دال بر مسمومیت و شهادت امامان نداشته، تذکر داده است، مثلاً در مورد شهادت امام جواد علیه السلام نوشته است: و قیل انّه مضی مسموماً و لم یثبت بذلک عندی خبر فاشهد به.[4]
کتاب الارشاد از دو جلد تشکیل شده که تمام جلد اول ان به تاریخ زندگانی امام علی علیه السلام مربوط است و در جلد دوم زندگانی دیگر امامان بررسی شده است. جریان صلح امام حسن علیه السلام از متون خواندنی این جلد است.
در این کتاب استدلال های کلامی خوبی در اثبات امامت امامان دیده می شود.
نظرات حدیثی گوناگون شیخ مفید را می توان در ذیل احادیث این کتاب مطالعه کرد. جمع آوری این نظرات می تواند به رشد علم فقه الحدیث یاری رساند.[5]

موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی