جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در زمینه ارتباط علم منطق با زبان و علوم زبانی، دیدگاه های مختلف که گاهی با افراط و یا تفریط همراه است، مطرح شده است. در نظر بعضی از متفکران غرب، منطق به علوم زبانی فروکاسته می شود؛ همان گونه که در نظر بعضی دیگر به روان شناسی تحویل می شود. از نگاه اندیشمندان مسلمان، چنین تحویل و فروکاستی پذیرفته نیست ولی با این حال، آنان در پی بررسی ارتباط منطق با علوم زبانی هستند؛ زیرا بخشی از مباحث منطقی حول محور الفاظ و دلالت آن ها می چرخد.در این نوشتار به شواهدی که دال بر ارتباط بین منطق و علوم زبانی است، می پردازیم تا از سویی، نادرستی تحویل منطق به علوم زبانی و نیز بی ارتباطی منطق با علوم زبانی را نشان دهیم و از سوی دیگر، به شباهت و تفاوت های مباحث الفاظ در علوم زبانی با این مباحث در منطق اشاراتی کرده باشیم.

منطق درجه دوم بخشی از منطق کلاسیک است که واژگان آن با اضافه کردن متغیر معمولی به واژگان منطق درجه اول شکل می گیرند به تبع این تغییر واژگان قواعد ساخت اصول موضوعه و قواعد استنتاجی آن نیز بر مبنای منطق درجه اول شکل می گیرد اصول موضوعه این منطق متشکل از قالب های اصل موضوعی منطق درجه اول چند قالب اصلی موضوعی که شباهت زیادی به اصلو منطق درجه اول دارند و همچنین قالب های اصل موضوعی فراگیری رابطه ای و فراگیری تابعی است. در این منطق می توان اصل موضوع اینهمانی را بر پایه تعریف لایب نیتسی از اینهمانی به دست آورد. برای منطق درجه دوم دو معناشناسی مختلف ارایه شده است. معناشناسی استاندارد که مدل های آن شباهت زیادی به مدلهای معمول در منطق درجه اول دارد معناشناسی هنکین که تفاوت اساسی آن با مدل های استاندارد در توانایی محدود نمودن توابع و مجموعه است. هر فرمول معتبر در معناشناسی هنکین در معناشناسی استاندارد نیز معتبر است اما عکس آن صادق نیست. هر فرمول صدق پذیر در معناشناسی استاندارد در معناشناسی هنکین نیز صدق پذیر است اما عکس آن صادق نیست اصول موضوعه فراگیری رابطه ای و فراگیری تابعی و در معناشناسی هنکین معتبر نیستند. بهنجاری و سازگاری منطق درجه دوم هم براساس معناشناسی مدل استاندارد و هم معناشناسی مدل هنکین قابل اثبات است. اما به کمک قضیه ناتمامیت حساب گودل می توان اثبات کرد که منطق درجه دوم بر پایه معناشناسی استاندارد ناتمام است. همچنین بر پایه این معناشناسی فراقضیه نافشردگی برای منطق درجه دوم قابل اثبات است. اما بر پایه معناشناسی هنکین تمامیت و فشردگی منطق درجه دوم اثبات می شود. درابه منطق درجه دوم بحث های فلسفی مختلفی صورت گرفته است. از مهم ترین این مباحث ایرادات کواین به منطق درجه دوم است که براساس نظریاتش در وجود شناسی و همچنین درباره رابطه نظریه مجموعه ها و منطق منطق درجه دوم را قابل قبول نمی داند. اما می توان به ایرادات کواین پاسخ داد و از منطق درجه دوم دفاع کرد.

در معناشناسی حوزه‌ای با تحلیل نسبت‌های صرفی، نحوی، هم‌نشینی و جانشینی در مورد واژگان کانونی می‌توان میدان‌های معنایی وابسته به آن واژه کلیدی را بهدست آورد و به معنای موردنظر متکلم رسید. ازجمله واژگان کانونی قرآنی که حوزه معنایی وسیعی را در قرآن به خود اختصاص داده است، واژه وحیاست.با تحلیل معناشناختی وحی، اطلاعاتی فراتر از معنای لغوی و آنچه تاکنون مفسران به آن توجه کرده‌اند بهدست می‌آید. در این نگاه، ما وحی را فرآیندی فرا بشری و عمومی می‌یابیم که گیرنده این وحی، تنها انبیا نمی‌باشند همان‌طور که ارسال آن منحصر به خداوندنیستهرچند بخشی از تکلم خدا را با بشر شاملمی‌شود؛اما دراین‌بین، فرآیند وحی کتابی از همه پیچیده‌تر و مرموزتر است که شناخت عمق آن جز در سایه چنین تحلیلی امکان‌پذیر نیست.کلیدواژه‌ها: معناشناسی وحی، جانشین‌های وحی، هم‌نشین‌هایوحی، مقابل‌های وحی، فرآیند وحی، وحی گفتاری، وحی معنایی.

« زبان » در مفهوم کلی واژه ، اشاره دارد به توانایی سخن گفتن انسان . « زبان عبارت است ازمجموعه ای قواعدکه به آن دستور ( گرامر ) می گویند و نیز تعدادی واژه که واژگان زبان را تشکیل می دهد. » (باطنی،1371 :73)ساخت و چگونگی تغییر و تحولات مربوط به واژه ، نحو و اجزای جمله و آواشناسی در زبان شناسی بررسی می شود . رومن یاکوبسن ( 1982 ـ 1896 ) زبان شناس و منتقد مکتب فرمالیسم و ساختارگرایی ، نظریه ی « زبان شعر» را مطرح کرده است . وی ابتدا نظریه ی ارتباط زبان را مطرح و اعتقاد داشته که کارکرد ادبی پیام ، آگاهی بهجنبه ی زبان شناسیک پیام است . به عبارت دیگر پیام در شعر ، تحت تأثیر ویژگی زبان قرار دارد و برای یافتن معنا یا معناهای پنهان در متن باید از بررسی ویژگی های زبانی آغاز کرد ، همچنین باید حضور و قصد مؤلف را کنار گذاشت . نظر یاکوبسن ریشه در بحث هوسرل ( فیلسوف پدیدار شناسی ) و سوسور ( زبان شناس سوئیسی ) دارد ، از نظر آنان مفهوم از مصداق جداست ، یاکوبسن نیز متن ادبی را از محیط و شرایط پدید آمدن آن جدا کرده و در داخل متن ادبی بررسی می کند . در واقع روش بررسی زبان شعر ، روش مطالعات زبان شناختی است ، در شعر به بررسی آوایی ، لغوی ، نحوی و وزنی پرداخته می شود . در این رساله بر اساس تئوری یاکوبسن ، شعرهای پروین اعتصامی مورد تحلیل قرار می گیرند . در فصل اول کلیاتی درباره ی زبان شعر ، مطرح شده ودر فصل دوم ، پیشینه ی مطالعات زبان شناختی و شعر بیان شده ، و در فصل سوم داده های تحقیق شامل پانزده شعر آمده است ، در فصل چهارم ، شعرها از نظر نحوی ، واژگانی و معنایی بررسی شده اند و با توجه به این که بخش زیادی از شعرهای پروین را مناظره ها تشکیل می دهند ، بنابراین مسأله ی گفتگو و ویژگی های آن مطرح است بر این اساس از کنش های گفتاری استفاده شده است. فصل پنجم نتیجه گیری است . بر اساس نتایج به دست آمده اجزای جمله در شعرهای پروین ، جابه جایی زیادی ندارند و در موارد زیادی همانند زبان معیار به کار رفته اند . انواع « و » در شعرها ، طبقه بندی شده از جمله افزایشی ،تقابلی و ... عقل و دین ، محور اصلی بساری از شعرها را تشکیل می دهد و معنی های زیادی متناسب با آن شکل گرفته ، عبارت های کنایی ، استعاره ، تمثیل و طباق در شعرها بسیار است . این پژوهش به روش اثباتی و بر مبنای نظریه ی زبان شناختی یاکوبسن صورت می گیرد .

سابقه‌ی پیدایش علم بلاغت به اواخر قرن اول هجری، و تلاش‌های متکلمان عرب برای اثبات اعجاز قرآن، باز می‌گردد. سال‌ها بعد، دانشمندان ایرانی با ترجمه‌ی آثار آنان، این علم و در نتیجه معانی را که جزئی از بلاغت می‌باشد، به زبان فارسی وارد نمودند و قواعد آن را تا حدود زیادی با زبان فارسی تطبیق دادند. آن‌ها با وجود اقرار به جدایی کامل معانی از علوم دیگری همچون نحو، منطق، فلسفه، اصول و... نتوانستند به هدف خود نزدیک شوند و در نتیجه معانی فارسی وام‌دار اصول زبان عربی و علومی شد که طبیعتاً به اندازه‌ی کافی قادر به نشان دادن ویژگی‌های زیبایی‌شناختی متن فارسی نیستند. در این پایان‌نامه، سعی بر آن شده است تا علوم بلاغی را در جهان عرب، یونان و روم و ایران در سال‌های آغازین شکل‌گیری، مورد بررسی قرار دهیم. این کار از آن جهت است که به احتمال بسیار زیاد به دلیل وجود ارتباطات فراوان میان آن ملت‌ها، اشتراکاتی در مبانی ابتدایی داشته باشند و یا از یکدیگر تأثیر پذیرفته باشند. بررسی این مسأله از آن جهت اهمیت دارد که بتوانیم از این طریق معایب و کاستی‌های علم معانی سنتی را که در اکثر کتاب‌ها تکرار شده و منطبق با اصول زیبایی‌شناختی زبان فارسی نیستند، بهتر بررسی کنیم.پس از آن تلاش کرده‌ایم با نگاهی به نظریه‌های ادبی مختلف در جهان غرب، راهکارهایی که بتوان آن‌ها را در زبان فارسی نیز استفاده کرد، برای کارآمدتر کردن این علم پیشنهاد کنیم.

از دیر باز مفهوم فراز قرآنی«بَعُوضَةً فمافوقها»،«پشه و فراتر از آن»، موضوع بحث و اختلاف مفسران و مترجمان قرآن بوده، ظاهراً واژه «فوق» در معنای متداول آن (بالاتر و بزرگ‌تر) به کار نرفته، که ­نظر به در مقام تمثیل بودن این عبارت، معنای متضاد آن یعنی «کمتر و پائین‌تر» مورد اعتنا است. این نوشتار ضمن بهره­گیری از دانش­های زبانی با استناد به کتب لغت، نحو و تفسیر، و باتوجه به تفاوت‌های واژه‌های «فـ»، «ما» و «فوق»، با روش توصیفی– تحلیلی، و بر پایه روابط بینامتنی به بررسی مدلول این شیوه کاربرد در احادیث بزرگان صدر اسلام پیامبر(ص) و امام علی (ع) و امام موسی کاظم (ع)) پرداخته- که توجه به این بینامتنیت برای دریافت مفهوم آیه تاکنون از نظر دور مانده بوده است- و معنای این فراز را براساس تفسیر «بزرگ‌تر و بالاتر» روشن نموده است؛ نیز با عنایت به روابط بینامتنیت این عبارت قرآن و فرازی از خطبه 164 نهج­البلاغه مشخص می‌شود «فـَ» در این فراز، به معنای «إلی» است و باید در فارسی به واژه «تا» برگردان شده، مراتب سیر صعودی به بزرگ‌تر را نشان دهد؛ ضمن آنکه با نقد و بررسی بسیاری از ترجمه­های فارسی این عبارت و ارائهنمودارهای آن، نشان می­دهد واژه «فوق» در زبان فارسی قطعا دو معنای متضاد را (در هر صورت) بر نمی­تابد و بر این اساس فقط برخی ترجمه­ها وفادار می­نماید.

اساساً لایه‌های صوتی هر زبان قبل از لایه‌های سه‌گانه‌ی دیگر (صرفی، نحوی، معنایی) اولین بخش ماهیت زبانهای بشری را تشکیل می دهد و چون از نظر زبان‌شناسان، زبان اولاً و بالذات اصواتی است که بشر برای انتقال مفاهیم ذهنی خود جعل و اصطلاح کرده است، مباحث آواشناختی را اولین گام برای تفسیر این زبانها تلقی می‌کنند.قرآن کریم زیباترین متن ادبی و بزرگترین معجزه‌ی بلاغی و بهترین کتاب هدایت انسانهاست. بدون شک قرآن این معجزه بزرگ الهی از منظر اصوات وکلمات و تراکیب بی‌نظیر است و حتی کوچکترین واحد صوتی در آن دارای ارزش معنایی والایی است. توجه به جانب آوایی در شناساندن ارزش والای معنایی و هنری و بیانی و موسیقایی آن امری مهم و اجتناب ناپذیر است. بخش گسترده‌ای از آیات قرآن کریم برای وعده یا وعید نازل شده است و نقش آواها در تصویر معانی و زیبایی موسیقایی و به طور کلی اعجاز لفظی و معنوی آن بی‌نظیر است و این آواها به تناسب موضوع و اغراض دلالی تنوع پیدا می کنند. و مهمترین ویژگی اسلوبی قرآن این است که آواها تابع معانی و متناسب با اغراض آیات هستند و با توجه به حال و مقام تنوع پیدا می‌کنند. یعنی خطاب قرآنی در مقام انذار و وعید و وصف غضب الهی بر مجرمان تشدید می‌گردد ودر مقام وعده و ترغیب و مصاحبه انبیای الهی و مخلصان به اونرم و لطیف می شود.

ترجمه تفسیر طبری ترجمه‌ی فارسی«جامع البیان فی تفسیر القرآن» از محمد بن جریر طبری است. این ترجمه از کهن‌ترین آثار منثور فارسی دری است که به دستور منصور بن نوح سامانی (اواسط قرن چهارم هجری قمری) بوسیله-ی گروهی از فقیهان و علمای مذهبی خراسان و ماورالنهر انجام شده است. واژه‌ها و ترکیبات این کتاب به لحاظ ساخت‌واژی گونه‌هایی نادر در زبان فارسی قرن چهارم به شمار می‌روند. همچنین نحو جملات و ترتیب قرار گرفتن واژه‌ها در جمله نیز در خور توجه است. در بسیاری موارد ویژگی‌های ساخت‌واژی و نحوی این کتاب تحت تأثیر زبان فارسی میانه است. در این اثر واژه‌ها و ترکیباتی را می‌توان دید که از نظر ساخت و از نظر موارد کاربردی متأثر از فارسی میانه‌اند نیز بخشی از ترجمه تفسیر طبری ترجمه آیات قرآن است و ویژگی منحصر بفرد آن معادل‌های فارسی است که مترجمان برای واژه‌ها و ترکیبات عربی برگزیده‌اند. البته لازم به ذکر است که مترجمان این اثر در بخش ترجمه آیات کاملاً سیاق زبان عربی را حفظ کرده‌اند و این اثر ترجمه‌ای است که به دلیل قداست متن مبدأ بیش از حد مبدأ محور است. به همین دلیل چنین زبانی نمی‌تواند یکی از زبان‌های رسمی یا کوچه و بازار قرن چهارم را به تصویر بکشد اما در بخش‌های صرف و نحو چنانکه پیشتر ذکر آن رفت می‌توان از ویژگی‌هایی سخن به میان آورد که از دیدگاه زبانشناختی حائز اهمیت است. بررسی مسائل صرفی و نحوی ترجمه تفسیر طبری، ویژگی‌های ساخت‌واژی و نحوی زبان فارسی در شمال شرقی ایران در قرن چهارم را بازمی‌نماید و از جهت تحولات زبان فارسی بسیار حائز اهمیت است. پیکره‌ی زبانی در این پژوهش از سوره‌ی فاتحه تا پایان سوره‌ی نسا (جلد اول و آغاز جلد دوم) براساس چاپ حبیب یغمایی است.

در این پژوهش آیات متشابهی که در وصف خداوند نازل شده اند و وجود خدا را با صفات حسی توصیف می کنند، پرداخته، و آن ها را از لحاظ ادبی مورد بررسی قرار داده و از منظر بررسی های معناشناختی تحلیل می کند، تا وجوه بلاغی و دلالت های آوایی و صرفی و نحوی این آیات را کشف کند. آن چه این تحقیق را با نمونه های مشابه متفاوت می سازد، این است که تحقیق ما از آن جایی که از دیدگاه علم معنا شناختی آیات را تحلیل می کند، از منظر سبک های نقدی جدید به آیات می نگرد. رویکرد این پژوهش نگاه ادبی به آیات و تحلیل و بررسی آنها از منظر یکی از شاخه های علوم زبان شناسی یعنی علم معناشناسی می باشد. یکی از موضوعات مورد بحث در قرآن کریم اوصاف حسی در وصف خداوند می باشد. قرآن در برخی از ایات خداوند را با اوصاف حسی وبا نسبت دادن اعضاو جوارح به وی یا نسبت دادن برخی از افعال غیر الهیوجود مقدس الهی را وصف میکند، که آیات متشابه نامیده میشوند. بررسی و تحلیل این آیات با علم معناشناختی به عنوان شاخه جدید زبانشاسی می تواند در چهار مورد مطالعه شود: 1-معناشناسی آوایی 2- معناشناسیصرفی 3- معناشناسی ترکیبی 4- معناشناسی بلاغی.پایان نامه حاضر با علم معناشناسی بر اساس سطوح چهارگانه چارچوب معناشناسی به مطالعه آیات متشابه می پردازد. آیات مورد پژوهش در این پایان نامه را می توان در 6 دسته جمع بندی کرد:1-وصف دست(ید الله)2- وصف چشم(أعیینا)3-وصف وجه(وجه ربّک)4- وصف استواء علی العرش 5- وصف نفس (نفسه) 6- نسبت دادن افعال به خداوند از باب مشاکله.

این رساله کوششی است در جهت بازشناسی وجود رابط که در فلسفه اسلامی به عنوان اصطلاح دقیق و در حکمت متعالیه به عنوان یک اصل مهم مطرح میباشد. اگر چه ایده وجود رابط در اندیشه حکمای مسلمان پیش از حکمت متعالیه همانند فارابی، ابن سینا، ابن رشد، خواجه نصیر، میرداماد و ابن عربی بازتابهایی پیدا کرده است، اما بدون تردید اولین بار این ملاصدرا بود که آن را به طرزی شایسته مورد تحلیل قرارداده و به زوایا، نتایج و کابردهای این بحث در فلسفه اسلامی توجه نمود. وجود رابط را در دو حوزه میتوان اثبات و تبیین کرد: 1- قلمرو قضایا و مفاهیم ذهنی، 2- جهان عین و خارج، در حوزه اول، وجود رابطه نقش پیوند دهنده دو مفهوم مستقل و نامرتبط موضوع و محمول را ایفا میکند، در این حیطه باید مباحث و اصطلاحات مرتبط با آن همانند: ماهیت قضایا و اقسام آن، قضایای ثناثیه، هلیات بسیط و مرکب، معنای اسمی و حرفی و .... تبیین شود. در حوزه دوم، وجود رابط در قبال وجود مستقل یا محمولی، به عنوان گونه های از وجود که هستی اش عین ربط و تعلق به وجودی مستقل و نفسی است مورد تحلیل قرار میگیرد. در این حوزه نیز به مباحثی همانند: اقساموجود، جایگاه و روابط آنها، اصالت وجود، اصل علیت و کیفیت ارتباط معلول با علت، امکان فقری و اضافه اشراقیه پرداخته میشود. وجود رابط به عنوان مفهومی پیوند دهنده نقش بسیار مهمی در فرایند تفکر بازی میکند. از طرف دیگر وجود رابط به معنای وجودی که هستی اش عین ربط و تقوم به غیر است علاوه بر آن که تصویری دقیق و عمیق از ساختار جهان هستی اش غین ربط و تقوم به غیر است.