جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در ساختار جمله های مسندی زبان فارسی سه رکن اصلی «مسندالیه»، «مسند» و «فعل رابط» هست. فعلهای رابط، محدود و مشخص، و تشخیص آنها آسان است. اما مسند و مسندالیه گروه های غیرفعلی ای است که در جمله مسندی حضور دارد، اما گاهی جداکردن آنها از یکدیگر در برخی از جمله ها آسان نیست. ترتیب طبیعی و بهنجار جمله های مسندی بدین صورت است:مسندالیه+ مسند+ فعل رابطاما این ترتیب اغلب در جمله های زبان فارسی رعایت نمی شود و همین مساله، تشخیص و جداسازی مسند و مسندالیه را از یکدیگر دشوار کرده است. برخی از دستورنویسان در تجزیه و تحلیل نحو زبان فارسی بیشتر به مفهوم عبارات و ساختار معنایی آنها توجه کرده اند و برخی دیگر به ساختار و فرم ظاهری جلمه ها. در این پژوهش بر مبنای تلفیق و ترکیبی از این دو شیوه به ارایه راهکارهایی در زمینه جداسازی «مسند» از «مسندالیه» در جمله های مسندی پرداخته شده است.

بدیع از جمله دانشهای بلاغی است که در آن از صنایع کلام و زیباییهای الفاظ و آرایش سخن بحث می شود. یکی از آثاری که در این فن به فارسی نگاشته شده، کتاب حدایق السحر فی دقایق الشعر اثر رشیدالدین وطواط (ف 573 هـ ق) است. این کتاب کم حجم به دلیل اهمیت موضوع آن و به سبب مقام علمی و شهرت مولف، مورد توجه ادیبان قرار گرفته و افراد زیادی به تقلید از آن به تالیف کتاب پرداخته و یا آن را شرح کرده اند. در این مقاله از میان مقلدان این اثر، کتاب المعجم فی معاییر اشعار العجم تالیف شمس الدین محمد قیس رازی (اوایل قرن هفتم) و کتاب حدایق الحقایق اثر شرف الدین رامی (تالیف بین سالهای 757-776 هـ ق) به اجمال معرفی شده و از نظر میزان تاثیرپذیری از حدایق السحر مورد برسی قرار گرفته است. این تاثیر گاهی در شیوه بیان تعاریف صنایع بدیعی و ذکر شواهد حدایق السحر نمود یافته و نیز از نظر تعداد آرایه ها و در برداشتن اغلب صنایعی است که در حدایق السحر آمده است.

تردیدی نسبت که کتاب کلیله و دمنه از متن هندی پنچه تنتره تا ترجمه پهلوی، سپس عربی و برگردان آن از عربی به فارسی به وسیله نصراله منشی، بدین سبب مورد توجه بوده است که از سویی حاکمان را تدبیر و تلطیف می آموزد و از سویی نیز خوانندگان کتاب را با دغدغه ها و امواج حاشیه های حکومتها آشنا می کند.این مقاله کوششی است تا نشان دهد که اندیشه سیاسی کتاب کلیله و دمنه - فارغ از هندی، عربی یا ایرانی بودن آن - در زمینه های نفی ستم، نفی حسادت، تدبیرهای مختلف در برابر دشمنان درباره ستایش عدالت و اهمیت رایزنی با خردمندان و پرهیز از ناصالحان، چه جهت گیری هایی دارد. هم چنین در این مقاله تلاش شده است که با توجه به آرای زمامداران و نظریه پردازان گذشته و امروز، غنای این کتاب ارزشمند سنجیده شود.

«در میان سنگلاخ مسلخ و عمره ز شوق                     خار و حنظل گلشکرهای صفاهان دیده اند»در دیوان خاقانی به تصحیح دکتر ضیاالدین سجادی دو اسم «مسلح» (me-a-slah) و «غمره» (ghamra) به اشتباه «مسلخ» (maslax) و «عمره» (omra-e-) آورده شده است که این موضوع علاوه بر اشکالات نسخه های خطی، می تواند ناشی از شهرت دو کلمه «مسلخ» و «عمره» باشد بویژه اینکه هر دو کلمه مسلخ (به معنی قربانگاه) و عمره (یکی از اعمال حج) به نوعی در رابطه با «کعبه» ومناسک حج نیز قرار می گیرد در حالی که شکل درست آن دو کلمه «مسلح» (me-a-slah) و «غمره» (ghamra) است که نامه دو منزل از منازلی است که در مسیر مکه قرار دارد. زائرانی که از مشرق زمین و قسمتهای شمالی عربستان به سوی مکه رهسپار می شوند از این دو منزل مسلح و غمره در نزدیکی مکه عبور می کنند.

تفاوت در رشد زبانی افراد صرفا به روش کاربرد لغات، تعداد کلمات استفاده شده و بطور کلی واژه پردازی افراد محدود نیست. یکی از زمینه هایی که تفاوتهای رشدی زبان را با آشکاری بیشتر نشان می دهد نحو گفتاری یا نوشتاری افراد است. پژوهشهای مربوط به بلوغ نحوی، جستجو در این قلمرو را کانون تمرکز خود قرار داده است.به منظور مطالعه بلوغ نحوی نوشتاری دانش آموزان دوره ابتدایی، داستانهای نوشته شده توسط 184 دانش آموز پایه اول تا پنجم از دو مدرسه ابتدای (شامل 93 دختر و 91 پسر) با استفاده از روش واحدهای پایانی هانت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج آماری این پژوهش حاکی است که بین گروه های سنی مختلف از لحاظ بلوغ نحوی نوشتاری تفاوت معنی داری وجود دارد و روند تفاوتها با افزایش سن هماهنگی و همسویی دارد به گونه ای که بین سن آزمودنیها و میانگین بلوغ نحوی نوشتاری همبستگی مثبت و معنی دار وجود دارد. هم چنین روند تفاوتهای مشاهده شده در میانگین واحدهای پایانی هانت در این پژوهش، تابعی از سطح کلاسی آزمودنیهاست. از لحاظ طول متن، نوشته های دختران در مقایسه با پسران طولانی تر است؛ اما از نظر تعداد واحدهای پایانی بین دو گروه جنسیتی تفاوت معنی دار مشاهده نشد. یافته های این پژوهش در پرتو نتایج پژوهشهای سایر پژوهشگران به بحث گذاشته شده است و تصویری هماهنگ از یافته های کلی به دست می دهد که اشارت به کارایی و بسندگی روش هانت برای اندازه گیری بلوغ نحوی نوشتاری کودکان فارسی زبان دارد. هم چنین به موانع و محدودیتهای پژوهشی از یک سو و زمینه های پژوهشهای اضافی در این قلمرو از سوی دیگر، پرداخته شده است.

دیوان امیر معزی شاعر معروف عصر سلاجقه تا کنون دوبار به چاپ رسیده است. چاپ نخست توسط استاد فقید عباس اقبال آشتیانی در سال 1318 هجری شامل 18623 بیت از سوی کتابفروشی اسلامیه در تهران و چاپ دیگر این دیوان توسط ناصر هیری از سوی نشر مرزبان صورت گرفته است. تصحیح اخیر به گونه ای نابسامان و بازاری است و ظاهرا از روس نسخه چاپی دیوان تصحیح استاد اقبال بدون اشاره به نسخه و یا نسخ و زمان کتابت نسخه های در دست مصحح و ویژگیهای آن صورت گرفته است. از این رو از پرداختن به این نسخه مغلوط و مغشوش در این نوشتار صرف نظر و سعی شده به برخی سستی ها و کاستی های متن مصحح استاد اقبال و اغلاط و تحریفات و تصحیفات فراوان این دیوان در مقابله با نسخه های جدید پرداخته شود.

رونق زبان و کتابهای فارسی در ترکیه بویژه در قرن هفتم، بستر مناسبی برای پدید آمدن آثار مولوی از جمله مثنوی معنوی به زبان فارسی فراهم ساخت.از میان آثار مولوی، مثنوی در ترکیه، جایگاه مخصوصی یافت و فارسی زبانان و غیر فارسی زبانان به آن توجه جدی کردند و آثار مختلفی را درباره آن به وجود آوردند.فراز و فرود رویکرد به مثنوی در ترکیه با دوران رونق و افول زبان فارسی، پیوند مستقیم یافت و بازار شرح و ترجمه های آن نیز متناسب با گرم و سرد شدن حضور زبان فارسی، شدت و ضعف پیدا کرد.بر همین اساس در این مقاله با توجه به منابع رویکرد به مثنوی در ترکیه با عنایت به موقعیت زبان فارسی در آن دیار در سه حوزه «شرح مثنوی»، «ترجمه مثنوی» و «مثنوی خوانی» پیگیری و گزارش آماری از مهمترین شرح و ترجمه های آن به دست داده شده است.

منظومه های حماسی ملی، بسیاری از آیینها و اعتقادات کهن ایرانی را در بر دارد که تصورات اقوام کهن را در مورد ایزدان خود نشان می دهد. بررسی و شناخت این آیینها گوشه ای از گذشته مذهبی و فرهنگی ما را روشن می کند؛ از جمله آیینهایی که هزاران سال پیش اقوام ایرانی، هندی و برخی از اقوام دیگر به آن اعتقاد داشته اند، آیین مهر بوده که در راس این آیین، ایزدی به نام «مهر» قرار داشته است.از مجموعه مطالبی که در «ریگ ودا» و اوستا در مورد «ایزدمهر» آمده است می توان نتیجه گرفت که این ایزد از کهن ترین ایزدان مورد پرستش اقوام هند و ایرانی، و از احترام بسیاری بهره مند بوده است.در یشت دهم اوستا موسوم به «مهریشت»، که به «مهر» اختصاص دارد، ویژگیهایی از قبیل نافریفتنی، ده هزار چشم و هزار گوش، شهریاری و کیهان سالاری و دادورزی به این ایزد نسبت داده شده است. این ویژگیها به گونه ای نهانی در منظومه های حماسی ملی ایران پراکنده است. در این جستار با بهره گیری از متون مذهبی کهن نظیر اوستا و پژوهشهای مهرپرستی به بررسی آنها در منظومه های مورد بحث پرداخته می شود.

در تعریف واژه ادبیات، ماهیت، فواید و نقش آن در زندگی بشر و نیز در حوزه ها و کارکردهای عملی آن از قدیمترین زمان تا کنون مباحث گوناگونی صورت گرفته است. برخی آن را به مفهوم اخلاقی و برخی در معانی ادبی و عده ای نیز آن را به هر دو مفهوم اخلاقی و ادبی به کار برده اند.امروزه ادبیات با سایر علوم جدیدی چون روانشناسی، زبانشناسی و نقد ادبی پیوند خورده و اهمیت والایی پیدا کرده است.سیر اجمالی در آرا و نظریه های ادبی غربیها همراه با مطالعه آرای ادبی افلاطون، ارسطو، سیدنی، جان درایدن، جانس و کالریچ و دیگران برای ما روشن می کند کهاولا جریان فکری ادبی، که از ارسطو شروع و به کالریچ ختم می شود، با فرهنگ اروپایی متناسب است. به این صورت که اگر در آرای آنها ابتدا موضوع اخلاقی در حوزه ادبیات دارای نقش و معنای خاصی بود، رفته رفته رنگ باخت و «لذت» جانشین «آموزه های اخلاقی» می شود.ثانیا در تعریف ماهوی شعر و ادبیات با مشکلات و نارساییهای چندی روبه رو هستیم که تعمیم آن نظرها به آثار ادبی مهم دنیا نه تنها مشکل، بکله گاهی ناممکن و یا حداقل ضعیف است.در این مقاله ضمن تبیین و روشنگری جریانات تاریخی آرای ادبی غربی، که از اخلاق به التذاذ و از ایضاح به ابهام می گراید، سعی شده است با کمک از نظریه های ادبی خواجه نصیر و بند کروچه و استفاده از مفهوم «شهود»، یک تعریف جامع و کاربردی تری از ادبیات ارایه شود تا گرهگشای بسیاری از مشکلات ادبی و علمی ما باشد.

ادبیات عربی در اندلس و شمال آفریقا در نیمه نخست سده چهارم هجری باحضور ابن هانی اندلسی (326-362 هـ) شاعر بزرگ این خطه با تحولی شگرف روبه رو شد. اشعار سترگ و شکوهمند این قصیده سرای توانا ناقدان فراوانی را به چالش فراخواند و بازار نقد و نقادی را پررونق ساخت. نگارنده مقاله برآن است تا نظر و دیدگاه های ناقدان شعر ابن هانی را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد و از مجموعه این نگاه های نقادانه، شیوه ها و سیر تحول نقد ادبی در زبان و ادبیات عربی را به دست دهد.