جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

محبت اهل بیت علیهم السلام در دین اسلام _ به ویژه در مذهب شیعه _ راهبردی واجب در زندگی و استراتژی تربیتی به شمار می آید. در این پژوهش با روش تحلیل محتوا، این مقوله در کتب دینی دوره متوسطه بررسی شده است. از این رو در آغاز، پس از بیان چارچوب نظری بر اساس اسناد قرآنی و روایی، مولفه های قابل ارزیابی در قالب اصول، ویژگی و کارکردها استنتاج گردیده و بر اساس آن، تحلیل محتوایی و تفسیر مضامین انجام شده است.

از جمله مولفه های تاریخ اجتماعی تشیع که در زمره باورها و اعتقادات و مراسم شیعیان جای دارد، انتظار ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است که به صورت رسمی خاص در شیعه درآمده، در قالب مراسم هایی ویژه بروز و ظهور یافته و در اوضاع و احوال اجتماعی و سیاسی آنها تاثیری درخور توجه بر جای گذاشته است. فرهنگ انتظار در جامعه آذربایجان پیش از صفویه نیز نمود یافته و مبین این امر است که به سبب راه یافتن اعتقادات مبتنی بر ظهور مهدی از قرون نخستین اسلامی تا تاسیس دولت صفوی در اذهان جامعه آذربایجان، رسوم مبتنی بر این اعتقاد و همچنین حرکت های سیاسی- اجتماعی متاثر از آن در این ناحیه، همواره از سوی عامه مردم با استقبال روبه رو می شده است. این پژوهش درصدد است نمودهای فرهنگ انتظار در جامعه آذربایجان در دوران پیش از صفویه را با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با کاربرد مطالعات کتابخانه ای بررسی کند.

روش شناسی مهدویت پژوهی _ که از جمله مسائل مهم فلسفه مهدویت پژوهی است _ با رویکرد اکتشافی و هنجاری به شناسایی و کاربست روش ها در حوزه مهدویت پژوهی می پردازد. از آن جا که مهدویت پژوهی موضوعی پیچیده و دارای ابعاد گوناگون و گسترده است، ضروری است برای کاوش با روش هایی متناسب و درخور در همه ابعاد و اضلاع این حوزه، حوزه های مختلف علوم با روش های گوناگون در خدمت مهدویت پژوهی و مسائل فراوان آن قرار گیرند؛ ولی بی گمان به سبب گستردگی بحث و پیچیدگی موضوع، نمی توان همه روش ها و اسلوب مطروحه در حوزه پژوهش را در یک تحقیق، مورد بحث و گفت وگو قرار داد. از این رو در این نوشتار، تنها به یک روش، یعنی روش شهودی و فطری که روشی درخور اعتنا در این عرصه بوده و مسائلی چون انتظار و اثبات منجی و ظهور منجی را توجیه پذیر می کند، پرداخته می شود.

با تامل در ادعیه، زیارات و روایات مربوط به دو واقعه عاشورا و ظهور، درمی یابیم که نه تنها مقابله با اهل بیت علیهم السلام _ به ویژه در واقعه عاشورا _ در همکاری میان دو جریان یهود و بنی امیه به عنوان دو روی یک سکه به نام حزب شیطان صورت گرفته، بلکه این همکاری و تقابل تا آخرالزمان و هنگام ظهور، ادامه یافته و در آن روز به پایان خوش پیروزی حزب الله می رسد. در این نوشتار، این مطلب به عنوان نمونه در بررسی دو جریان رسانه ای هالیوود و به طور مشخص نقد فیلم «محمد رسول الله» (الرساله) و هچنین جریان سیاسی و تاریخی نقل و انتقال های خاندان بنی امیه تا امروز و به طور مشخص ظهور گروه تکفیری داعش پی گیری شده است.

در این پژوهش خواهیم کوشید با هدف تبیین و بررسی شیوه های ارتقای طرح مباحث مهدوی در رسانه، راهکارهای نهادینه سازی رویکرد کیفی به آموزه مهدویت را بیان کنیم. این نوشتار با روش توصیفی_ تحلیلی سامان یافته و بر حسب دستاورد یا نتیجه پژوهش از نوع توسعه ای_ کاربردی و از لحاظ هدف تحقیق از نوع اکتشافی و به لحاظ نوع داده های مورد استفاده، پژوهشی کیفی به شمار می رود.گفتنی است این نوشتار «مهندسی فرهنگ مهدوی» را از جمله وظایف رسانه دینی می داند و تفکیک میان «رسانه دینی» و «دین رسانه ای»، رسالت شناسی رسانه در عرصه مهدویت و جایگاه شناسی پژوهش های بنیادین در حوزه رسانه را از الزامات مهندسی فرهنگ مهدوی در رسانه برمی شمرد.نتایج به دست آمده از تحلیل و ترکیب داده های جمع آوری شده نشان می دهد «تعمیق نگاه آسیب شناسانه به فعالیت های رسانه ای در عرصه مهدویت»، «مدیریت صحیح رسانه ای رویارویی با شبهات مهدوی»، «رصد هوشمندانه فعالیت های رسانه ای رقیب»، «توجه به دو اصل بنیادین مفید بودن و اولویت داشتن در ارائه پیام مهدوی»، «رصد مستمر افکار عمومی» و «کوشش برای نمادسازی منطبق با باورها و ارزش های مهدوی» از جمله موارد مهم در ارتقای طرح مباحث مهدویت در رسانه است.

شناسایی جریان فکری غلو در عصر غیبت صغرا به عنوان یکی از جریان های منحرف، اهمیتی ویژه دارد. این شناسایی افزون بر آشناسازی افراد با فضای حاکم بر آن دوره، می تواند ضمن معرفی غلات، نوع مبارزه حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف با غالیان را به تصویر کشد. بررسی منابع فرقه شناختی، حدیثی، تاریخی و... نشان می دهد جریان فکری غلو _ به عنوان یکی از جریان های بسیار خطرناک و آسیب رسان _ در عصر غیبت صغرا از گستردگی ویژه ای برخوردار بوده است. در این دوره شاهد حضور غالیانی سرشناس همچون محمد بن نصیر نمیری، حسین بن منصور حلاج، محمد بن علی شلمغانی، محمد بن علی بن بلال، احمد بن هلال عبرتایی و باورمندان به تفویض در جامعه هستیم. برخی از غالیان این دوره متاثر از یکی از خطرناک ترین غالیان پیشین، یعنی ابوالخطاب بوده اند. حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف در قالب توقیع و از طریق نواب و وکلای خویش به معرفی و رسواسازی غالیان این دوره پرداخته و عقاید غالیانه آنها را انکار فرموده است.

محمد بن حسن صفار در کتاب بصائر الدرجات _ که تنها اثر باقی مانده از اوست _ حجم بسیار اندکی از احادیث غیبت را روایت کرده است. این در حالی است که محور مرکزی این اثر را امامان اهل بیت علیهم السلام و شئون آنان تشکیل می دهد. برخی پژوهش گران در تبیین این پدیده فرضیاتی مطرح کرده اند. برخی سه فرضیه تقیه، مجاز نبودن صفار از سوی مشایخ اجازه در نقل این احادیث خاص و تدوین نشدن احادیث مربوط به حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف در زمان حیات او را مطرح کرده اند و برخی دیگر این پدیده را معلول عقیده احتمالی صفار به آغاز مجدد جریان جانشینی دانسته اند. مطالعه منابع تاریخی، رجالی، فهرستی و حدیثی نشان می دهد هیچ یک از این فرضیات صحیح نیست؛ بلکه صفار تالیفاتی دیگر در این باره داشته که این احادیث را در آن نقل کرده است. حجم درخور توجه احادیث مرتبط نقل شده از وی در جوامع روایی بعدی، از جمله شواهد این مدعاست.