جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفهوم علوم در دو سده نوزدهم و بیستم، به دلیل تغییر مبانی معرفت شناختی و فلسفی جامعه علمی، تحولاتی داشته است. برخی از تغییرات بدون آنکه معنای علم را تغییر دهد، دامنه معرفت علمی را محدود کرده و بعضی دیگر به تحول در معنای مدرن علم منجر شده است.در این مقاله با بازخوانی تحولات تاریخی مفهوم علم، به معنای قدسی و دینی علم و برخی راه های بازسازی دانش دینی و چالش های مربوط به آن اشاره شده است.

این مقاله با هدف بیان مقدمات ضروری برای ورود به بحث برنامه ریزی تغییر فرهنگی و اجتماعی، بررسی نظریه انتخاب عقلانی را با رویکرد جامعه شناسانه پیش می گیرد. انتخاب عقلانی، با الهام از عقلانیت ابزاری ماکس وبر و در چارچوب فردگرایی روش شناختی، کار فاعلانی را عاقلانه می داند که در چارچوب اعتقاداتشان، نسبت به شقوق ممکنه با توجه به عواقبشان، شقی را برگزینند که برای رسیدن به غایاتشان بهترین راه باشد. مهم ترین نظریه های منشعب از نظریه انتخاب عقلانی، نظریه تصمیم گیری، نظریه بازی و نظریه کنش جمعی است. مقاله در ادامه نظریه های جامعه شناختی در باب انتخاب عقلانی را به تفصیل بررسی می کند، نظریه های ماکس وبر، جان هرسانی، جیمز کلمن، ریمون بودون و جان الستر. نقدهای وارد شده بر رویکردهای عقلانی صرف، رویکرد تازه ای را در نظریه انتخاب عقلانی پدید آورده که از آن به عقلانیت اجتماعی یا انتخاب عقلانی- اجتماعی یاد می کنند. در این رویکرد ارزش ها، هنجارها و سایر ابعاد اجتماعی نیز در بررسی عمل عقلانی مورد توجه قرار می گیرد تا براساس آن بتوان عقلانیت در زندگی روزمره را نشان داد و برخی محدودیت های عقلانیت را نیز تحلیل کرد.

یافتن پاسخی برای این پرسش که چرا ایرانیان تمایل به سخت کوشی برای نیل به آرمان ها و اهدافی دارند که در شرایط عادی امکان چندانی برای تحقق آنها متصور نیست، می تواند تا حدود زیادی ماهیت، تکوین، توسعه و پویش فرهنگ سیاسی ایرانی را تبیین کند. این مقاله با رویکرد مطالعات حوزه علوم انسانی و همچنین بهره گیری از برخی آموزه های موجود در چارچوب نظریات جامعه شناسی معرفت، می کوشد تا مبانی نظری و ریشه های معرفتی آرمان خواهی را در فرهنگ سیاسی ایرانیان شناسایی کند. مقاله با مفروض گرفتن این نکته که آرمان خواهی ایرانیان در موارد متعددی آنان را در مواجهه ناگزیر با نظم موجود جهان قرار داده است، این فرضیه را در مورد آزمون قرار خواهد داد که تاثیرات مداوم و همزمان ناشی از وجود سه عامل اندیشه ایران شهری، اندیشه اسلام شیعی و عامل جنوبی یا جهان سوم گرایی در باورهای جمعی ایرانیان، موجب ایجاد گرایش های آرمان خواهانه در فرهنگ و باور آنها شده است. برای آزمون این فرضیه، نخست مفهوم آرمان خواهی و سپس تاثیرات و چگونگی عملکرد عوامل سه گانه مذکور بر پیدایش و پویش آرمان خواهی در فرهنگ سیاسی ایرانی بررسی خواهد داشت.

این مقاله استدلال می کند که وضعیت هویتی جامعه ایرانی بحرانی نیست، بلکه صرفا دچار برخی از معضلات هویتی شده ایم. به منظور حل این معضلات هویتی- که به غلط آن را بحران هویتی معرفی کرده اند- بعضی ایجاد هویت های ترکیبی یا التقاطی را پیشنهاد داده اند که این راه حل نیز در مقاله مورد بحث و نقد قرار می گیرد و رد می شود. هویت سازی التقاطی یا ترکیبی متناسب با اقتضائات تاریخی- اجتماعی مرحله اخیر رشد تجدد، یعنی مابعد تجدد یا تجدد متاخر و یا نایاب است. لذا این نحوه هویت سازی با حقیقت ظاهر شده از هویت تاریخی- اجتماعی ما در جریان انقلاب اسلامی و بعد از آن ناسازگار است.

تفاوت نسل ها مسئله ای است که بیشتر جوامع معاصر با آن مواجه اند. این تفاوت در برخی از جوامع اندک و در جوامع در حال گذر قابل توجه است. از دیگر سو، تفاوت نسل ها تنها به تفاوت میان جوانان و بزرگسالان که همیشه مدنظر بوده است، باز نمی گردد. بلکه، تفاوت های اجتماعی و فرهنگی ظریفی حتی میان نسل های مختلف نوجوان و جوان وجود دارد که غالبا از نظرها پنهان می ماند. مقاله حاضر نخست به بررسی مسئله نسل ها و ارتباط آن با تغییرات فرهنگی و ارتباطی در سطح جهان می پردازد و سپس با بررسی ویژگی های نسل های ایکس، وای و زد تلاش می کند تا یک دسته بندی مقدماتی از نسل های جوانان در ایران به دست دهد و شباهت ها و تفاوت های آنان را بر شمارد. از دیگر سو، نگارنده بدون آنکه قصد سیاستگذاری فرهنگی را در سر داشته باشد، امیدوار است ملاحظاتی مفید را برای سیاستگذاران فرهنگی مطرح نماید.

مقاله حاضر نتیجه تحقیقی است با عنوان «فراتحلیل وضعیت سرمایه اجتماعی در ایران: موج دوم» که در سال 1387 به اجرا درآمده است. هدف تحقیق، شناخت وضعیت سرمایه اجتماعی در ایران، بررسی سیر تحول و عوامل و موانع شکل گیری و ارائه راهکارهایی برای افزایش سرمایه اجتماعی است. تحقیق با روش فراتحلیل صورت گرفته و از نتایج 61 عنوان پژوهش (شامل پایان نامه های کارشناسی ارشد و دکترا، تحقیقات میدانی و مقالات علمی- پژوهشی) مرتبط با موضوع استفاده شده است.نتایج تحقیق نشان می دهد در حوزه های گوناگون، وضعیت سرمایه اجتماعی یکسان نیست، در میان مولفه های سرمایه اجتماعی میزان اعتماد به خانواده و نظام سیاسی و نیز میزان ارتباطات اجتماعی بالاست. در حوزه سیاسی میزان اعتماد به نظام سیاسی بالا، میزان اعتماد به نهادهای سیاسی متوسط و میزان اعتماد به کنشگران سیاسی پایین بوده است. همچنین میزان مشارکت مردم در حوزه های گوناگون اجتماعی بسیار پایین است. مجموع یافته ها نشان می دهد از نظر مردم میزان ارزش هایی مثل صداقت، امانتداری و گذشت در بین مردم پایین است و میزان رواج ضد ارزش هایی چون کلاهبرداری و چاپلوسی بالا است. همچنین در مجموع میزان کل سرمایه اجتماعی در ایران نسبتا بالاست، این میزان در سالیان مختلف دچار نوسان بوده است.میزان دینداری، سطح تحصیلات، وضعیت طبقاتی و سن افراد از جمله مهم ترین عوامل موثر بر سرمایه اجتماعی بوده است. در پایان مقاله مبتنی بر یافته ها، راهکارهایی برای بهبود وضعیت سرمایه اجتماعی ارایه شده است.

این پژوهش با هدف سنجش نگرش حوزویان و دانشگاهیان نسبت به یکدیگر انجام شده است. جامعه آماری شامل کلیه مدرسان، استادان، طلاب و دانشجویان مشغول به تحصیل در حوزه های علمیه و دانشگاه های کشور در سال تحصیلی 80-81 کشور بوده است. نمونه تحقیق 5000 نفر از دانشگاهیان و 1000 نفر از حوزویان بودند که داده های پژوهش از طریق مصاحبه با آنها جمع آوری شده است. براساس یافته های این تحقیق، در مجموع حوزویان نگرش مثبت تری نسبت به دانشگاهیان دارند. در این میان حوزویان تمایل بیشتر و دانشگاهیان تمایل کمتری برای نزدیک شدن به نهاد دیگر از خود نشان داده اند. مناسبات و ارتباطات حوزه و دانشگاه در سطح پایینی است و فاصله اجتماعی دو نهاد بسیار زیاد است.افراد دانشگاهی مسن تر در مقایسه با افراد جوان تر، دانشگاهی های متاهل در مقایسه با مجردها، اساتید در مقایسه به دانشجویان دانشگاهیان دارای تحصیلات بالا در مقایسه با افراد دارای تحصیلات پایین، حوزویان مسن تر در مقایسه با افراد جوان تر، حوزویان متاهل در مقایسه با مجردها، مدرسین در مقایسه با طلاب، نگرش مثبت تری نسبت به افراد نهاد مقابل دارند.