جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر علمی به عنوان یکی از روش‌های تفسیری در عصر حاضر همگام با پیشرفت علم و فنّاوری رشد چشمگیری نسبت به گذشته داشته است به گونه‌ای برخی اندیشمندان در تفسیر آیات علمی قرآن نگاشته‌های مستقل دارند. زغلول راغب محمد نجار مصری، یکی از اندیشمندان معاصر است که تحقیقات گسترده در حیطه تفسیر علمی قرآن انجام داده است. این پژوهش بر آن است تا با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای مبانی تفسیر علمی از دیدگاه این اندیشمند را استخراج کند. همسویی کتاب تشریع و تکوین اینکه اشارات قرآن در زمینه هستی‌شناسی تماماً همگرا با قوانین الهی در هستی است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که نجار هشت مبنا را به عنوان تفسیر علمی برگزیده است: همسانی کتاب تشریع با کتاب تکوین، ماهیّت هدایتی و علمی قرآن، سازگاری عقل و علم در اسلام، جاودانگی قرآن در پرتو اعجاز علمی و بیانی قرآن، فهم بهتر آیات در پرتو تفسیر علمی، روشنگری قرآن در مباحث ناپیدای علم، اعتماد به قوانین علمی قطعی و بررسی نظریات و فرضیات علمی و التزام برعدم تطبیق مطالب غیرعلمی با تصور علمی بودن بر قرآن

تبیین احکام طلاق، یکی از مباحث محوری در آیات قرآن کریم است که بخشی از آن در سورة طلاق بیان شده است. موضوع این مقاله، رصد مضامین سورة طلاق، به روش مطالعات بین‌رشته‌ای «تحلیل مضمون» است که مضامین پایه و سازمان‌دهندة این سوره را شرح می­دهد. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که خداوند متعال ضمن تشریع احکام طلاق در این سوره، سازة اخلاقی و رفتاری با عنوان «تقوا» را به بندگان سفارش کرده است، به گونه‌ای که این مضمون در سراسر سوره وجود دارد. مضامین این سوره، در قالب 5 مضمون سازمان‌دهنده شامل: «الزام به تقوامداری»، «رعایت احکام طلاق»، «مبانی الزام به احکام طلاق و تقوامداری»، «تأکید بر اخلاق و تلطیف در احکام طلاق» و «تهدید معاندان و بشارت به مؤمنان» بررسی می­شود. لذا هدف سورة طلاق، تنها بر لزوم اجرای احکام طلاق نیست؛ بلکه این سوره، ضمن بیان احکام طلاق، درصدد است تا نگرش و اخلاق افراد را در موضوع تنش‌زای طلاق ارتقا بخشد تا با داشتن تقوا به کنترل درونی و خودنظم­دهی خویش بپردازند و در نتیجة آن، جامعة سالم، با امنیت و به دور از خشونت را برای یکدیگر به ارمغان آورند.

در روزگار محمدبن جریر طبری (310 ق)، «پارادایم جمال بدیع یوسفعلیه‌السلام» نظریه­ای فراگیر و از نظر اعتبار، مسلّم و قطعی نزد اکثر مفسران، مورخان و محدثان مسلمان بوده است. از جمله ادله طرفداران این پارادایم، استدلال به مفاد آیه شریفه «... فَلَمَّا رَأَیْنَهُ أَکْبَرْنَهُ وَقَطَّعْنَ أَیْدِیَهُنَّ وَقُلْنَ حاشَ لِلَّهِ ما هذا بَشَراً إِنْ هذا إِلاَّ مَلَکٌ کَریم‏» (یوسف،31) می‌باشد. این استدلال در «جامع‌البیان» طبری بازتاب ویژه‌ای یافته و اعتبارسنجی مستندات وی، مسئله اصلی این نگاشته است. برآیند پژوهش، آسیب‌پذیری رویکرد تفسیری درباره آیه فوق است و بر پایه ادله پارادایم رقیب، تبیین و اثبات می‌شود که: «طبری از جمله طرفداران پارادایم جمال بدیع یوسفعلیه‌السلام است. او تلاش زیادی را در کتمان پارادایم رقیب نموده و بر مجموعه مستندات و ادله وی، مناقشات جدی وارد است.»

در حوزه تفسیر و مطالعات تطبیقی قرآنی همچون سایر گونه‌های تفسیری بحث در باره مبانی خاص آن نقش مؤثری در شکل گیری و جهت دهی به روش و قواعد تطبیق و مقایسه میان دیدگاهها دارد. در مقاله حاضر که به روش تحلیل و توصیف انجام گرفته، دیدگاههای صاحب‌نظران در باب مبانی تفسیر تطبیقی ارزیابی و نقد و مهمترین مبانی مطالعات تطبیقی بر محور قرآن و تفسیر معرفی شده است. حاصل پژوهش این‌که، بعد از بررسی و نقد سه دیدگاه در مبانی تفسیر تطبیقی، با توجه به تمایز مبانی، پیش-فرضها و اصول از یکدیگر، به دست آمد که تفسیر تطبیقی بر دو پیش‌فرضِ: وجود اختلاف، و اشتراک میان دو طرف مقایسه، و یک مبنا: «وجود معیارهای زبانی واحد، مشترک و مقبول میان اطراف تطبیق که بتوان براساس آن به داوری صحیح میان آنها پرداخت» بنا شده است. هم‌چنین برخی از موارد همچون: «ضرورت عدم گرایش پژوهشگر به یکی از طرفین مقایسه، پرهیز از بدبینی و اتهام زنی، عدم نسبت تفسیر به‌رأی به طرف مقابل، عدم تعصب بر پیش‌فرضهای مذهبی و دینی، عدم جعلی خواندن روایات تفسیری مذهب مقابل و عدم تکفیر مذهب مقابل، به دلیل هنجاری بودن باید از اصول مطالعات تطبیقیِ قرآنی و تفسیری شمرده شود نه مبانی آن.

قرآن کریم در جهت آسان‌سازی مفهوم حقیقت آفرینش انسان، زندگی را استعاره‌ای از تجارت دانسته و او را در مسیر معامله‌ای قرار می‌دهد تا با پذیرش مفاد آن، سعادت خویش را تضمین نماید. تجارت و معامله با خداوند در قرآن، با گستره‌ای وسیع‌تر از معنای لغوی آن، با سودی بی‌شمار، پایدار و ابدی مطرح گردیده و از انسانی که در پی لذت‌های دنیوی است، می‌خواهد تا با باور و ایمان به وقوع معاد و سنجش، اجر اعمال خود را در آن دنیا نقد نماید. این مقاله که بر روش توصیفی- تحلیلی استوار است به کارکرد عقل انسان در تحلیل انتزاع عقل او برای پذیرش معاملۀ خداوند با انسان که از تعامل با مقولۀ ایمان به وعده‌های الهی به دست می‌آید، پرداخته است. نتیجۀ حاصله آن ‌است که با وجود تفاوت‌های ذاتی میان معاملات انسانی و الهی، منطق و انتزاع عقلی انسانِ مؤمن، سود و زیان را در ارتباط با پروردگار و ایمان به او و باور به وقوع معاد و سنجشی دقیق، معنا می‌نماید. در این نگاشتِ ذهنی از معاملۀ دنیوی به اُخروی، سود قطعی نصیب باورمندان می‌گردد و کافران و مشرکان با توهم زیرکی و ترس از فقدان لذات زودگذر، مغلوب عقل محاسبه‌گر حسی و مادی گشته‌اند.

التفات از زیباترین صنایع بلاغی در حوزة علم معانی،‌بیان و بدیع است که باعث جذب و دقت مخاطب نسبت به کلام وحی گردیده است.‌‌ این پژوهش با عنوان «بررسی نقش تفسیری التفات در ضمایر به لحاظ تولید معنا در آیات‌ قرآن کریم» با هدف شناخت نقش و تأثیر التفات در تولید معنای تفسیری از منظر ادبی و بلاغی،‌طبق آنچه در تفسیرهای شیعه و سنی مطرح شده به همراه برداشت پژوهشگر و به صورت توصیفی و تحلیلی و گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای تدوین گردیده است.‌در اهمیت و ضرورت این بحث همین بس که انواع متعدد این صنعت ادبی و بلاغی در آیات‌قرآن کریم فراوان به کار رفته و باعث تولید معنای جدید تفسیری در کلام وحی گردیده است.‌بنابراین دستاوردهای این تحقیق را می توان به طور کلی در بیان انگیزه،‌هدف و فایدة استفاده از این اسلوب ادبی در ایجاد و تولید معنا در تفسیر آیات‌قرآن کریم و دیدگاه علمای ادب و بلاغت در این باره دانست.‌اما سؤالی که در اینجا مطرح است این است که نقش این صنعت ادبی به لحاظ تفسیری در تولید معنای جدید چگونه است؟ پاسخ این سوال را می توان در بررسی آیات و دیدگاه مفسرانی دانست که در تفاسیر خویش به این آرایه و تأثیر آن در ایجاد معنا در کلام اشاره نموده و تولید معنای جدید را از دستاوردهای صنعت ادبی التفات برشمرده اند.‌‌در این پژوهش برآنیم تا التفات را از این منظر مورد بررسی‌قرار داده و نظرات مفسران در آیات مربوطه را با این رویکرد بازخوانی نماییم.‌