جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کودکان سرمایه های انسانی هر جامعه هستند که تربیت و حمایت از آنان ضرورت دارد. از این رو شارع و به تبع آن قانون گذار ایران سازوکارهای حمایتی ویژه ای به منظور حمایت از حیات، حقوق اساسی و نحوه تربیت آنان در قالب ولایت قهری، حضانت و قیمومت پیش بینی کرده است. در این مقاله پرسش اصلی این است که تربیت را بر چه اساسی باید تبیین کرد و چه ابعادی را دربر می گیرد؟ در سازوکارهای شرعی و قانونی برای حمایت از تربیت مورد نظر چه تدابیری اندیشیده شده است؟ و در آموزه های دینی به ویژه سیره امام رضا(ع) چه شاخصی برای تبیین مفهوم تربیت در جامعه ارائه می شود؟ در این مقاله که به روش توصیفی - تحلیلی تهیه شده در تمام سازوکارهای حمایتی از کودک، کفر و فسق متقاضی سرپرستی کودک، مانع از برخورداری از سرپرستی می شود زیرا دین و اخلاق کودک در معرض خطر قرار می گیرد. همچنین توصیه های متعددی در آموزه های دینی و به طور خاص سیره رضوی در رابطه با عوامل موثر بر تربیت کودک ارائه شده و بیانگر این است که شارع مقدس به تاثیر این عوامل ازجمله وراثت، رضاع و تغذیه، سنن ولادت و... نه تنها بر جسم کودک بلکه بر فطرت و اخلاق او اهتمام داشته است. روش های نیز در سیره معصومین به ویژه امام رضا(ع) برای تربیت دینی کودک و نهادینه کردن ارزش های اسلامی در روح و جان کودک ارائه شده است که عبارت اند از: محبت مداری و تکریم، ارائه الگو و تربیت عملی، تشویق و موعظه کردن.

این نوشتار می کوشد، با توجه به روایت های نقل شده از امام رضا(ع) و با روش توصیفی و تاریخی، دیدگاه حضرت را در مورد مسائل مهم جامعه و حکومت در دوره بحرانی (203-183 ق) بررسی کند. مقوله ولایتعهدی و حضور امام(ع) در خراسان به همراه عوامل تاثیرگذار دیگر مانند ظهور و بروز ادیان و فرقه های انحرافی، تقسیم خلافت عباسی و خیزش علویان باعث شده بود در این دوره سوال ها و پرسش های جدیدی مطرح شود که متناسب با این دوره پاسخ های خود را می طلبید. پاسخ ها و راهکارهایی که می بایست برخاسته از بینش و منطق عقلانی باشد. برای این منظور توجه به نصوص اسلامی، دفاع از حقانیت ولایت امامان، تشکیل مناظره های علمی، استفاده از زبان عقل و استدلال، توجه به رویکرد علمی در مباحثه ها و مناظره ها و توجه به سطح فهم مخاطب، از مواردی بودند که امام رضا(ع) برای اثبات حقانیت اعتقادهای شیعی به کار گرفتند.

عنصر محبت در دنیای امروز یکی از گمشده های بشر و نواقص جوامع بشری است. با توسعه زندگی صنعتی و اشتغال های روزافزون مادی انسان، جنبه های معنوی و فطری به فراموشی سپرده شده است. فرهنگ حیات بخش رضوی که همان فرهنگ قرآن و عترت بوده، به دلیل فرابشری بودن و اتصال به وحی، هماهنگ با فطرت آدمیان نیز است. متفکران اسلامی در کتاب های اخلاقی و آموزه های رضوی به بحث های کلی و تا حدی دسته بندی موضوع ها پرداخته اند؛ اما تمرکز این مقاله بر تحلیل ابعاد یک موضوع خاص و ضروری بشر معاصر یعنی «محبت» استوار است. لذا به این پرسش اصلی پرداخته می شود که «ابعاد محبت در فرهنگ رضوی چیست؟» بدیهی است تاکید اصلی در این مقاله بر حکمت نظری و عملی مستفاد از آموزه های رضوی است تا رابطه توحیدی و محبانه انسان با پروردگار و در راستای آن با سایر مخلوقات ترسیم شود. لذا با مراجعه مساله محورانه به منابع دینی (قرآن و روایت های معتبر) در پی کشف و تحلیل ابعاد مساله بوده، برای نیل به این هدف، داده های لازم از منابع کتابخانه ای گردآوری شد و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. روش، تحلیلی ـ توصیفی و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای اسنادی است.

معصومان(ع) به عنوان تبیین کنندگان کلام وحی، در گفتار و رفتار خود با مخاطبان، به شیوه ای اثر بخش ارتباط برقرار می کردند. با بررسی احادیث ایشان، این شیوه ها را در شرایط گوناگون انتقال پیام می توان استخراج و دسته بندی کرد. هدف از تدوین این نوشتار استخراج و دسته بندی بعضی از عوامل و زیرساخت های درونی ارتباط موثر در گفتار و رفتار امام رضا(ع) است. این عوامل در ابواب مختلف حدیثی امام(ع) و نه صرفا ابواب تربیتی وجود دارد. این نکته مورد تاکید است که دوران امامت آن حضرت به خصوص تنوع سه دوره مختلف و به تبع آن مخاطبان مختلف این دوران می تواند الگویی برای شیوه رفتاری مدیران در عصر حاضر باشد. در این مقاله که به شیوه کتابخانه ای نگاشته شده، در چند عنوان به زیرساخت هایی چون ایمان و توکل به خدا، ایجاد آمادگی روحی و قلبی برای ارتباط با مخاطب و نیت اشاره شده و سپس به کسب دانش و اطلاعات قبلی که خود مشتمل بر چند بخش است پرداخته شد. بخشی، درونی و از خصوصیات فردی ناشی شده و بخشی، منبعث از کسب مهارت هایی چون مثبت نگری، توجه به رعایت ارزش ها، اعتمادآفرینی، سخن نیکو گفتن، گوش دادن پویا و استفاده به جا از سرزنش و غضب بوده که به آن نیز اشاره شده است.

شخصیت ابراهیم(ع) در قرآن با ابعادی همچون «پدر و تبار عالی»، «پدر ذریه و امت بسیار» و «صاحب دعا و دعوت های سرنوشت ساز» معرفی شده است. او پیامبر احتجاج های برهانی و پیشوای خردمند و محترم نزد ملل و نحل مختلف است و از جمله دعاهای حضرت ابراهیم(ع)، داشتن ذریه ای مومن و مسلم و باقی ماندن زبانی گویا و صادق پس از اوست.از نگاه قرآن و روایت ها، نسل حضرت ابراهیم(ع) تا پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت ایشان امتداد یافته و در نهایت به امام رضا(ع) و البته چهار امام بعد رسیده است. اما موقعیت امام رضا(ع) در این بین، بارز و میان او و حضرت ابراهیم شباهت های متعددی مشهود است: امام رضا(ع) دارای مقامی شاخص در زمینه احتجاج ها و براهین فطری است و مناظره ها و جدال احسن او با دانشمندان ادیان، فصلی شاخص در تاریخ امامت است. دو امام مذکور همچنین در دو نقطه و موقعیت تمدنی زاده شده اند و دعوتشان، جنبه های سیاسی و تمدنی یافته است. این مقاله در پی بررسی تطبیقی سیره این دو پیشوای بزرگ و بیان ابعادی از حساب و حکمتی است که در کار آن دو در تاریخ نبوت و امامت تعبیه شده است.