جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بدیع الزمان همدانی از شخصیتهای برجسته ادبیات است که موسس فن مقامه نویس به شمار می رود. به دنبال او، حریری- و در یک جدال ادبی (معارضه)- این فن را به اوج خود رساند. این جدال ادبی را می توان در همه مقامات و به ویژه در هشت مقامه ای که حریری نام آنها را از مقامات بدیع الزمان وام گرفته، به روشنی دید. این گفتار درصدد پاسخ به سوالی است که در این زمینه مطرح می شود: آیا اشتراک اسمی این مقامات در حیطه نامگذاری خلاصه می شود یا نه؟ بنابراین، گفتار حاضر به بررسی وجوه اشتراکات و تفاوتهای فکری و فنی و ادبی مقامات مشترک می پردازد.

در این مقاله درباره مفهوم مدرنیته و روابط آن با جنبشهای اجتماعی، آن چنان که از آثار کلاسیکی درباره مدرنیته درک می شود و در اندیشه های جدید علم سیاست و جامعه شناسی معاصر مطرح بوده و مورد تفسیر قرار گرفته، بحث خواهد شد. البته هدف ارایه یک تحلیل کمی از چگونگی تطور و تحول مفهوم مدرنیته نیست بلکه بیشتر به رابطه مدرنیته با تغییرات اجتماعی و سیاسی پرداخته خواهد شد؛ زیرا تغییر در سطح گسترده ای چهره اصلی واقعیت اجتماعی است که هر نظریه علمی- اجتماعی به ناچار به آن پرداخته است. هدف اصلی و اولیه ما در این مقاله درک تاثیر مدرنیته بر توسعه و فهم جامعه شناسی و اندیشه ای جنبشهای اجتماعی می باشد. به دیگر سخن هدف ما در مقاله ارایه توجهی خاص به رابطه بین واقعیت تاریخی و مفهوم فهم است.

پس از چند قرن رکود در فعالیتهای حدیثی، مجددا در عصر صفوی بستر شکوفایی علوم حدیث فراهم شد و چند موج بزرگ اهتمام به حدیث در جهان تشیع برخاست که در قیاس با ادوار تاریخی پیشین، صرفا با دوره صاحبان کتب اربعه قابل سنجش است. علمای شیعه در این دوره، متاثر از شرایط جامعه شناسی و علمی جدید، به شرح نویسی بر متون کهن روایی، تدوین آثار جامع حدیثی، تالیف تفاسیر اثری و ترجمه احادیث معصومان (ع) سخت اهتمام نشان دادند که آثار آن در قلب یک جریان عظیم علمی و فرهنگی ظاهر گردید و در نتیجه گفتمان حدیثی در سطحی گسترده حاکم شد و آثار متعددی در حوزه حدیث و علوم آن به رشته تحریر و تالیف درآمد. در یک نگاه و برایند کلی می توان زمینه ها و عوامل موثر در ظهور این جریان را در این عناوین ملاحظه کرد: مقابله با عثمانیان و پاسخگویی به شبهات ضد شیعی- اسلامی، حضور علمای شیعه در دربار صفوی و تصدی بعضی مقامات دولتی، ظهور اخباریگری و چالش میان گرایشهای گوناگون فکری، احساس نیاز عالمان شیعه به بسط معارف اهل بیت (ع) به زبان فارسی و گسترش زبان عربی در این دوره و پاره ای عناوین دیگر. از سوی دیگر، حاکمیت گفتمان حدیثی و اهتمام به تدوین و نشر حدیث در برهه ای نسبتا طولانی توانست نتایج و دستاوردهای درخور نگرشی به دنبال بیاورد که مهمترین آنها در پیوند با علوم دینی عبارتند از: کمک به برپایی نهضت علمی در عرصه های گوناگون، بازخوانی جوانب مختلف میراث حدیثی پیشینیان در چارچوب آثار متعدد تالیفی و ترجمه شده و سرانجام تدوین جوامع ثانویه حدیثی شیعه.در هر صورت، بازکاوی مهمترین زمینه ها و پیامد پیدایش گفتمان حدیثی و جریان گرایش و اهتمام به حدیث و تدوین و نشر آن در روزگار صفویان، موضوع این نوشتار است که از جوانب گوناگون مورد کندوکاو قرار گرفته است.