جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در دوران معاصر، تجربه­گرایی، رشد رویکرد مادی در عرصه­های مختلف را موجب شد که یکی از این عرصه­ها تفسیر قرآن بود. برخی قرآن­پژوهان، با اثرپذیری از رویکرد مادی­گرایانه، به تحلیل مفاهیم غیبی قرآن پرداختند. یکی از مفسرانی که در چنین فضایی به تفسیر قرآن پرداخت، محمدتقی شریعتی می­­باشد. برخی، با استناد به پاره­ای از نظرات وی، گفته­اند که ایشان مفاهیم غیبی قرآن را به امور مادی تأویل کرده است. بنابراین، با توجه به چالش­های فکری و عقیدتی این رویکرد در جوامع اسلامی، به ویژه ایران، همچنین با توجه به نقش زیربنایی مفاهیم غیبی در سعادت انسان، باید درک درستی از آن مفاهیم داشته باشیم و دیدگاه محمد تقی شریعتی را به عنوان شخصیتی اثرگذار در دوران معاصر ارزیابی کنیم.پژوهش پیش‎‌رو درصدد است با روش توصیفی- تحلیلی، انگارة رویکرد مادی به مفاهیم غیبی قرآن را در تفسیر نوین بررسی نماید. طبق یافته­های تحقیق، تطبیق مادی با مبانی معرفت­شناختی، هستی­شناختی و انسان­شناختی وی سازگار است و از جنبة تفسیری نیز زیاده‌روی در رویکرد علمی و تفسیر علمی خارج از ضابطه، از زمینه­های رویکرد مادی به مفاهیم غیبی قرآن به­ شمار می­رود؛ به طوری که در بیان اعجاز علمی قرآن، علم تجربی را به محدودة مسایل غیبی وارد می‌کند و این زیاده‌روی در رویکرد علمی، گاهی سبب می‌شود در راستای تفسیر علمی برای نفی مفاهیم غیبی، به زبان عرفی استناد کند و گاهی نیز در همین راستا، زبان عرفی را نادیده بگیرد.

توجه به سیاق و روابط همنشینی در کنار تحلیل معنایی واژگان یک متن، نقش بسزایی در کشف معانی آن متن و راهیابی به مقصود اصلی گوینده دارد. ازاین‌رو تحلیل معنایی واژۀ ترس در آیاتی که به‌ظاهر با عصمت پیامبران متناقض است و نیز سیاق­شناسی این آیات و احاطه و اشراف به علم کلام، راهنمایی برای کشف مراد خداوند و مطابقت دادن مفهوم آیه با مقولۀ عصمت می­باشد. همچنین ترجمۀ این آیات از زبان مبدأ نیازمند نگاه­داشت ساختارهای دستوری و بلاغی و انعکاس مبانی کلامی صحیح در زبان مقصد بوده تا شائبۀ عدم عصمت پیامبران را در ذهن خواننده ایجاد نکند. پژوهش حاضر با بهره­گیری از روش تحلیل انتقادی و انتخاب تعدادی از روش­های ترجمۀ تحت‌اللفظی، امین، معنایی، تفسیری و آزاد به واکاوی تفسیری و نقد ترجمۀ آیۀ 37 سورۀ احزاب، که حکایتگر ترس پیامبراکرم6 و تلقی عدم عصمت آن جناب است، پرداخته و به این نتیجه رسیده است که فهم حقیقت ترس پیامبر6 از مردم در گرو کشف وجه و جهتی است که ترس از آن صورت پذیرفته است. با سیاق­شناسی و بررسی ادلۀ کلامی و تفسیری، تنها وجه صحیح ترس پیامبر6، ترس از اثر نامطلوب در ایمان مردم برای ریشه­کن کردن حکم جاهلی تحریم ازدواج با همسر پسرخوانده است.

عبارت‌های زبان طبیعی، ظرفیت‎های پیچیده‎ای از وجوه و سطوح معنایی افزون بر معانی صریح و اصلی دارد که بازشناخت این ظرفیت‎ها نقش جدی در ورود به لایه‎های ژرف و معناشناسی متون فاخر ایفا می‎کند. این مسئله از دیر‎باز مورد‌توجه زبان‌شناسان مسلمان و به ویژه اصولیان بوده است. در دوران معاصر نیز مطالعات برخی از زبان‌شناسان جدید و فیلسوفان تحلیلی به این جنبه از زبان‌شناسی معطوف شده است که در پی راه‌جویی به معانی ضمنی، تلویحی و شعاعی زبان برآمده‎اند. قرآن راقی‎ترین متن وحیانی خداوند است که سیرت و صورت آن معجزۀ مانای اسلام محمدی است. این متن بی‎همسان معانی ابدی خود را در بستر همین متن محدود تعبیه کرده است. از جمله فرایندهای عمده در معناشناسی مفاهیم و عبارات قرآن، التفات به مدل‎های گوناگون معانی ناصریح است و غفلت از این مدل‎ها یا عدم توان تطبیق آنها در شناخت قرآن، نقصان جدی در معناشناسی قرآن است. این مقال با روش اسنادی و به شیوۀ تحلیل محتوا به معانی ناصریح زبان و بروندادهای آن و چگونگی اعتبار و انتساب این معانی به مثابۀ مقصود خدای متعال در قرآن می‎پردازد. دستاورد پژوهش، بازیابی، تحلیل و استخراج انحای دلالت‎های زبانی نامصرح (التزامی، سیاقی و...) در بستر عبارات قرآنی است که در چارچوب اصول تحلیل زبانی عقلا در زبان‌شناسی و اصول فقه اعتبارسنجی شده است.

مصحف امام علی(ع) جزء اولین تألیفات دربردارنده آیات وحی و میراث فرهنگی مشترک مسلمانان، با اینکه علمای فریقین در صدر اسلام بر وجود، وبعضی ویژگی‌های آن اتفاق‌نظر داشتند، اما با گذشت زمان و احیاناً تأثیر تعصب‌های مذهبی، دیدگاه‌های نادری نسبت به آن بیان شده که جای بررسی وارزشیابی دارد. وجوب همگرایی در جوامع اسلامی به خصوص بین فرهیختگان فریقین با تبیین صحیح دیدگاههای آنان وبیان نقاط مشترک با محوریت رای مشهور علما شیعه واهل سنت ونقد آرا شاذ به ویژه از معاصرین در مورد مصحف امام علی بیانگر اهمیت بررسی تطیبیقی یکی از موضوعات مورد تمسک دشمنان اسلام واحیانا دوستان نا آگاه در ایجاد تشتت فکری واختلاف بین مسلمانان است. این تحقیق با بررسی توصیفی تحلیلی مصحف امام علی در منابع اصلی و آرای نخبگان فریقین امید وار است تصویری جامع از دیدگاه فریقین ارائه نماید، ویافته‌های تحقیق نشان می‌دهد اصل وجود مصحف امام علی در صدر اسلام و اشتمال آن برکل قرآنِ موجود، همراه با اضافاتی به‌عنوان تفسیر، مورد اتفاق فریقین است، وشبهاتی مانند: انکار وجود مصحف یا تلازم وجود مصحف با تحریف قران وغیر اینها ازنظر مشهور علما فریقین مردود است.

امدادهای خارق‌العاده الهی به مؤمنان یک آموزۀ توحیدی است که گسترش کرونا و تعطیلی اماکن مذهبی، آن را دچار چالش کرد. این پژوهش درصدد است تا با روش توصیفی – تحلیلی، و مستند به امدادهای خارق‌العاده الهی در قرآن، و بیان اهداف و زمینه‎های تحقق آنها، به این سؤال پاسخ دهد که چرا هنگام همه‌گیری کرونا، امداد خارق‌العاده الهی روی نداد؟ خداوند اکثر قریب به اتفاق پدیده‌های جهان مادی را بر اساس علل و اسباب عادی ایجاد و اداره می‌کند و امداد خارق‌العاده الهی یک استثناست که تنها با «وجود مصلحت الهی» و «عدم تامین آن از راه علل و اسباب عادی» اتفاق می‎افتد. دفاع از موجودیت پیامبران و گروه مؤمنان با هدف حفظ و استمرار دعوت و دین توحیدی، اثبات برگزیدگی الهیِ کسی و نشان دادن رحمت ویژه الهی به مومنانِ صالح و نیکوکار با اجابت دعای آنها، سه هدف برجسته امدادهای خارق‌العاده الهی است. همچنین، ناممکن بودن تأمین این اهداف از راه علل و اسباب عادی از شرایط مهم تحقق آنهاست؛ بنابراین، انتظار تحقق امدادهای خارق‌العاده الهی در بحران‌هایی مانند همه‌گیری کرونا درست نیست؛ زیرا اولاً کرونا و پدیده‌هایی مانند آن، موجودیت جامعه مومنان و دین خدا را تهدید نمی‌کند و ثانیاً مبارزه با کرونا و مانند آن از راه علل و اسباب عادی امکان دارد.

بحث پیرامون توحید ربوبی سبب اختلاف­نظر در فروعات و مسائل جزیی آن میان مفسران شده است؛ چنان­که به عقیدۀ مفسر المیزان، آموزه ­های وحیانی قرآن بر مدار توحید ربوبی قرار دارد؛ اما مفسر المنار، در حد ضرورت، به مباحث کلامی پرداخته است. از­این­ رو، تحقیق حاضر با هدف شناسایی و تحلیل نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه دو مجموعة تفسیری نام­برده در بحث توحید ربوبی و با روش توصیفی-تحلیلی و مقایسه ­ای انجام پذیرفته است. یافته ­های پژوهش نشان می­دهد که المیزان و المنار در بحث محوریت توحید ربوبی، فطری بودن و قابل اثبات بودن آن با دلایل عقلی، نیز تبیین رابطة توحید ربوبی و اصول اعتقادی عدل و معاد و ارتباط آن با معارف ارزشی، فی ­الجمله، مسیر مشترکی را پیموده ­اند. درحالی­که این دو تفسیر در مفهوم­ شناسی واژة «رب» و مشتقاتش، بیان تلازمات مفهومی ربوبیت الهی با سایر صفات، تبیین اصل اعتقادی نبوت و موضوعات مرتبط با آن؛ مانند: محدودة رسالت انبیاء، قدرت پیامبران در تصرف امور و معجزات آنان نظراتی متفاوت ارائه کرده­ اند.