جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابوالفرج اصفهانی (284- 356 ه) از چهره‌های شناخته شده و مطرح در تاریخ علم و ادبیات عرب است. نام او تداعی بخش مجموعه بیست و چهار جلدی کتاب الاغانی است که به گقته خودش در تدوین و تألیف آن نیم قرن رنج برده است. اگر چه ابوالفرج به عنوان «ناقد» و این دایره المعارف وی به عنوان «کتاب نقد» شهرت ندارند، اما این اثر گرانبها، آکنده از مباحث نغز و شیرین نقدی است. در این مقاله سعی شده به معرفی جنبه جدیدی از شخصیت ادبی ابوالفرج یعنی نقادی وی پرداخته شود.

در بسیاری از کتب بلاغی جدید به پیروی از گذشتگان بحثی باعنوان استعاره «وفاقیه و عنادیه» مطرح شده که هدف آن بیان «استعاره تهکمیه و استعاره تملیحیه» است و برای هر یک تعاریف و مثالهایی نیز ذکر شده که گاهی بین تعاریف و مثالها سازگاری وجود ندارد. آنچه در برخی از کتابهای بلاغی در باره برخی از استعاره‌های از جمله « استعاره عنادیه» آمده بر مبنای تشبیه نیست، یعنی نمی‌توان اساساً با واژه‌ای که مستعار نامیده‌اند تشبیهی ساخت و آن را یک طرف تشبیه قرارداد در نتیجه جامع یا وجه شبهی نیز در میان نخواهد بود تا عکس آن برای طنز یا تمسخر به کار گرفته شود. برای بررسی این موضوع، باید سه صنعت یا فن را در علوم بلاغی مورد نقد و تحلیل قرار دهیم تا مساله روشن تر شود و آن عبارت از تشبیه طنز یا مغالطه ، مجازیه علاقه تضاد و استعاره عنادیه.

نگارنده در این مقاله سعی دارد نقش روی جلد قلمدان را در برف کور صادق هدایت در قالب نقد اسطوره‌ای مورد بررسی قرار دهد. در این داستان، هنرمند نقاش که راوی داستان نیز هست، نقشی را روی جلد قلمدان تصویر می‌کند که انعکاسی از ناخودآگاه جمعی خود اوست. این تصویر، از این منظر دامنه ارجاعی و سیعی را برای نقاشی فراهم می‌آورد و آن را از تصویری ساده به نقشی جهانی و اساطیری تبدیل می‌کند. در این نوشتار، نقش کهن الگوهای اصلی این تصویر (زن، پیرمرد، گل نیلوفر، درخت سرو و جوی) و نمادهای مرتبط با آنها (پستو ، شراب ، مار و مرگ) به طور اجمالی مورد بررسی قرار گرفته است.

در زبان فارسی، قاعده تضعیف، همخوان سایشی /V/ را به ناسوده [W] تبدیل می‌کند. این فرآیند، زمانی اتفاق می‌افتد که همخوانی /V/ در پایانه هجا بعد از واکه /a/ را به واکه [o] تبدیل می‌کند. برای مثال، ستاک «رو» /rav/ در فعل می‌روم /mi-rav-am/ تغییر نمی‌کند، اما در وجه امری «برو» [bo-row] قاعده تضیف به کار رفته است. هنگامی که همخوان /V/ در جایگاه آغازه هجا به کار می‌رود یا به عنوان بخشی از همخوان مشدد در یک تکواژ قرار دارد، اما وقتی همخوان /V/ در پایانه هجا قرار گیرد به ناسوده /W/ تبدیل می‌شود، مانند: [now - ruz].

یکی از مباحث هر زبان، نحوه منفی ساختن در سطوح مختلف ـ جمله، گروه ، واژه و تکواژ- است و در این مورد، هر زبان ویژگیهای خود را دارد. در زبان فارسی ، تا آن جا که نگارنده می‌داند، در این باره کاری انجام گرفته است، البته در دستورهای زبان فارسی اشاره‌ای مختصر به منفی سازی فعل شده است، ولی نه جامع است و نه دقیق. در این گفتار، مسائل مربوط به مفنی سازی در زبان فارسی بررسی می‌شود.

در این مقاله، ضمن توصیف توانایی هنری در مرحله تکرار الفاظ توجه اصلی به فرایند تکرار در دیگر حوزه‌های زبانی همچون تکرار در سطح نحوی زبان (ساختهای متوازی) معطفو می‌شود. پر واضح است که راز اصلی ابداع و هنر خلقت گرای ادبی در همین تکرارها نهفته است. توازی و تقارن در یک اثر ادبی را می‌توان در چهارچوب یکی از فرآیندهای زبانشناختی زیر مد نظر قرار داد (هالیدی 1985): 1- ساخت سازگاری (وجهی) (Mood structure) 2- ساخت مبتدایی (Thematic structure) 3- ساخت تعدی (Transitivity structure) در این مقاله، فرآیندهای بالا و نقش هر یک از آنها در خلق اثر ادبی مورد بررسی قرار گرفته است.

خاندان میکالی، از معدود خاندانهای مشهور نیشابور بودند که در طول بیش از دو قرن، یعنی از اواخر قرن سوم تا میانه قرن پنجم، در امور سیاسی، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی خراسان، نقشی ویژه بر عهده داشتند. ابوالفضل عبیدالله بین احمد میکالی، یکی از اعضای این خانواده، بلکه مشهورترین ایشان است که ثعالبی، نویسنده، فاقد و شاعر برجسته معاصر وی، بیش از دیگران به او پرداخته است. با توجه به این که ، بررسی حیات ادبی ابوالفضل از زوایای گوناگون، از توان یک مقاله خارج است، بر آن شدیم تا او را تنها از دریچه نگاه ثعالبی و دیگر ادبای معاصرش بنگریم و به ادب دوستان بنمایانیم.

بسیاری از ناقدان بر این باورند که شعر جاهلی عربی، نمونه متکاملی از صیاغت قصیده عربی و توافر عناصر شعری است و اصحاب معلقات، حاملان این پرچم و زهیر، حکمی آنهاست. در باره مهارت فنی و طرز اندیشه زهیر، بررسی جنبه‌های معتددی از شخصیت وی از خلال اغراض متعدد شعر او ضروری است. برای دست یافتن به این هدف، ارائه نمونه‌هایی از شعرش ما را در رسیدن به یک نتیجه منطقی یاری می‌نماید و آن اعتراف به این واقعیت است که زهیر در عباراتش، شاعر جمال است و در حکمت و اندیشه‌اش، شاعر حقیقت و در دعوتش به صلح و دوستی، شاعر خیر و محبت.