جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در نیم قرن اخیر، یافته های مطالعات جمعیتی به طور فزاینده ای مورد استفاده برنامه ریزان و سیاست گذاران بوده است. در حالی که دانش جمعیت شناسی نقش تاثیرگذاری در فرمول بندی و هدایت سیاست های ملی و بین المللی ایفا نموده است، این سوال پیش می آید که تحولات کلان سیاسی و تلاش های توسعه در سطح  بین الملل چه تاثیر بر هویت تخصصی دانش جمعیت شناسی نهاده است، این مقاله با بینشی کل نگر، تاثیر تغییر شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در جهان بر میراث فکری و پژوهشی دانش جمعیت شناسی را مورد بحث قرار می دهد. پس از اشاره ای گذرا به ریشه های شکل گیری دانش جمعیت شناسی در چند قرن اخیر، پیامد تحولات سیاسی قرن بیستم و رویدادهای مهمی نظیر جنگ های جهانی، گسترش کمونیسم، جنگ سرد و جنبش های اجتماعی مدافع حقوق زنان و کنترل جمعیت، بر جهت گیری مباحث جمعیتی مورد بررسی قرار می گیرد. این مقاله بر لزوم توجه جدی تر جمعیت شناسان به تاثیر محیط و رویدادهای سیاسی بین المللی بر جهت گیری، تفسیر و استفاده از نتایج تحقیقات شان و حفظ روح علمی و بنیان های دانش جمعیت شناسی تاکید دارد

این مقاله در دو بخش تدوین شده است. در بخش اول، پس از بررسی تعاریف و مفاهیم خانوار و تغییر آن در منابع آماری، اثر این تغییر را در تعداد و بعد خانوار نشان داده و با اطلاع از آن به بررسی مشخصه های عمده خانوار در ایران پرداخته است و از آن میان، تعداد و نوع خانوار، میزان رشد خانوارهای معمولی در مقایسه با میزان رشد جمعیت آنها، ترکیب خانوار بر حسب نفرات ویژگی های سرپرست خانوار را بررسی کرده و یافته های عمده آنها را بر شمرده است. عدم هماهنگی میزان رشد خانوار در فاصله سال های 1370 و 1375 با جمعیت آنها، مهم ترین یافته این بخش از مقاله است که کم شماری جمعیت در سرشماری 1375 یا استخراج نادرست بخشی از داده های آن سرشماری را مطرح می سازد. علاوه بر آن کاهش بعد خانوار و خانوارهای پر عضو، افزایش خانوارهای فاقد شاغلی که سپرست زن داشته اند و نیز افزایش نسبت سرپستان غیرفعال این قبیل خانوارها در کنار اهمیت یافتن فعالیت های بخش خصوصی، از مهم ترین یافته های این بخش است.در مورد تحول خانوار در آینده، ناکارآمدی روش های معمول پیش بینی بعد و تعداد خانوار، به دلیل ناهماهنگی ابعاد خانوار با پیامدهای کنترل باروری و اثرپذیری پیش بینی ها از تغییر تعاریف و مفاهیم، مورد تاکید قرار گرفته و با تلفیق یافته های این روش با روش های دیگر از جمله روش های رگرسیونی و روش هماهنگ سازی تغییرات بعد خانوار با تغییرات باروری در آینده تلاش کرده است تا تعداد خانوارها و ابعاد آن را در مقاطع پنج ساله تا 1400 به دست آورد.

به کسانی که همسر خود را بر ا اثر فوت از دست داده اند بیوه اطلاق می شود. بیوگی یکی از وضعیت های چهارگانه زناشویی منعکس در نشریات سر شماری است. از آنجایی که احتمال ازدواج مجدد پس از فوت همسر رای زنان کمتر از مردان است، بیوگی در مورد زنان نمود بارزتری پیدا می کند. در این مقاله تلاش در جهت ارایه تصویری از ویژگی های جمعیت شناختی بیوه زنان و روند تغییر و تحولات آن بر اساس آمارگیری ها، به ویژه سرشماری های انجام شده در کشور، صورت گرفته است. روند تحولات شمار و حجم بیوه زنان و علل و عوامل موثر بر آن، ساختمان و توزیع سنی بیوه زنان، سواد و بیوگی زنان، شهرنشینی بیوه زنان و بالاخره میانگین سال های زندگی زناشویی و سن بیوه شدن زنان از جنبه های است که در این مقاله مورد برررسی قرار گرفته است. فزونی بارز نسبت درصد زنان بدون همسر بر اثر فوت در مقایسه با مردان و افزایش آن در سال 1365 سالگی به سبب افزاریش امید زندگی مردان، افزایش تدریجی میانگین سنی بیوه زنان، تاثیر مثبت سواد بر طول زندگی زناشویی و به تاخیر افتادن بیوگی زنان و فزونی شهرنشینی بیوه زنان نسبت به شرنشینی کل جمعیت از جمله یافته های اساسی این بررسی بوده است

چگونگی روند توسعه اقتصادی – اجتماعی هر کشور را منابع انسانی آن تعیین می کنند. منابع انسانی پایه اصلی ثروت ملت ها را تشکیل می دهد. بنابراین بهره برداری کامل و متناسب از منابع انسانی هر کشور باید به غنوان یک از هدف های راهبردی توسعه در نظر گرفته شود. هر چند که همه اسنان ها به نوعی در فعالیت های کار و مشاغل رسمی هستند، جمعیت فعال نامیده می شوند. عرضه نیروی کار، یعنی شما را افرادی در یکم کشور در جست و جوی کار هستند به رشد جمعیت، ترکیب سنی، جنسی و نرخ مشارکت هر یک از گروه های جمعینی وابسته است.در سال های اخیر میزان آموزش و تحصیلات زنان با رشد چشمگیری روبه رو شده، ولی مشارکت زنان در بازارکار به طور متناسب افزایش نداشته است. با وجود افزایش سطح تحصیلات زنان، مشارکت آنها در نیروی کار طی سال های 1365 تا 1375 در حدود 11 درصد باقی مانده و افزایش چندان نداشته است. این رقم در سال 1384 به 16.5 درصد رسیده است. در این مقاله تحولات وضعیت اشتغال و بیکاری جمعیت فعال و اشتغال زنان مورد ارزیابی و تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.

در این مقاله تلاش ما بر آن است تا با توجه به نظریه ای که نگارنده در سال 1365 در مورد پدیده مهاجرت طرح کرده است، به بررسی این مهم در دو دهه 1355 تا 1365 و 1365 تا 1375 کشور بپردازیم. برای به کار گیری این نظریه، در این تحقیق، تمرکزگرایی در روابط اجتماعی، برآینده عوامل داخلی و جنگ، ناامنی مرزها و تحمیلات اقتصادی خارجی را به عنوان برآیند نیروهای خارجی در دو دوره مورد تحقیق در نظر گرفته ایم. کار تحلیل را با دو روش کیفی و کمی پی گرفتیم. نتایج به دست آمده از به کارگیری هر دو روش یکدیگر را تایید کردند. بر اساس نظریه تحقیق تمرکزگرایی در روابط اجتماعی از طریق تکنولوژی ملهم از آن روابط، موجب توزیع متمرکز امکانات در مرکزیت این روابط شده است و جمعیت برای دستیابی به این امکانات به سوی قطب های مذکور روانه می شود. ناامنی های مرزی و فشار اقتصادی از خارج نقاط خاصی بر این جریان اثر گذاشته است. آمار و ارقام به کار گرفته شده مربوط به دهه های 1355 تا 1365 و 1365 تا 1375 نشان داد که حرکت های جمعیتی در ایران با توجه به ملاحظاتی چند، از قاعده فوق پیروی می کند.

در این بررسی استدلال شده است که تفاوت در نگرش ها، رفتار و سطح باروری گروه های قومی بازتاب جایگاه متفاوت آنها در نظام آموزشی است که ریشه در توسعه نامتوازن دارد. یافته ها نشان از نابرابری عمیق آموزشی، عدم تعادل جنسیتی در وضع سواد و تحصیلات با شدت بیشتر در میان کردها و تفاوت های معنی دار در نگرش های رفتار و سطح باروری گروههای قومی مورد بررسی دارد. پس از کنترل متغیرهای تحلیل، تفاوت های قومی باروری از حدود 2 فرزند در قبل از کنترل به 0.57 فرزند در بعد از کنترل تقلیل پیدا کرد. متغیرهای وارد شده در تحلیل در مجموع 39.3 درصد واریانس باروری گروهای قومی را تبیین می کنند. با توجه به سطوح بالای نابرابری آموزشی، نگرش ها و ایده آل های باروری نیز متفاوت در میان کردها و ترک ها، به ترتیب در حمایت از باروری بالا و پایین می باشد. این دو شیوه نگرش، عملکردهای جمعیتی متفاوتی را موجب شده و استمرار این وضعیت واگرایی جمعیت شناختی راب به پدیده مسلط در آینده جامعه مورد بررسی تبدیل خواهد کرد.

تفاوت سنی در آمادگی بیولوژیکی بین زنان و مردان، خود می توان تفاوت سنی زوجین را موجب شود. علاوه بر آن، قواعد اجتماعی ناظر بر ازدواج نیز می توانند در افزایش یا کاهش اختلاف سنی زوجین تاثیرگذار باشند. تفاوت سنی زوجین عوامل نظیر ثبات رابطه زناشویی، رضایت ازدواجی و تعداد فرزندان مورد علاقه را تحت تاثیر قرار  می دهد. بنابراین تبیین علل موثر بر تفاوت سنی زوجین می تواند با توجه به تبعات اجتماعی و جمعیتی آن حایز اهمیت باشد. این مقاله با استفاده از داده های طرح «آمارگیری از خصوصیات اجتماعی – اقتصادی خانوار» مرکز آمار ایران در سال 1380، میزان و عوامل موثر بر تفاوت سنی زوجین را مورد بررسی قرار میدهد. در بیش از 85 درصد ازدواج ها، تفاوت سن ازدواج به نفع مردان (سن بالاتر شوهران نسبت به زنان) می باشد. میانگین تفاوت سن زوجین با سن، شهرنشینی، میزان تحصیلات مردان، با سوادی زنان و تفاوت تحصیلی زوجین (به نفع مردان) ارتباط مستقیم دارد. فعالیت زنان در خارج از خانه، انتخاب آزادانه تر همسر توسط زنان و سن زنان رابطه معکوسی را با تفاوت سن زوجین نشان می دهد. میزان تحصیلات زنان ب تفاوت سنی زوجین دارای رابطه طاقی شکل بوده و در سطوح متوسط تحصیلی این تفاوت به حداکثر می رسد. در تحلیل چند متغیره، تمامی این عوامل اثر خود را از دست می دهند و این وضعیت پایداری هنجار بزرگ تر بودن شوهران را در ورای تفاوت های اقتصادی اجتماعی نمایان می سازد.

معمولا الگوی سنی ازدواج در میان اقوامی مانند ایرانیان ترکمن الگویی زودرس شناخته شده است. به عبارت دیگر غالبا قومیت را بعنوان نیرویی از نیروهای سنت، عامل کاهش سن ازدواج دانسته اند. در این مقاله برای بررسی این مساله، ابتدا مروری بر آثار مردم شناختی و گزارش های منتشر شده درباره سن ازدواج در میان ایرانیان ترکمن داشته و سپس از روی منابع آماری موجود، مانند سرشماری ها و آمارگیری های نمونه ای در مناطق سکونتی ترکمن ها به ویژه شهرستان ترکمن به تحلیل این واقع پرداخته ایم.این بررسی نشان میدهد که اگرچه در گذشته ازدواج زودرس در میان این مردم و به ویژه زنان نسبتا شایع بوده، ولی در چند دهه اخیر متوسط سن ازدواج هر دو جنس به طور قابل توجهی افزایش یافته است و زنان و مردان به طور متوسط در سنین نسبتا بالایی وارد زندگی زناشویی می شوند.به نظر می رسد که عامل نوسازی بر افزایش سن ازدواج ترکمن ها تاثیر داشته است، چنان چه که افزایش سن ازدواج از زمانی شدت می گیرد که برخی از مشخصه های نوسازی مانند سواد در میان آنها رونق یافته است. اما در حقیقت، برخی هنجارهای سنتی حاکم بر ازدواج مانند پدیده درون همسری و رسم پرداخت شیربها از طرف خانواده داماد در ترکیب با میزان های بالای سواد در اثر جریان نوسازی و میزان های بالای بیکاری در اثر به هم خوردن ساختارهای اقتصادی و اجتماعی نیز تاثیر عمده ای در افزایش سن ازدواج این مردم داشته است.