جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیا حیاء همیشه خوب است یا بد؟ حیاء در کجا خوب است و باید باحیاء بود و در کجا بد است و باید بی حیاء شد؟ برخی تصور می کنند حیاء همه جا زیبا، خوب و لازم است و هیچ جا نباید بی حیاء بود! این تصور غلط در بین برخی از متدینان مطرح است. در این نوشتار، جایگاه حیاء و بی حیایی و مفهوم و مصادیق آن بر اساس معارف رضوی (ع) تبیین می شود. مساله بنیادین در این بررسی، استنباط پاسخ همین پرسش از احادیث امام رضا(ع) است. روش تحقیق، توصیفی - تحلیلی است که با مطالعات و بررسی و واکاوی در کتاب های معتبر حدیثی انجام شده است. هدف، تبیین موضع جامع در ارتباط با موضوع «حیاء» است. تامل در احادیث رضوی در مساله حیاء، حاکی از گستره کاربرد این واژه است. حیاء در آن بخش از احادیث رضوی که مرتبط با اخلاق بوده، پهناور و دارای توسعه مفهومی است، ضرورت یا ممنوعیت حیاء بستگی به ریشه ها، کارکرد و آثار آن دارد. حیایی که ریشه آن ایمان به خدا و دستاورد آن مصونیت از گناه، دوری از وقاحت، دریدگی و پلیدی هاست و آنجا که انسان در پرتو ایمان به خدا، جهان را در محضر خدا می بیند و بر اساس آگاهی و خشیت الهی، حیاء می کند و از نافرمانی خدا پاک می شود، حیا مقدس، زیبا و مثبت است که آراستگی به آن ضرورت دارد؛ اما حیایی که مبتنی بر جهالت است و اثر آن بازماندن از دانش و رشد اجتماعی و ناتوانی در انجام و رعایت حقوق الهی بوده، زشت و منفی است که باید از آن پیراسته شد.

حدیث سلسله الذهب، از زبان حضرت علی بن موسی الرضا(ع) در سفر اجباری به سوی مامون، در نیشابور و به درخواست جمع کثیری از راویان و محدثان بیان شده است. چون در سلسله سند این حدیث تا رسول خدا(ص)، همه از اولاد آن حضرت و ائمه معصوم(ع) قرار هستند، در نزد اهل سنت به حدیث «المسلسل بالأشراف» شهرت یافته است. این حدیث دو مطلب را بیان می دارد: یکی اینکه توحید الهی، دژ استواری است که هر کس در آن وارد شود از هر نوع عذابی ایمن خواهد بود. دیگر اینکه شرط لازم برای ورود به آن دژ، مقام ولایت و معرفت به امامت است. این نوشتار علاوه بر آن، به اهمیت و حقیقت کلمه توحیدیه و بررسی سندی آن می پردازد و همچنین کلمه توحید را از لحاظ ادبی بررسی می کند. با توجه به اینکه راویان، آن حضرت را می شناختند، این سوال مطرح می شود که چرا حضرت رضا(ع) حدیث را با سند متصل به رسول خدا(ص) نقل فرمودند؟ و اصولا بین شرط و مشروط چه تناسبی می تواند وجود داشته باشد؟ این همان مساله اساسی است که نوشتار حاضر درصدد بیان آن است تا با روش کاملا توصیفی و تحلیلی به این پرسش ها پاسخ داده شود. حائز اهمیت ترین مساله، عبارت است از اینکه برای درک توحید حق تعالی راهی جز امام معصوم(ع) وجود ندارد، پس راز بیان این روایت در آن جمع، همین است که باید بین امام و خلیفه یا حاکم تفاوت قائل شد.

فرایند درک و تفسیر احادیث معصومین با زمینه های فکری، اجتماعی، تاریخی و فرهنگی که معصوم را احاطه کرده و سخن ایشان در آن جغرافیای خاص ایراد شده است، در ارتباط تنگاتنگ بوده و آشنایی با زمان، مکان، افراد و سایر اوضاع و شرایط، تاثیر بسزایی در کشف مراد و مقصود ایشان دارد. این مقاله به منظور فهم بهتر معارف رضوی در عرصه باور توحید بر آن است تا با معرفی مهم ترین آسیب های اعتقادی در این زمینه، به عنوان یکی از مولفه ها و قرائن صدور روایت های رضوی که در لایه های فرهنگی جامعه نفوذ کرده و فضایی چالشی در آن زمان ایجاد کرده بود، تاثیر غیر قابل انکار این چالش ها را در میراث احادیث رضوی گوشزد کرده و از این رهگذر زمینه درک بهتر معارف توحیدی امام علی بن موسی الرضا(ع) فراهم شود. بدین منظور با استفاده از روش توصیفی - کتابخانه ای به استخراج آسیب های اعتقادی از متن روایت ها پرداخته شد. یافته های این بررسی نشان می دهد که انکار وجود صانع و ایجاد تردید در وجود او، تشبیه، تجسیم و ... ازجمله مهم ترین آسیب هایی هستند که فضای چالشی را در حوزه اعتقاد اسلامی و به خصوص معارف توحیدی به وجود آورده بود.

یکی از نعمت های منحصر به فرد خداوند، عقل است. این نعمت در میان انسان ها از چنان جایگاهی برخوردار است که بار ارزشی یافته و هیچ کس حاضر نیست خود را فاقد این نعمت بداند، بلکه خود را دارای عقل و رفتار و گفتار خود را بر اساس عقلانیت ارزیابی می کند. از طرفی، رفتار و گفتار انسان ها بسیار متفاوت و متضاد است که نمی توان همه آنها را عقلانی دانست. سوال اساسی نوشته پیش رو این است که آیا در معارف رضوی شاخصه هایی برای عقلانیت اجتماعی وجود دارد که بتوان بر اساس آنها رفتار و گفتار اجتماعی مسلمانان را ارزیابی کرد؟ با بررسی انجام گرفته در لغت، متون دینی و ... درباره عقل و عقلانیت و تعریفی که از عقلانیت بر اساس متون دینی ارائه شده است، در معارف رضوی شاخصه های ده گانه از قبیل: امید داشتن به خیر شخص، در امان بودن از شر او، برجسته کردن تلاش خیر دیگران، برجسته نکردن کار خیر خود، خسته نشدن از تلاش برای مشکل گشایی از کار دیگران، خسته نشدن از تلاش علمی و ... در روابط اجتماعی معرفی شده اند. نتیجه بررسی حاضر این است که در معارف رضوی نه تنها به عقلانیت و عقل بی اعتنایی نشده، بلکه عقل و عقلانیت از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند که با توجه به هدف خلقت و ضرورت سیر تکاملی انسان -که باید در این دنیا اتفاق بیفتد- عقلانیت تعریف خاص دارد و بر اساس همین تعریف در جامعه اسلامی شاخصه هایی مطرح است که اعمال این شاخصه ها باید با دقت، ظرافت و بدون افراط و تفریط انجام گیرد. مشروح مستندات را باید در متن مقاله جستجو کرد.

شناخت منطق نظری و عملی امام رضا(ع) نه تنها ما را با شخصیت کم نظیر آن امام همام آشنا می‏سازد، بلکه در عرصه زندگی فردی و اجتماعی ما کاربرد عملی می یابد که ضرورتی بایسته است. یکی از عرصه های قابل توجه در زندگی اجتماعی ما، موضوع مهمانی و میزبانی است، از این رو باید با سیره و رهنمودهای آن حضرت در این عرصه آشنا شد تا بتوان زندگی خود را با زندگی آن حضرت تطبیق داد. این مقاله که در پاسخ به فراخوان «همایش علمی، پژوهشی جاده ولایت» سامان یافته، بر آن است تا با هدف بهره گیری از سیره و تعالیم امام رضا(ع) در خصوص آداب مهمانی و میزبانی و تاسی از آن حضرت در این بخش از زندگی اجتماعی، برخی از آداب و سنت های مهمانی و الگوهای رفتاری آن حضرت را در این باره به نمایش بگذارد.

بناها و آثار به جا مانده از سفرتاریخی امام رضا(ع) در ایران همچون: قدمگاه ها، مساجد، کتیبه ها، سنگ نبشته ها، سکه ها و ... در طول تاریخ، فرهنگ رضوی را زنده نگه داشته است.سنگ مقام هایی که در قدمگاه ها نصب شده یکی از مهم ترین آثار ارزشمند مذهبی است که علاوه بر موثق کردن این هجرت، بسیاری از رویدادهای تاریخی را برای ما بازگو می کنند. با بررسی قدمگاه ها و بازخوانی سنگ مقام های نصب شده در آن مکان می توان علاوه بر تعیین مسیر دقیق حرکت امام رضا(ع) در ایران، بر اعتبار و اهمیت جنبش تشیع در یزد پس از چند قرن از این هجرت با ساخت قدمگاه های منسوب به ایشان پی برد.با توجه به اینکه امام رضا(ع) در مسیر حرکت خود به مرو در شهر یزد و توابع آن (ابرکوه، خرانق، دهشیر، فراشاه و...) نیز توقف کوتاه مدتی داشته اند، در این مقاله سعی بر این شده به دو روش کتابخانه ای و میدانی به بررسی بناهایی که به قدوم مبارک امام(ع) متبرک شده و در یزد به نام «قدمگاه امام رضا(ع)» معروف شده است، مورد شناسایی قرار گیرد.

«آیات الاحکام» آیاتی از قرآن است که به تنهایی یا به کمک آیات دیگر، حکم یا احکامی از مسائل فقهی را به عنوان یکی از مهم ترین مباحث اسلامی در طول قرن ها، مورد گفتگو قرار داده است. بر اساس فرموده خداوند، پیامبر(ص) نخستین مفسر قرآن به شمار مى رود که وظیفه دارد آیات قرآن ازجمله آیات فقهى را براى مسلمانان تفسیر کند. پس از پیامبر اکرم(ص)، اهل بیت(ع) نیز به تفسیر آیات فقهى قرآن پرداختند. ایشان توجهی خاص به بیان احکام الهی داشتند، فراوانی روایت های رسیده از آن بزرگواران، گواه این مدعاست. از سوی دیگر ایشان عنایت ویژه بر مرجعیت قرآن و لزوم استفاده از آن داشته اند. نتیجه طبیعی این دو آن است که «آیات الاحکام» مورد توجه ویژه اهل بیت(ع) قرار بگیرد.این مقاله می کوشد تا به منظور توجه دادن محققان به میراث گران قدر تفسیری امام رضا(ع)، بخش هایی از این میراث تفسیری را که در ذیل آیات الأحکام آمده است، از منظر تفسیر و نه فقه بررسی کند.