جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شهر قزوین پس ا ز تشکیل دولت صفوی اهمیت ویژه و منحصر به فردی یافت و به سرعت مراحل رشد و ترقی خود را در زمان شاه طهماسب اول طی کرد. این شهر در وهله نخست مرکز تجمع گروه ها و اقوام مختلفی شد که پس از پایتخت شدن راهی این شهر شدند. همچنین مرکزیت سیاسی این شهر اهمیت مذهبی و تجاری قابل توجهی بدان بخشید. در این دوران ساخت بناها و مساجد جلوه جدیدی به فضای این شهر بخشید، اما دیری نپایید که باانتقال پایتخت به اصفهان همین شهر پر جمعیت و پر جنب و جوش بر اثر نا بسامانی و درهم ریختگی سیاسی و اجتماعی رونق گذشته خود را از دست داد. بررسی چگونگی گسترش شهری و صورت بندی های اجتماعی این شهر با توجه به تنوع قومی مذهبی در این دوران سزاوار پژوهشی جدید است. در این مختصر مسئله جابه جایی اقوام و گروه های مذهبی و کارگزاران دیوانی و پیامدهای آن در کالبد شهری به منزله محور بحث مورد بررسی قرار گرفت.

شایعه در همه فرهنگ های بشری وجود دارد و پدیده ای است که بر اساس شنیده ها و زمینه قبلی افکار عمومی شکل می گیرد.بشر در زندگی روزمره خود با دوستان، آشنایان، همکاران، و مانند آن ها شایعات زیادی را می شنود و یا منتشر می سازد. لیکن با توجه به ویژگی های فرهنگی و اجتماعی هر جامعه برخی شایعات زمینه مناسبی برای نقل و انتشار می یابد.این نوشتار در دو بخش تنظیم شده است. در بخش اول ساختار شایعه به لحاظ اجتماعی بررسی می شود، به این ترتیب که ابتدا به شایعه و شرایط مناسب در روند شکل گیری و رواج آن از منظر روان شناسی اجتماعی پرداخته شده است و سپس در بخش دوم برخی شایعات رایج در عصر قاجار با توجه به ساختار سیاسی اجتماعی ایران در آن عصر مورد ارزیابی قرار گرفته و در این رهگذر نقش برخی از عاملان ثبت و انتشار شایعه روشن می شود.

ترخان لغتی ترکی به معنای آزاده معاف از انجام خدمات یا مصون از مجازات و مرتبه ای شناخته شده در میان ترکان و مغولان بوده است.چنان که چنگیزخان به دو نفر که در موقعیتی بسیار حساس و خطرناک به او کمک کرده بودند، چنین مرتبه ای داد. نه تنها منابع ایرانی تاریخ مغول به این رخداد توجهی خاص نشان داده اند، بلکه بعدها چنین مرتبه ای به وسیله دولت مغول در ایران (ایلخانان) نیز برقرار شد. از آن جا که در مناسبات حقوقی و مدنی جامعه ایرانی چنین پدیده ای سابقه نداشت، در قدم اول حضور ترخان هایی از مغولان در ایران، عاملی جالب توجه برای ثبت در تاریخ دانسته شده است. اما طی تحولاتی که در ایران عصر ایلخانی پدید آمد، مرتبه ترخانی برای مصونیت از مجازات در جرائم مربوط به دربار و دیوان و سرانجام برای کسب معافیت مالیاتی کاربرد یافت.

معمولا کنسولگری دولت های خارجی در بنادر و شهرهایی تاسیس می شود که از پیش روابط تجاری با آن ها وجود داشته باشد. بریتانیا در دوران قاجاریه به رغم نداشتن اتباع و بازرگانی با ایالات جنوب دریای مازندران، یک کنسولگری در رشت و یک نمایندگی کنسولی در استرآباد تاسیس کرد و کارگذارهای محلی (وکیل الدوله) را بر آن ها گمارد. مقاله حاضر به بررسی علل تاسیس کنسولگری مذکور از سوی بریتانیا و سرنوشت کارکنان محلی آن اختصاص دارد. این مطالعه نشان می دهد که افتتاح کنسولگری به وسیله بریتانیا در آن منطقه اهدافی صرفا سیاسی داشت و سیاسی باقی ماند. کارگذاران محلی آن نیز به رغم خدمت به امپریالیسم بریتانیا سود پایداری به دست نیاوردند.

مقاله حاضر بر اساس گزارش های روزنامه اطلاعات، برگ هایی از اسناد آرشیو ملی امریکا و سازمان اسناد ملی بریتانیا، به علاوه خاطرات و مشاهدات کسانی که شاهد ماجرا بوده اند، نوشته شده است. موضوع اصلی مقاله حاضر بحران غلات، به ویژه گندم و نان، در مقطع زمانی اسفند 1320 تا آذر 1321 است. هدف اصلی این مقاله بررسی تاثیر اجتماعی بحران نان در زندگی روزمره مردم ایران است و علل و عوامل آن را مورد بحث قرار می دهد. روش تحقیق این مقاله تحلیل محتوای گزارش های منابع مزبور برای دستیابی به ماهیت بروز بحران نان در ابتدای اشغال کشور به وسیله متفقین است.

شاهان قاجار بیش از شاهان دیگر سلسله های حاکم بر ایران به قم و عمران این شهر مذهبی اشتیاق نشان دادند. در دوران ناصرالدین شاه و به همت صدراعظمش میرزا علی اصغر خان امین السلطان، راه جدیدی بین تهران و قم با تعداد زیادی کاروان سرا، حمام، و مهمان خانه ساخته شد و بعدها کمپانی برادران لینچ (Lynch) این راه را کامل تر کرد. با وجود این که شهر قم در دوران قاجاریه از لحاظ اقتصادی شهر مهمی به شمار نمی رفت، ولی به علت قرار گرفتن حرم حضرت معصومه (ص)، وجود مقابر شاهان صفویه و قاجاریه و تنی چند از شخصیت های بزرگ سیاسی و دینی، نزدیکی به پایتخت سیاسی مذهبی کشور و تجمع شخصیت های معروف مذهبی در این شهر اهمیتی سیاسی و مذهبی داشت و شاهان قاجار سعی داشتند از این شرایط قم برای کسب مشروعیت بیشتر مذهبی و سیاسی خود استفاده کنند.راه تهران- قم در دوران ناصرالدین شاه تکمیل شد ولی عواملی همچون منفعت شخصی میرزا علی اصغر خان امین السلطان، دور بودن راه جدید، گرانی حمل و نقل و امکانات رفاهی این جاده و در نهایت رسیدگی نکردن به آن در سال های بعد از ساخت ارزش اقدامات در مورد این راه را با چالش مواجه کرد و منافع اقتصادی و تجاری مردم قم را تامین نکرد.