جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رمان یکی از انواع ادبی جدید است که در اوایل قرن بیستم، به عنوان یک فن ادبی مستقل، جایگاه خود را در ادبیات عربی محکم کرد. این گونه ادبی در بیان مسائل مربوط به زندگی انسان معاصر که با معضلات خاص دنیای خود دست و پنجه نرم می کند، از توان بالایی برخوردار است و توجه بسیاری از نویسندگان خوش ذوق را به خود جلب کرده است؛ یکی از این نویسندگان معاصر عرب «نجیب محفوظ» است که علاوه بر داستان کوتاه، در زمینه رمان نیز آثار ارزشمندی را به رشته تحریر درآورده است. از آن جا که اغلب پژوهش های نقد معاصر - که پیرامون آثار منثور به ویژه داستان، رمان و نمایش نامه صورت می گیرد - پژوهشگران فقط به بررسی عناصر داستان می پردازند، در این مقاله سعی شده تا فن «توصیف» به عنوان مهم ترین شیوه ای که سهم بسزایی در تبیین این عناصر و به دنبال آن سنجش مهارت های نویسندگان دارد، در رمان «اللص و الکلاب» اثر «نجیب محفوظ»، مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. برای تحقق این هدف، پس از نگاهی گذرا بر زندگی و پاره ای از آثار ادبی «نجیب محفوظ» اقدام به تعریف فن توصیف در ادبیات داستانی و برشمردن اقسام و ابزار این فن نموده و آن گاه به نقد و تحلیل این رمان بر پایه معیارهای مذکور پرداخته شده تا مهارت «نجیب محفوظ» در فن توصیف نیز در ترازوی نقد قرار گیرد. از جمله دستاوردهای این پژوهش آن است که «نجیب محفوظ» با به کارگیری فن توصیف و شیوه ها و ابزارهای گوناگون آن، علاوه بر توفیق در انتقال عواطف و حالات درونی شخصیت های رمان به خواننده، وی را به خوبی در جریان حوادث رمان قرار داده و تصویر بسیار ملموسی از فضای رمان ارائه کرده است.

راشد حسین (1936 - 1977 م) یکی از شاعران طنزپرداز و برجسته نسل سوم ادبیات پایداری در فلسطین به شمار می آید که از او با عنوان ها و لقب های زیادی از جمله؛ «پایه گذار شعر سخریه و فکاهه در ادب مقاومت» و «شاعر طنزهای تلخ و گزنده» یاد می شود. یافته اساسی این پژوهش در این است که طنزهای راشد از نظر موضوعی و محتوایی در شمار طنزهای تلفیقی (سیاسی و اجتماعی) است. شاعر، آن ها را روزنه ای برای بیان دغدغه های سیاسی، اجتماعی و انسانی خویش قرار داده است. وی در ساختار طنز، دو الگوی اساسی را به کار می گیرد؛ طنز روشن و آشکار (صریح) که شاعر در آن، بی پروا از گروه های سیاسی و اجتماعی جهان عرب انتقاد می کند و دیگری طنز غیرمستقیم (تعریضی) که شاعر با آفرینش شخصیت های رمزی به گونه ای کنایه آمیز به ریشخند و نقد رخدادها و چالش های موجود در جبهه پایداری می پردازد. افزون بر این، راشد، روش های گوناگونی برای بیان طنز و طعنه و سخریه برگزیده است که مهمترین این روش ها عبارتند از؛ اسلوب نامه نگاری، بهره گیری از زبان کودکان، استفاده از عناصر طبیعت، قلب واقعیت اشیا و شخصیت ها با ترسیم دروغین و دگرگون شده چهره سران عربی و غربی، طنز به شیوه پند و اندرز، استفاده از روش پرسش و پاسخ، کاربرد صور خیال و آرایه های بدیعی و... این پژوهش، بر آن است تا به بررسی و تحلیل گونه ها (مضمون ها) و روش های طنز در شعر این شاعر پایداری بپردازد.

متون کهن، به ویژه متون دینی، همواره سرچشمه اقتباس برای متون ادبی بوده است. این موضوع، در شعر معاصر، گسترش بیشتری یافته و در این میان، قرآن کریم نقشی بی بدیل ایفا نموده است به طوری که هر کدام از شاعران و ادیبان، به فراخور حال خویش، آثار خود را به آن آراسته اند. محمد عفیفی مطر، شاعر معاصر مصری، از جمله شاعرانی است که در شعر وی، نمونه های فراوانی از بینامتنی دینی، قرآنی به چشم می خورد. شیوه هایی مانند: نقل اشاری، اخذ مفهوم بدون تغییر، دگرگون ساختن معنا و ساختار آیه در شعر او به کار رفته است، این پژوهش با رویکردی انتقادی، تناص دینی، قرآنی در شعر او را بررسی نموده است. نتایج به دست آمده از این پژوهش گویای آن است که در شعر وی، در کنار تناص های هنری ارزشمند، مواردی نیز وجود دارد که در آنها شاعر، گاهی شان انبیای الهی و امور قدسی را آن گونه که شایسته است، مراعات ننموده است.

گریماس، معناشناس فرانسوی، کوشیده است الگویی منسجم جهت مطالعه روایت ارائه نماید. بر اساس آنچه از نظر وی و نشانه معناشناسی نوین دریافت می شود، شناخت متون ادبی دیگر مبتنی بر تحلیل مکانیکی و شناخت فرستنده و گیرنده نیست. بلکه مهم شناخت سیر تولید متن تا انتقال و دریافت است که شامل عناصر کنشی و شوشی و رخدادی می شود. این مقاله به بررسی شرایط تولید و دریافت معنا در نظام گفتمانی روایی داستان «و ما تشاوون» می پردازد. نظام های گفتمانی یا مبتنی بر کنش هستند که نظام های گفتمانی شناختی را می سازند یا مبتنی بر شوش که نظام های گفتمانی احساسی را می سازند. داستان پایداری «و ما تشاوون» به دلیل منطق روایی حاکم بر آن، قابلیت تحلیل و بررسی از دیدگاه نظام های گفتمانی کنشی (و بعضا شوشی) را دارد. هادی، کنشگر اصلی، تابع برنامه است و توانش روحی و جسمی او، موتور اصلی کنش او را به وجود می آورد. کنشگر با کمک کنش یارها بر نیروهای مخالف پیروز می شود و کنش را انجام می دهد و به ترتیب مراحل آماده سازی و آزمون اصلی را پشت سر می گذارد و به آزمون سرفرازی می رسد. در این مرحله به پایان فرایند روایی کلام (یا ارزیابی) و ارزش می رسد. گفتمان غالب آن، هوشمند (یا کنشی) بوده و روند شکل گیری ارزش به گونه ای است که گفتمان اخلاق مدار می شود. البته در این داستان با گفتمان رخدادی و کنش متکی بر ابرحضور هم روبه رو هستیم. بدین ترتیب هدف این نوشتار واکاوی فرایند نشانه معناشناسی داستان مذکور بر اساس الگوی مطالعاتی گریماس است تا نشان دهد چگونه کنش و شوش باعث شکل گیری گفتمان «و ما تشاوون» شده و انواع نظام های هوشمند و احساسی و رخدادی را به وجود آورده است.

ادبیات داستانی به سبب گیرایی و جذابیت خاصی که در میان سایر انواع ادبی دارد عرصه و جولانگاه ارائه نظرات و دیدگاه های مختلفی در باب موضوعات گوناگون می باشد. یکی از این موضوعات، موضوع زن و جایگاه آن است به عنوان مثال اگر به رمان های تاریخی جرجی زیدان نظری بیفکنیم می بینیم که زنان و چهره ای که در این آثار از آنان عرضه شده است، جالب توجه و در حد خود منحصر به فرد است. نویسنده این داستان ها، سهم فراوانی را به زن در جریان حوادث و مسایل جامعه اسلامی اختصاص داده و در هر عرصه ای او را حی و حاضر و دوشادوش و هم پای مردان قرار داده است و از دیدگاه انزوایی و انحصار زن در چهارچوب خانه در جوامع اسلامی که عده زیادی بدان معتقدند خبری نیست. لذا در این پژوهش نگارنده بر آن است با بررسی رمان های تاریخی جرجی زیدان، به ویژه آنهایی که عناوین زنانه دارند جلوه هایی از شخصیت پردازی زن و جایگاه وی در جامعه اسلامی را از دیدگاه یک نویسنده مسیحی به نمایش بگذارد.

خوانش ساختارگرایانه از متون ادبی یکی از راه های تحلیل متن از قرن بیستم تا به امروز است، بنیانگذار اصلی این مکتب را باید «بارت» دانست، او مدلی مبتنی بر پنج رمزگان را برای تحلیل متن ارائه داده است که به کمک آنها می توان به تحلیل ساختارگرایانه از بسیاری از متون ادبی دست یافت. پژوهش حاضر که با روش توصیفی - تحلیلی نگاشته شده است، با انتخاب داستان کوتاه «ابلیس ینتصر» توفیق حکیم سعی کرده است تا خوانشی ساختارگرایانه از آن ارائه دهد؛ مهمترین یافته های این پژوهش بیانگر آن است که مدل رمزگان «بارت» به خوبی می تواند بدون نیاز به عوامل پیرامتنی چون ایدئولوژی مولف، تاثیرات جامعه، و تنها با تکیه بر خود متن، معانی آن را روشن و مشخص گرداند، لذا سعی شده است تا رمزگان یا کدهای معنایی داستان مذکور، استخراج و مورد بررسی قرار گیرد.

گفتمان انتقادی، سیری تکوینی از تحلیل گفتمان در مطالعات زبان شناختی است که از حد توصیف صرف داده های زبانی فراتر می رود و فرآیندهای موثر بر شکل گیری گفتمان را کانون توجه خود قرار می دهد. در تحلیل گفتمان انتقادی به دو رویکرد اجتماعی و زبان شناختی اشاره می شود. در رویکرد اجتماعی به گفتمان، بافت موقعیتی و در رویکرد زبانشناختی، بافت متنی تشریح می گردد. سحر خلیفه از نویسندگان زبردست عرصه رمان نویسی پایداری ادبیات عرب محسوب می شود که گفتمان ادبی را برای بیان دردها و مشکلات ملت فلسطین به کار می برد. بافت موقعیتی رمان به دهه هشتاد برمی گردد. عاطفه صادق و فکر و اندیشه پایداری جزء بافت درونی رمان و تناص (بینامتنی)، تصویر هنری و تکرار و صحنه پردازی جزء بافت بیرونی رمان محسوب می شود. و زبان هم یک عنصر مهم در گفتمان ادبی وی بشمار می آید. او دیدی فمنیستی و طبیعت گرایی را در رمانش به همگان القاء می کند. این مقاله بر اساس روش توصیفی - تحلیلی به بررسی تحلیل گفتمان انتقادی رمان «الصبار» سحر خلیفه و بر اساس الگوی تحلیلی فیرکلاف می پردازد.