جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جمعیت ده سال به بالای جامعه ما در طول سال های دهه 1330 تاکنون نزدیک به پنج برابر شده؛ در همین مدت تعداد شاغلان کشور کمتر از سه و نیم برابر شده است. نسبت جمعیت شاغل به جمعیت ده سال به بالای کشور شاخص دیگری است که هر چه به عدد یک نزدیک تر شود، نشانگر سلامت ساختار اقتصادی جامعه است، و برعکس. این مقیاس در فاصله سال های 1335 الی 1355 هرچه بیشتر از عدد «یک» دور شد و از 0.46 به 0.33 تنزل یافت. این شاخص در فاصله سال های 1355 تا 1390 با فراز و فرود مواجه شد؛ اما در نهایت با کمی کاهش به 0.32 رسید. شکاف عظیم، درازمدت و تا حدی فزاینده میان افراد شاغل و شاغلان بالقوه، نشانگر بیماری مزمن و ساختاری اقتصادی است؛ وضعیتی که برای همه طبقات اجتماعی و بخصوص طبقات فرودست جامعه موجب خسران است. ما به ازای طبقاتی چنین روندی در عدم تناسب رشد طبقات مختلف اجتماعی بازتاب می یابد. جامعه ما در این سال ها پس از پشت سر گذاردن مرحله معیشتی تولید در دوره قبلی تاریخی خود، در حال قوام دهی مراحل مختلف مناسبات کالایی و سرمایه-دارانه بوده است. شرایطی که باید در آن دو طبقه اصلی و برسازنده این مناسبات (طبقه سرمایه دار و طبقه کارگر) هرچه بیشتر تقویت می شدند و در مقابل طبقه خرده بورژوازی تحلیل می رفت. ولی روند امور برخلاف انتظار پیش رفت. در جوامع پیشرفته نیز روند عمومی در طول زمان به سمت کاهش تعداد طبقه سرمایه دار و طبقه کارگر بوده است؛ اما جوامع مذکور با استفاده از انقلاب فن آورانه، عقلایی کردن هرچه بیشتر سازمان کار و بالا بردن بازدهی نیروی کار به تدریج با بالا بردن رفاه در جامعه به این جایگاه ارتقا یافته اند. اما جامعه ما عمدتا به سبب وجود درآمدهای نفتی و تکیه بر کالاهای وارداتی، با آهنگی سریع به قعر چنین مرتبه ای سقوط کرده است. قشر مهمی از طبقه خرده بورژوازی، بزرگترین طبقه جامعه ما، غیر مولد بوده و مشغول رتق و فتق توزیع کالاهای مصرفی وارداتی است. وضعیتی که با قشر مهم دیگر این طبقه، قشر خرده بورژوای تولید کننده، در تضاد است. شکل گیری و قوام یابی قشر سرمایه دار رانتی، معضل دیگر نظام طبقاتی در جامعه ماست. در این نوشته به دگرگونی ساختار طبقاتی جامعه مان و قشربندی درونی طبقات آن در فاصله سال های 1335 تا 1390 پرداخته شده تا الگوی تحول طبقات و آسیب های مزمن آن مشخص شود.

هدف از این مقاله، ارائه یک چارچوب نظری و مدل پارادایمی از برساخت های شخصی پسران از نزاع های بین فردی شان در بستر محله های زندگی آنهاست. برای تحقق این هدف از روش شناسی کیفی و روش نظریه زمینه ای استفاده شد. مشارکت کنندگان این تحقیق را با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند و معیار، هجده پسر 15 تا 18 ساله شیرازی تشکیل دادند که در کانون اصلاح و تربیت استان فارس به علت ارتکاب نزاع های بین فردی حضور داشتند. برای دستیابی به چارچوب نظری و مدل پارادایمی از طریق 3 مرحله کدگذاری، بیش از 50 مفهوم، 13 مقوله فرعی، 6 مقوله اصلی و یک مقوله هسته با عنوان «قمپزشدن برای سازگاری با شرایط زندگی در محلات» استخراج گردید. چارچوب نظری کشف شده حاصل از این پژوهش مطرح می کند که پسران در فضای اجتماعی نامساعد محلات خود، به طور مکرر در معرض نزاع های متنوع قرار می گیرند. با این مواجهه، علاوه بر حساسیت زدایی نسبت به پدیده نزاع و مشروعیت بخشی به کاربرد آن، این قضیه در ذهن پسران خطور می کند که آنها نیز ممکن است قربانی نزاع شوند؛ بنابراین ترس از بزه دیدگی و همچنین پیش بینی قربانی شدن، آنها را به فکر چاره ای اساسی می اندازد. بر این اساس پذیرش ارتکاب نزاع، مطلوب ترین و اجتناب ناپذیرترین راهبرد برای حل مسائل شخصی و خانوادگی، در دسترس پسران محلات پایین شهری است. آنها با ارائه و نمایش یک نزاع شکوهمند و فتح آن، نه تنها مشکل حاضر خود را حل می نمایند، بلکه با کسب یک هویت قمپزی، از خطرات احتمالی آتی نیز پیشگیری می کنند. از نظر پسران، کسب هویت قمپزی در این محلات برای ادامه حیات ضروری است که منجر به کاهش آسیب و در نهایت باعث بیمه شدن خود و دگران مهم آنها در برابر انواع قربانی شدن می شود.

امکانات آموزشی و فرهنگی در شهرها یکی از مهمترین عوامل موثر بر ارتقای سطح فرهنگ و دانش انسانهاست. از سوی دیگر با توجه به نقش زنان در جامعه و شرایط خاص فرهنگی جامعه ما مطالعه جامعه شناختی زنان در این زمینه از اهمیت خاصی برخوردار است. مطالعه حاضر به این موضوع پرداخته و میزان استفاده زنان از امکانات آموزشی - فرهنگی شهر شیراز را مورد بررسی قرار داده است. جامعه آماری تمام زنان شهر شیراز بوده و داده ها از 600 نفر از آنها با استفاده از پرسشنامه جمع آوری شد. نتایج نشان داد که بیشترین فراوانی میزان استفاده از این امکانات، مربوط به گزینه متوسط (34.8 درصد) بوده و کمترین فراوانی متعلق به گزینه خیلی زیاد است که (5.2 درصد) از آنها را دربر می گیرد. همچنین نتایج استنباطی نشان می دهد میانگین میزان استفاده از این امکانات کمتر از حد متوسط بوده و هر چقدر سن افراد بالا رود میزان استفاده از امکانات آموزشی - فرهنگی نیز بالاتر می رود. در نهایت نتایج حاصل از مدل سازی معادله ساختاری نشان داد که میزان استفاده از امکانات آموزشی - فرهنگی در شهر شیراز تاثیر مثبت و مستقیمی بر ارتقای سطح فرهنگ و دانش زنان شهر شیراز دارد.

مشارکت و روش عضویت و همکاری اعضای جامعه در فعالیت های دسته جمعی و گروهی سازمان یافته برای رسیدن به اهداف بلند توسعه درونزا، امری است حیاتی و بسیار مهم، بنابراین دستیابی به این مهم تحت تاثیر عوامل متعددی می باشد. فرهنگ به عنوان بن مایه اصلی حوزه های مختلف جامعه، همواره در روند رشد و تکامل برنامه ها (بویژه در حوزه توسعه) در ابعاد گوناگون تاثیرگذار بوده است. تحقیق حاضر در پی بررسی تاثیر فرهنگ توسعه بر مشارکت اجتماعی است. فرضیه های تحقیق با توجه به رویکرد غالب کارکردی ساختی که ارتباط نزدیکی با مشارکت اجتماعی داشته اند، استخراج شده و با داده هایی که از روش پیمایشی به دست آمده اند، مورد آزمون قرار گرفته اند. جامعه آماری تحقیق، ساکنان سه منطقه یک (مرفه نشین)، ده (متوسط نشین) و بیست (پایین نشین) تهران در نظر گرفته شده است. حجم نمونه با توجه به فرمول کوکران برای هر منطقه 100 نفر (جمعا 300 نفر) در نظر گرفته شده که به شیوه نمونه گیری خوشه ای و در درون آن به صورت نمونه گیری سهمیه ای، انتخاب شدند. یافته های تحقیق وجود رابطه معنادار بین فرهنگ توسعه و مولفه های آن با مشارکت اجتماعی شهروندان را تایید می کند (r=0.397). نتایج تحقیق نشان داد برخورداری از فرهنگ متعالی بهترین پیش بینی کننده برای مشارکت اجتماعی است و در نهایت با میزان همبستگی بالایی که بین متغیرها وجود داشته، مشخص شد که با افزایش متغیر فرهنگ توسعه، مشارکت اجتماعی افزایش می یابد؛ بنابراین طبق داده های به دست آمده، افرادی که دارای ابعاد مختلف اعتماد، اعتقاد به توسعه و برخوردار از فرهنگ متعالی هستند، معمولا در مشارکت های اجتماعی جامعه پذیرتر و مشتاق تر از دیگران هستند.

این تحقیق، با هدف «بررسی مسوولیت پذیری اجتماعی جوانان و عوامل فرهنگی و اجتماعی موثر بر آن» انجام شده است. چارچوب نظری مقاله با استفاده از نظریه های دورکیم، پارسونز، بوردیو،پاتنام و زتومکا تدوین شده است. روش تحقیق، پیمایش و ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته بوده است. جامعه آماری پژوهش شهروندان (18 سال به بالای) شهر بندرعباس بوده اند. نمونه آماری با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای، گردآوری شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که مسوولیت پذیری اجتماعی مردم شهر بندرعباس 61.6 و در مجموع بالاتر ازحد متوسط می باشد. میزان مسوولیت پذیری شهروندان در ابعاد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی متفاوت است. کمترین مسوولیت پذیری مردم بندرعباس در بعد سیاسی است. تجزیه و تحلیل اطلاعات، موید فرضیه های تحقیق بوده و روابط معنادار متغیرهای مستقل اصلی پژوهش – عام گرایی به میزان 0.235، اعتماد اجتماعی به میزان 0.261، دینداری به میزان 0.246- را با مسوولیت پذیری اجتماعی نشان می دهد. از میان مولفه های متغیر پایگاه اقتصادی و اجتماعی، درآمد تاثیری روی مسوولیت پذیری اجتماعی نداشت، اما نوع شغل و تحصیلات با مسوولیت پذیری اجتماعی ارتباط داشتند. در این بین، متغیر اعتماد اجتماعی، بیشترین قدرت تبیین و اثرگذاری را بر مسوولیت پذیری اجتماعی به میزان 0.291 داشته است.

شهرهای تنکابن و رامسر از شهرهای ساحلی شمال کشور هستند که مهاجرت معکوس در آنها جریان دارد. پژوهش حاضر به تاثیر مهاجرت معکوس بر توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در روستاهای شهرستانهای تنکابن و رامسر می پردازد. روش تحقیق توصیفی، پیمایشی است و از روش اسنادی (کتابخانه ای) نیز استفاده شده است. نظریات غالب در تحقیق عبارتند از: نظریه کارکردگرایی و نظریه چرخه حیات. دو شیوه نمونه گیری در این تحقیق با توجه به وجود 2 نمونه آماری وجود دارد. نمونه گیری سهمیه ای با روش توزیع اتفاقی بین 370 نفر از مهاجران به روستا توسط پرسشنامه شماره 1 و یک روش نمونه گیری هدفمند با روش توزیع گلوله برفی با پرسشنامه شماره 2 بین همان 370 نفر مهاجر به روستا و هم 93 نفر از ساکنان روستایی که دارای مقام دولتی و محلی در روستا بوده اند انجام شد و در نهایت نتایج به دست آمده با هم مقایسه شده است.برای آزمون متغیرهای پژوهش از آماره های متناسب در نرم افزار SPSS استفاده گردید. نتایج به دست آمده حاکی از وجود تاثیر مثبت و معنادار مهاجرت معکوس بر توسعه اقتصادی-اجتماعی و سیاسی و تاثیر منفی و معنادار مهاجرت معکوس بر توسعه فرهنگی است. مولفه کارکرد اقتصادی با بار عاملی 0.74 دارای بیشترین تاثیر، همچنین مولفه کارکرد اجتماعی با بار عاملی 0.73، مولفه کارکرد سیاسی با بار عاملی 0.70 و مولفه کارکرد منفی فرهنگی با بار عاملی 0.65، رتبه های بعدی میزان تاثیر در مولفه مهاجرت معکوس را دارند. در عین حال با مقایسه دیدگاه ساکنان روستا و مهاجران و مقایسه پرسشنامه شماره 1 و 2 پاسخهای بسیار شبیه و یکسانی به دست آمد.

در عصر حاضر با جهانی شدن و تغییرات شتابان در اقتصاد شهرهایی چون شانگهای، هنگ کنگ، توکیو و ... شاهد مفهوم نوظهوری چون شهر مطلوب در مطالعات شهری هستیم. به طوری که مفهوم یاد شده در رقابت مستقیم با شهرهای جهانی قدیمی (چون نیویورک، لندن و پاریس) بیشتر از گذشته توجه اندیشمندان را به خود جلب کرده است. بر این اساس، موضوع پژوهش حاضر، مقایسه شهر مطلوب با شهر جهانی است؛ بدین منظور، ابتدا مفهوم شهر جهانی و خصوصیات آن از نگاه اندیشمندانی چون ساسن، فریدمن، شورت، کاستل و ... تشریح می گردد و سپس مفهوم شهر مطلوب و خصوصیات، وجوه افتراق و اشتراک این دو مفهوم برجسته می شود. کوشش این مقاله معطوف به یافتن پاسخ به این پرسش اساسی است که شهر مطلوب و شهر جهانی چه تفاوت ها و تشابهاتی با هم دارند؟ در مسیر یافتن پاسخ علمی به سوال یاد شده، نتیجه ای که با بهره گیری از روش اسنادی به دست آمد عبارت از این است که شهر مطلوب شهری است که با تکیه بر مدل توسعه پایدار محلی و با تاکید بر حکمرانی شهری دارای سرمایه های اقتصادی، اجتماعی و محیطی قوی و به دنبال توسعه درون زاست. این در حالی است که تئوری شهر جهانی معطوف به الگوی توسعه برون زا و فاقد مقیاس های عینی است و به همین دلیل است که شهر جهانی، قطبی شدن و بحران های زیست محیطی را تشدید می کند.