جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله با بررسی چهار برنامه «پرگار» در تلویزیون بی بی سی فارسی درباره «نسبت» دین و مدرنیته و به طور خاص، اسلام و سیاست، با روش تحلیل گفتمانی، نتیجه می گیرد که گفتار غالب پرگار، «سکولاریزم» فلسفی و اعتقادی، و سیاسی است. این دو گفتار، ضمن نفی و انکار پیوند دین و سیاست و طرد انگاره حکومت دینی، دست به حذف و خشونت نمادین علیه گفتمان اسلام سیاسی می زنند و به سبب برخورداری از قدرت و موقعیت و «دسترسی» به تریبون های عمومی، روش های شناخت خودشان از جهان را به شیوه ای گفتمانی اشاعه می دهند و به تمام امور و پدیده ها، معنای متناسب با «دال» مرکزی خود می بخشند.گفتمان سکولار به منظور تعریف و توانمندسازی و نیز برای خاموش سازی و برون گذاری عمل می کند و افزون بر تجسم تهدید علیه سنت و ایمان اسلامی، به منظور یک اصل مشروعیت بخش برای سرکوب فعالیت های سیاسی در منطقه نیز به کار گرفته می شود.

اسلام سیاسی به عنوان یکی از مهمترین جریان های سیاسی تاثیرات مهمی بر سراسر جهان و به ویژه کشورهای اسلامی داشته است. در این مقاله نویسنده تلاش می کند تا با بررسی زمینه های پیدایش مفهوم اسلام سیاسی به عنوان مقوله ای مفهومی به بررسی آرا و اندیشه های سه متفکر تاثیر گذار در این حوزه بپردازد. البته این به معنای تاکید بر همسانی اندیشه های این سه متفکر نیست بلکه تلاشی است برای نشان دادن برخی از وجود اولیه ای که امکان نظری و عملی اسلام سیاسی را فراهم کردند.

ارتباط انقلاب اسلامی ایران با پدیده بیداری اسلامی و موضوع اسلام سیاسی و همچنین تاثیر انقلاب اسلامی بر این مقوله، از مباحثی است که توجه پژوهشگران را به خود جلب نموده و پژوهش های فراوانی در این زمینه صورت گرفته است. از طرفی تحولات اخیر موسوم به «بیداری اسلامی» از مباحثی است که سوالات فراوانی را پیش روی پژوهشگران قرار داده و فهم آینده مسائل مرتبط با این حوزه، از اهمیت فراوانی برخوردار است.بر این اساس سوال مقاله حاضر این است که جنبش های اخیر مشهور به «بیداری اسلامی»، چه تاثیری بر آینده «اسلام سیاسی» در منطقه خواهد گذاشت و در این میان جایگاه و نقش انقلاب اسلامی ایران به چه صورت خواهد بود.نگارنده در تلاش است تا با کاربست روش گفتمان و از رهگذر نقد و بررسی چند فرضیه محتمل و مطرح در این زمینه، پاسخی مطلوب برای سوال مذکور بیابد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که تحولات اخیر موسوم به «بیداری اسلامی» بستر مناسبی برای تقویت اسلام سیاسی در منطقه را فراهم خواهد نمود.

بیداری اسلامی در ایران و تاثیر آن بر مصر، لیبی، یمن، بحرین، اردن و دیگر کشورهای خاورمیانه ثمره تحولات معرفتی و مفهومی «اسلام» است. اسلام در مفهوم جدید محصول دوران مدرن و تحت عنوان «اسلام سیاسی» صورت بندی شده است که در مقابل اسلام سنتی قرار می گیرد. اسلام سنتی، دین را به حوزه امور فردی و عبادی محدود می دانست و علی رغم تعریف جامع دنیوی و اخروی از دین عملا در کار سلطان دخالتی نداشت و کار ویژه او توجیه و مشروعیت بخشی دینی به سلطان بود. دین در مدرنیته غرب از امور عرفی و دنیوی منفک شد و اداره جوامع مبتنی بر عقل خود بنیان و مشورتی گردید. اما، در جوامع اسلامی جریان سکولاریستی و کمالیستی متجددین و روشنفکران غرب گرا در فرایندی پارادوکسیکال موجب ظهور اسلام سیاسی شد. اسلام سیاسی از تعامل با غرب تا تقابل با غرب و تشکیل حکومت اسلامی تغییر معنایی داشته است. هر چند اسلام سیاسی در ایران معاصر رنگ و بوی لیبرالی و مارکسیستی هم به خود گرفت. اما، این قرائت «اسلام فقاهتی» به رهبری امام خمینی (ره) بود که توانست در انقلاب اسلامی 1357 ش به آرمان تشکیل حکومت اسلامی دست یابد و دموکراسی دینی را به صورتی الهام بخش به اجرا بگذارد. در این مقاله به بررسی تحولات تاریخی، مفهومی و معرفتی اسلام سیاسی در ایران معاصر خواهیم پرداخت.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

فتح الله گولن یکی از برجسته ترین و موثرترین تجددگرایان دینی معاصر در ترکیه و جهان اسلام است. وی از راه بازاندیشی در مبانی اجتماعی فرهنگی دین اسلام، به گفتمانی هویت پایه دست یافته و آنرا با شبکه جنبش خود در بسیاری از نقاط جهان گسترش داده است. از گفتمان گولن با عناوینی همچون اسلامگرایی فرهنگی، اسلامگرایی مدنی، اسلامگرایی آموزشی و... یاد می شود. این پژوهش به دنبال واکاوی سامانه نشانه شناختی و مبانی گفتمانی این جنبش و نسبت یابی میان آن و گفتمان اسلام سیاسی عمل گرای حزب عدالت و توسعه و گروه هایی همانند اخوان المسلمین است. مدعای نوشتار این است که جنبش گولن، نهضتی استوار بر خوانشی فرهنگی هویتی از اسلام، در تضاد با گفتمان سیاسی سنتی، اسلا مگرایی سلفی و رادیکال بنیادگرا، و مبتنی بر ارکانی چون هویت، شریعت حداقلی، دموکراسی، رواداری، سکولاریسم، مدنیت و آموزش، هزمت (خدمت)، گفت وگوی بین فرهنگی و بین الادیانی و... است. چارچوب نظری جستار، استوار بر نظریه تحلیل انتقادی گفتمان نورمن فرکلاف است که با دقایقی از خوانش تئون فندایک و روث وداک تقویت شده است. در این شیوه میان نظام نشانگانی و معنایی متن و ساختارها و زمینه های سیاسی اجتماعی ارتباط برقرار شده؛ روندهای ذهنی و عینی ساخت معنا و انتساب دال، مدلول و مصادیق در سامانه مفصل بندی تبیین می شود.

ترجمه ماشینی: اسلام مدنی داستان اسلام و دموکراتیک شدن در اندونزی، بزرگترین ملت مسلمان جهان را روایت می کند. با به چالش کشیدن کلیشه های اسلام به عنوان مخالف دموکراسی، این مطالعه در مورد شجاعت و اصلاحات در مواجهه با ترور دولتی، امکاناتی را برای دموکراسی در جهان اسلام و فراتر از آن مطرح می کند. اندونزی دموکراتیک در اوایل دهه 1950 و با سوابق غنی برای مدارا و مدنیت، تسلیم خشونت شد. در سال 1965، احزاب مسلمان به قتل عام نیم میلیون کمونیست کشیده شدند. پس از این خونریزی، یک رژیم نظم نوین به قدرت رسید که نیروهای دموکراتیک را سرکوب کرد و کنترل های دیکتاتوری را که برای چندین دهه ادامه داشت، برقرار کرد. با این حال، از میان این گرداب خشونت، که توسط دولت سرکوب شد و توسط مسلمانان محافظه‌کار محکوم شد، یک جنبش دموکراسی اسلامی پدید آمد، تقویت شد و نقش اصلی را در سرنگونی رژیم سوهارتو در سال 1998 ایفا کرد. در سال 1999، عبدالرحمن وحید رهبر مسلمانان به عنوان رئیس جمهور یک دولت اصلاح طلب و غیرنظامی انتخاب شد. رابرت هفنر در توضیح چگونگی این دستاورد، بر اهمیت نهادهای مدنی و مدنیت عمومی تأکید می کند، اما استدلال می کند که نه دموکراسی و نه جامعه مدنی بدون یک دولت متمدن امکان پذیر نیست. او در برابر تصویری که از اسلام به‌عنوان ذاتاً ضدکثرت‌گرا و غیردموکراتیک به تصویر می‌کشد، نشان می‌دهد که جنبش اصلاحات اسلامی اندونزی هدف یک دولت اسلامی را رد کرد، حمایت مذهبی مذهبی را بسیج کرد، حقوق زنان را ترویج کرد و از آرمان‌های دموکراتیک دفاع کرد. این کار به‌طور گسترده میان رشته‌ای و به موقع، آگاهی ما را از تکثرگرایی ضروری دموکراسی افزایش می‌دهد و اندونزی را در مرکز تلاش‌های ما برای درک اینکه چه چیزی باعث کارکرد دموکراسی می‌شود، قرار می‌دهد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.