جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هنر فراخوانی شخصیت های دینی از جمله مسائل مهمی است که مورد توجه شاعران معاصر عربی قرار گرفته و بازتاب بسیاری در آثارشان داشته است. نزار قبانی از جمله شاعرانی است که در جای جای آثارش از این هنر بهره برده و سعی داشته اهداف خود را از این رهگذر بیان کند، چرا که خفقان سیاسی و اوضاع اجتماعی حاکم بر دوره معاصرش به او اجازه نمی دهد تا اهدافش را آشکار و واضح بیان نماید.آنچه که ذکر شد و بسیاری از دلایل ناگفته دیگر که در رهگذر این پژوهش به آن ها خواهیم پرداخت، سبب شد تا به کیفیت و چگونگی بازتاب این شخصیت ها (شخصیت های دینی تاریخی) در شعر نزار قبانی پرداخته و به دنبال پرده برداشتن از هدف او از این فراخوانی باشیم، و به همین منظور مجموعه های شعری وی در هفت جلد را مورد بررسی قرار داده و دریافتیم که نزار برای بیان امید به آینده، آزادی، ایجاد شور انقلابی، بر انگیختن حس نوع دوستی و بیان رنج انسان معاصر و ... از شخصیت های دینی مانند حضرت محمد (ص)، حضرت مسیح (ع)، امام حسین (ع) و ... بهره برده است.

زبان، شاهکار خلقت الهی، نهادی است اجتماعی که در کنار نقش اصلی خود - ایجاد ارتباط - دارای نقش هایی چون تکیه گاه اندیشه، نقش ما فی الضمیر و ... است که در علم زبان شناسی، اصول و شاخه های مختلفی را به خود اختصاص داده است. در کتاب آسمانی مسلمانان - قرآن - لفظ زبان یا معادل عربی آن «لسان»، بارها تکرار شده و درباره پیدایش زبان و خدادادی بودن آن، اعضای مرتبط با تکلم با تاکید بر زبان و لب ها، صراحت و روشنی کلام الهی، زبان حال و زبان قال و عربی بودن زبان قرآن، سخن به میان آمده که با نگاهی محققانه و دقیق اصول زبان شناسی نهفته در آن آشکار می شود.

یکی از مهم ترین شیوه های تاثیرگذاری بر روح و روان، استفاده از تمثیل است. تمثیل ها علاوه بر جنبه های ادبی و بلاغی در پرورش نفوس و برانگیختن احساسات و عواطف آدمی نقش بسزایی دارند و در اعماق روح و جان نفوذ کرده و گوینده را در اهداف و مقاصد یاری می کنند. تمثیل های قرآن از یک سو چون کاملا واقعی، حقیقی و منطبق با محیط زندگی انسان است و از سویی دیگر به دلیل بهره گیری دقیق، حکیمانه، متعادل و هماهنگ از تمام تمایلات و عواطف و غرایز بشری، در برانگیختن احساسات و تهییج عواطف و سوق دادن روح انسان به سوی رشد و کمالات نفسانی و ملکات روحانی و کاهش نگرانی ها و اضطرابات، بسیار موثر هستند. علاوه برآن تمثیل های قرآن از روش ها و اسلوب های گوناگون و متنوعی همچون، ترغیب و تحذیر، معرفی الگوهای نیک و بد، خوف و رجاء، مدح و ذم و درشتی و نرمی و ... برای اصلاح و تربیت جسم و روح بشر بهره فراوان برده اند.

شعر عربی در صدر اسلام از لحاظ تصورات و تخیلات شعری و زبان با شعر دوره جاهلی تفاوتی ندارد و همان اختصاصات و خشونت های بدوی را که در اشعار جاهلی می بینیم، در این اشعار هم کم و بیش ملاحظه می کنیم و این وضع تا اواخر قرن اول ادامه داشت. در این دوره شعر عربی خاص گویندگان تازی بوده است و دیگر اقوام در آن دخالتی نداشته اند، اما از اوایل قرن دوم یعنی اواخر عهد بنی امیه و اوایل دوره بنی العباس آثار نفوذ تمدنهای غیر عرب به ویژه ایرانیان. شعرایی همچون محمود وراق، بشار بن برد، ابونواس و صالح بن عبد القدوس آشکار شد. زیرا چنانکه میدانیم بعد از آنکه مسلمانان در حدود یک قرن با آنان مجاورت و معاشرت داشتند، از ایشان تاثیر گرفتند و به همین سبب است که می بینیم از اوایل قرن دوم مسلمانان همان اموری را دنبال کردند که ملل مغلوب مذکور مقارن ظهور اسلام سرگرم آنها بودند. مهمترین عنصری که به تمدن اسلامی جلوه تازه و ترقی و کمال بخشید، عنصر ایرانی است که با روی کار آمدن دولت عباسی در همه شوون آن تمدن و از آن جمله در ادب عربی دخالت کرد و اثر این داخل شد و این تاثیر در شعر به همان حد آشکارست که در نثر، در این مقاله به بررسی شعرای ایرانی که به عربی شعر سروده اند، پرداخته شده است.

آغاز پیدایش بحث اعجاز به طور دقیق مشخص نیست، اما دیدگاه های دانشمندان قرن دوم و سوم هجری پیرامون مسائل ادبی قرآن کریم، منجر به افزایش گستره این بحث و تالیف کتاب های مستقلی درباره اعجاز در قرن های بعد گردید. از جمله این دانشمندان می توان به ابوعبیده معمر بن مثنی، یحیی بن زیاد فراء، جاحظ و ابن قتیبه اشاره کرد.ابوعبیده با تالیف کتاب «مجاز القرآن» و فراء با تالیف کتاب «معانی القرآن» در قرن دوم هجری گام های اولیه را در باب اعجاز قرآن کریم برداشته اند. هر چند این دو دانشمند در تالیفات خود به طور مستقیم به مساله اعجاز اشاره ای ننموده اند، اما با ذکر مسائل بلاغی قرآن کریم زمینه را برای طرح و گسترش اندیشه اعجاز ادبی قرآن کریم فراهم آورده اند. جاحظ برای نخستین بار در قرن سوم هجری به نظریه نظم قرآن اشاره نموده است. وی همچنین به رد نظریه صرفه که استادش نظام بیان نموده، پرداخته است. ابن قتیبه در قرن سوم هجری کتاب «تاویل مشکل القرآن» را در دفاع از قرآن کریم و اعجاز و بلاغت آن و در پاسخ به طاعنان به نظم و اسلوب قرآن کریم تالیف نمود. وی با گذر از مرحله اشارات و نظرات به مرحله تالیف مستقل پیرامون اعجاز قرآن کریم و بیان وجوه آن رسید.این مقاله به دنبال آن است که سهم هر یک از این دانشمندان را در زمینه دانش اعجاز ادبی قرآن کریم و سیر تطور آن روشن نماید.

شاعر معاصر عراق محمد مهدی جواهری بزرگترین شاعر کلاسیک عرب، در نجف در خانواده ای مذهبی و متدین متولد شد و رشد یافت و از همان ایام کودکی در جلسات قرائت و حفظ و تفسیر آیات قرآن حضور داشت که این امر در شکل گیری شخصیت ادبی وی تاثیر بسزایی داشته است، تا آنجا که خودش قرآن را نخستین منشا پیشرفت و شکل گیری شخصیت ادبی خویش معرفی می کند و قدرت کلام و قلم و بیان خود را مدیون زبان قرآن می داند. لذا شعر وی به انحاء مختلف هم در حوزه الفاظ و مفاهیم و داستانهای قرآنی و هم در زمینه ساختار و اسلوب و موسیقی فواصل آیات از قرآن اثر پذیرفته است.این مقاله به بررسی تاثیر موسیقی وآهنگ و وزن الفاظ و فواصل آیات سوره های قرآنی در بعضی از اشعار وی به خصوص در ساختار قصاید و نظام قافیه ها هم در حوزه لفظ و هم وزن و هم آهنگ آنها می پردازد.

موسیقی به عنوان یکی از ارکان اصلی شعر در ادبیات فارسی و عربی، به دلیل پیوندهای خاص زبانی مورد توجه ناقدان دو زبان بوده است. تاریخ موسیقی، بیانگر تاثیرپذیری شعر فارسی از زبان عربی در اصول موسیقیایی خود است. این علم همراه با پیشرفت دیگر علوم، شاهد تحولات و رویکردهای متفاوتی در دو زبان بوده است که گاه برخی ناقدان به شرح و توضیح اصول گذشته پرداخته و گاه برخی دیگر - به خصوص در دوره معاصر - در برابر اصول ثابت گذشته ایستاده و داعیه نوآوری داشته اند.محمدرضا شفیعی کدکنی و کمال ابودیب از ناقدان برجسته معاصر در دو زبان، دارای آثار و تالیفات مشابه و مستقلی در موضوعات ادبی چون صور خیال و به ویژه موسیقی هستند. تبیین رویکردهای نقدی این دو ناقد، نوآوری های ایشان در علم موسیقی و روش تعامل آن دو با نظریه های نقدی گذشته و نظریه های غربی، هدفی است که بحث حاضر تلاش دارد با بررسی دو اثر «موسیقی شعر» و «البنیه الایقاعیه للشعر العربی» بدان دست یابد. تفاوت اساسی رویکرد دو ناقد در پرداختن به مساله موسیقی و نوآوری و ابداع نمایان کمال ابودیب در باز کردن زوایای مختلف عروض شعری از جمله نتایج این تحقیق است.

نمادپردازی به عنوان یکی از جلوه های ادبی شعر شاعران سرکش و عصیان گر عرب نظیر امل دنقل جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است. او یکی از شاعران برجسته مصر در دوره معاصر است که از این شیوه برای بیان اعتراض و انتقاد خود استفاده می کند. وی به اندازه ای زبان نمادین را متناسب با موقعیت به کار می برد که شعرهای او، علاوه بر تفسیر رویدادهای سیاسی و اجتماعی، نوعی پیش بینی اوضاع جامعه نیز است. تنوع نمادهای او و کاربرد بجای آنها، نشان از آگاهی گسترده او از میراث عربی و دقت و توجه زیاد نسبت به مسائل روز جامعه دارد. امل دنقل، با یادآوری عزت و عظمت گذشته ملتهای عربی از طریق این نمادها، بر هویت ملی و میهنی خود تاکید می ورزد و تلاش می کند تا با بیدارسازی وجدان خفته آنها و دمیدن روح ایستادگی و پایداری در آنها، جهان عرب را به بازگرداندن این عزت و عظمت فرا خواند، زیرا به عقیده او گرفتاری های کنونی مردم عرب، ناشی از دور شدن آنها از سرچشمه های فرهنگ و ادب خویش است. او از نمادهای قطرالندی، کلیب، صلاح الدین ایوبی، عبدالرحمن داخل (صقر قریش)، سیف الدوله، ابوالهول و اسب برای اشاره به شکوه گذشته عربها بهره می گیرد.این مقاله برآن است تا جلوه های نمادین قدرت و عظمت گذشته عربها را در شعر امل دنقل مورد پژوهش و بررسی قرار دهد.

شیخ رمان نویسی الجزائر، «طاهر وطار» از جمله نویسندگان معاصر است که می توان الجزائر را با تمام فرازها و نشیبهایش در همه نوشته هایش دید. رمان «الزلزال» از رمانهای مشهور اوست که در آن به مساله «قانون اصلاحات ارضی» 1971 در الجزائر اشاره می کند. این رمان به نوعی بیان کننده اندیشه ها و دیدگاه های «وطار» است، زیرا که وی به سوسیالیسم به عنوان راه چاره ای برای درد و رنجهای الجزائر معتقد بود. جهان بینی پنهان اثر در ستایش اشتراکی بودن و بیزاری از فئودالها و اشراف بورژوا (طبقات سرمایه داران استثمارگر) است که باعث گونه ای رویارویی متناقض بین رخدادها و مکان های شهر و ضد قهرمان داستان شده که برخاسته از برخورد ضرورت بین اردوگاه دهقانان با فئودالها و اشراف بورژوا است. رمان «الزلزال» رمان پیکار گفتمان طبقات است. این پژوهش با دیدگاه جامعه شناسی «گلدمن» بررسی می شود که به دنبال پیوندهای ساختاری بین اثر ادبی و جهان بینی نویسنده است.

مقصود از تقابل شهر و روستا در ادبیات، توجه به تفاوت شهر و روستا از نظر ویژگی های زندگی در این دو مکان و تاثیر آن بر خلق و خوی ساکنان آن است. این مضمون از دیرباز در آثار شاعران عرب به صورت محدود و در دوران معاصر، به تبع پیشرفت های فراوان و تمایل مردم به شهرنشینی، به شکل گسترده نمود پیدا کرده است. وجوه بارز تقابل این دو مفهوم را می توان در آثار شاعر مصری، عبدالمعطی حجازی به خوبی دریافت. حجازی بسیار بیشتر از هم عصران خویش به این مبحث پرداخته و به زوایایی اشاره کرده که شاعران دیگر کمتر به آن توجه کرده اند. این مقاله به بررسی تعامل شعرای معاصر خصوصا حجازی با این پدیده می پردازد.