جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الحوالی از شخصیت­های معاصر نوسلفیان است که با فعالیت­های خود در محیط­های علمی و انتشار کتب و مقالاتش باعث تبلیغ عقاید وهابیت و جنبش­های تکفیری شده است. عمده این عقاید در زمینه توحید است. بنابراین، لازم است که مبانی فکری-عقیدتی این فرد در زمینه توحید با روش توصیفی-تحلیلی نقد و بررسی شود. در این نوشتار مبانی فکری الحوالی در سه حیطه هستی­شناسی، معرفت­شناسی و روش­شناسی بررسی می­شود. الحوالی در هستی­شناسی معتقد است که امور غیبی وجود دارد و ایمان به آن واجب است. در معرفت­شناسی معتقد است که منابع استنباط علوم دینی، قرآن، سنت و اجماع سلف است. در روش­شناسی قائل به ظاهر­گرایی و نفی تأویل و حجیت فهم سلف است. در نهایت این نتیجه به دست می­آید که اینها همه ریشه در جایگاه عقل نزد سلفیه دارد. در زمینه عقاید دینی، الحوالی دیدگاه وهابیت را دارد و توحید را به سه نوع تقسیم می­کند: توحید در صفات، توحید در ربوبیت و توحید در الوهیت. در قسم اول برای خداوند صفاتی را اثبات کرده است. در قسم دوم آن را توحید در خالقیت معرفی می­کند و اینکه تمام انسان­ها حتی مشرکان به طور فطری آن را قبول دارند. قسم سوم را توحید عبادی می­داند و اینکه رسولان به خاطر همین قسم مبعوث شده­اند و آمده­اند تا انسان­ها را متعبد کنند و آنها را از پرستش خدایان دروغین برحذر دارند. از نظر الحوالی مهمترین نوع توحید، توحید عبادی است و یک مسلمان واقعی باید مواظبت کند که در زمینه عبادت دچار شرک نشود. طبق نظر وهابیت از نتایج توحید عبادی است که توسل، شفاعت، زیارت و بسیاری از اعمال دیگر مسلمانان از مصادیق شرک شمرده می­شود.

اندیشه سیاسی در اسلام قدمتی مانند دین اسلام دارد و از دیرباز با مشخص­شدن عناصر اصلی و اولیه این دین مسلمانان به تفکر درباره جایگاه حاکم، نوع رابطه میان زمامدار و مردم، نوع حکومت و ... پرداختند. مقاله حاضر با بیان اندیشه چهار تن از اندیشمندان اهل سنت و سلفی، یعنی ماوردی در احکام السلطانیه، ابن تیمیه در السیاسه الشرعیه، سید قطب در معالم فی الطریق و عبدالسلام فرج در الفریضه الغائبه نوع نگاه ایشان را به حکومت، خلیفه و ویژگی­های حکومت و حاکم اسلامی مشخص می­کند. نوشته حاضر به شیوه­ای توصیفی-تحلیلی و با نگاهی از درون به مسئله حکومت از دیدگاه این اندیشمندان پرداخته است تا سیر تطور این بحث در میان ایشان و نقاط اشتراک و اختلاف دیدگاه­هایشان را بیان کند. مقاله حاضر ضرورت تشکیل حکومت اسلامی، اهداف حکومت اسلامی، ویژگی­های حکومت اسلامی، ارکان حکومت اسلامی، چگونگی تعیین حاکم اسلامی، شرایط حاکم اسلامی و وظایف حاکم اسلامی را از دیدگاه اندیشمندان فوق بررسی می­کند. به نظر می­رسد با وجود تعلق این اندیشمندان به اهل تسنن مسئله حکومت اسلامی مسیر یکسانی را نپیموده و در مسائلی مانند ادله ضرورت حکومت اسلامی، چگونگی تعیین حاکم اسلامی، ارکان حکومت اسلامی، شرایط حاکم اسلامی و ... اختلافاتی دیده می­شود.

در پژوهش حاضر جایگاه نفس در کرامت انسان از دیدگاه علامه طباطبایی تبیین و بررسی می­شود. با توجه به اهمیت مسئله کرامت انسان و جایگاه ویژه نفس در آن هدف از این پژوهش تبیین جایگاه نفس در رسیدن انسان به کرامت برای اصلاح و ارتقای سطح بینش پژوهش­گر و دیگر افراد جامعه نسبت به این موضوع از دیدگاه علامه طباطبایی یکی از برجسته­ترین اندیشمندان حکمت متعالیه در عصر حاضر است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی-توصیفی و با بهره­گیری از آثار علامه طباطبایی و برخی آثار حکمت متعالیه ابتدا سیر نزولی و صعودی نفس در رسیدن به کرامت، حرکت استکمالی نفس در سیر صعودی و جامعیت وجودی نفس در عوالم وجود را بررسی می­کند و سپس حقیقت کرامت نفس از دیدگاه علامه طباطبایی را بیان می­کند. نتیجه این پژوهش نشان می­دهد که از دیدگاه علامه طباطبایی حقیقت نفس از عوالم بالای تجرد است که در کمال­پذیری و تکامل به بدن وابسته است و از کرامت جامعیت وجودی عوالم سه­گانه وجود برخوردار است، یعنی نفس می­تواند با حرکت اشتدادی خود همه کمال­های مادون و کامل­تر از آن را به دست آورد‌ و کرامت­های وجودی شدیدتری به­دست آورد. بالاترین مرتبه کرامت نفس رسیدن به تجرد عقلی و فوق عقلی است و حقیقت کرامت نفس رسیدن آن به کمال نهایى خود است که همان فناى ذاتى، وصفى و فعلى در حق تعالی است و انسان برای رسیدن به آن می­تواند با علم و عمل از مرحله قوه و استعداد درآمده و به مرحله فعلیت برسد.

یکی از دغدغه­های دیرینه بشر فرجام انسان پس از مرگ است. بسیاری از انسان­ها به بازگشت روح پس از مرگ معتقد هستند، اما در اینکه روح چه زمانی و به چه جسمی برمی­گردد، اختلاف دارند. تناسخ و معاد دو باور پویا در این زمینه هستند و این نوشتار این دو باور را در بستر هندوئیزم و اسلام بررسی می­کند. بر اساس تناسخ، روح انسان در چرخه­ مرگ­ها و تولدهای مکرر دنیایی گرفتار است تا وقتی که به حقیقت مطلق بپیوندد، اما براساس معاد روح انسان پس از مرگ به عالم برزخ می­رود و در نشئه آخرت به بدن خاکی احیا شده­اش بازمی­گردد. در مقایسه دلایل تناسخ و معاد مشخص می­شود که قدمت دلیل نقلی تناسخ به ابتدای هندوئیزم نمی­رسد. دلیل عقلی آن خالی از اشکالات اساسی نیست. شهود عرفانی تناسخ نیز دلیل معتبری نیست. ادعای یادآوری زندگی­های پیشین نیز با کریپتومنسیا قابل تبیین است. بنابراین، دلیل قانع­کننده­ای برای تناسخ وجود ندارد، اما معاد دلایل نقلی و عقلی معتبری دارد و شواهد بر احیای مردگان این باور را تقویت می­کند. شهود پیامبر (ص) در معراج نیز دلیل دیگر حقانیت آن است. بنابراین، معاد در درجه­ای از اعتبار است که باور تناسخ هرگز به آن نمی­رسد.

پژوهش حاضر در راستای اخذ شیوه­های مقبول گفت­وگو از قرآن، سیره نبوی و ائمه معصومین (ع) در گفت­وگوی مؤثر و سازنده با پیروان سایر ادیان و رسیدن به یک همزیستی مسالمت­آمیز با آنهاست.در این پژوهش روش قرآن در تعامل دینی در دو بخش روش گفت­وگو و تعامل با پیروان سایر ادیان مطرح می­شود که گفت­وگو بر محور مشترکات، مجادله احسن، رعایت عدالت، احترام به پیمان­ها و قراردادها، احسان و تألیف قلوب از جمله این روش­هاست. سپس شیوه­های گفت­وگو در سیره نبوی و ائمه معصومین (ع) در مواجهه با پیروان سایر ادیان بررسی می­شود. پیامبر اکرم (ص) گفت­وگو، بحث، مناظره، نامه و پیمان­های بسیاری با غیر مسلمانان داشت و اهتمام آن بزرگوار به رابطه دوستانه و مسالمت­آمیز با دیگر ادیان نشان می­دهد که آن حضرت همواره از جنگ، خون­ریزی و منازعه­های بی­مورد گریزان بوده و منطق گفت­وگو را بر هر امر دیگری مقدم می­دانست. سیره ائمه اطهار (ع) نیز بر منطق گفت­وگو مبتنی بود. گفت­وگو با پیروان ادیان و مذاهب گوناگون، داشتن سعه­صدر و تحمل شنیدن دیدگاه­های مخالف و احترام به حقوق اقلیت­ها از ویژگی­های بارز امامان معصوم (ع) بود. همچنین موارد بسیار زیاد گفت­وگو و مناظره با رهبران دیگر ادیان بهترین دلیل بر اهمیت و جایگاه گفت­وگو در سیره ایشان است.