جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امامان همیشه خود را جانشینان برحقِ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم­ معرفی کرده و جز خود را شایسته منصب خلافت نمی‌دانستند. با وجود این امام رضا علیه السلام به رغم اصرار مأمون، خلافت را نپذیرفت و در نهایت با فشار و تهدید او به شرط عدم دخالت در کارها، ولی‌عهدی را قبول کرد. چرایی دوری گزیدن امام رضا علیه السلام از حکومت از دیرباز مورد بحث بوده است. این نوشتار شکل حکومت مورد نظر مأمون را، علت امتناع امام رضا علیه السلام از پذیرفتن خلافت می‌داند و مسئله آن بررسی شکل حکومتی است که مأمون در نظر داشت. جستار پیشِ‌رو به شیوه تحقیقی- تحلیلی و با تکیه بر اسناد کتابخانه‌ای فراهم آمده و دستاوردهای آن چنین است: عدم مشروعیت در بین آل عباس و عرب‌ها چالش اصلی مأمون بود. وی سعی کرد با طرفداری از آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم­ مشروعیت کسب کند. بدین منظور بر آن شد که خلافت را با کنترل و اشراف خودش به امام رضا علیه السلام ­واگذار کند. امام علیه السلام ­به‌هیچ وجه تسلیم این خواسته مأمون نشد. لذا او امام علیه السلام را به اجبار ولی‌عهد خویش ساخت تا از جایگاه معنوی ایشان به نفع حکومتش بهره ببرد. مأمون همچنین تلاش کرد مشروعیت الهی امامان شیعه علیهم السلام ­را به نفع خود مصادره کند؛ از این روی دو دخترش را به همسری امام رضا و امام جواد علیهم السلام درآورد؛ اما هیچ کدام از اغراض مأمون از نگاه امام رضا علیه السلام ­دور نماند. بنابراین امام علیه السلام ­به‌گونه‌ای رفتار کرد که مردم بدانند مأمون خیرخواه خاندان پیامبر نیست. ایشان با روشی نرم و به‌دور از خشونت با مأمون مقابله کرد و توانست مانع رسیدن او به اهدافش شود. امام علیه السلام پیشنهاد خلافت را قبول نکرد. چنانکه ولایت‌عهدی را به‌شرط عدم دخالت در امور پذیرفت تا مردم بدانند آنچه از مأمون و کارگزارانش سرمی‌زند به دستور ایشان نبوده است. همچنین امام رضا و امام جواد علیهاالسلام ­از دختران مأمون فرزندی نداشتند.

هدف مقاله حاضر آن است تا ديدگاه حرمت تقليد را در دو مكتب تشيع و اهل سنت مورد بررسی قرار دهد. سلفيان اهل سنت و اخباريان شيعه، نگرش ضد تقليد را از مبانی اصلي خود می دانند. نقاط مشتركي از جمله نص‌گرايي و عقل ستيزی سبب جمود فكري در اين دو گروه گشته كه يكي از نتايج آن نگرش منفي در برابر تقليد می باشد. سلفيان به جای استمداد از استدلال‌هاي عقلي، تنها به ظواهر كتاب و احاديث نبوی و سيره علماي سلف تكيه دارند و اخباريان ظواهر روايات معصومين علیهم السلام­ را اصل مي‌دانند. هر دو دسته در اثبات ديدگاه خود دلايلی آورده‌اند و مبانی فكری خاصی را مؤثر بر نوع تفكرشان ذكر كرده‌‌اند كه در اين پژوهش، مقايسه‌ای ميان آن دو صورت گرفته و نقاط اشتراك و افتراق دو فرقه بررسی گرديده است.

امام جواد علیه السلام، امام هادی علیه السلام و امام حسن عسکری علیه السلام در زمانه‌ای می‌زیستند که حسّاسیت خلفا در مورد امام شیعه بسیار بیشتر از زمان‌های گذشته بود و حکومت می‌کوشید تا با روش‌های مستقیم و غیر مستقیم هرگونه فعّالیت اجتماعی، سیاسی و فرهنگی امام شیعه را تحت نظر قرار دهد. تلاش مأمون در تزویج دخترش امّ‌الفضل به امام جوادعلیه السلام، دعوت از امام هادی علیه السلام برای سکونت در سامرا توسّط متوکّل و محدود کردن امام حسن عسکری علیه السلام خود مؤیّد این نظر است. این حسّاسیت سبب می‌شد امامان نتوانند همچون پدران خود به فعّالیت‌های اجتماعی پرداخته و با عامه مردم در ارتباط باشند. پرسش این‌‌جاست که این سه امام بزرگوار چگونه در عرصه خانواده فعّالیت داشته و با خویشاوندان خود ارتباط برقرار می‌کردند؟ آن طور که از منابع دست اوّل و کتب روایی و تاریخی بر می‌آید، سیره امام نهم، دهم و یازدهم علیهم السلام در عرصه‌های اجتماعی از جمله ارتباط با خانواده و خویشان خود بر مبنای اصول قرآنی و اسلامی و به تبعیّت از سیره نبوی بوده است. نتیجه این پژوهش که با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای و به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، حاکی از آن است که ایشان با استفاده از روش‌های مختلف از جمله رعایت ضوابط اخلاق اجتماعی چه در درون خانواده و چه در جامعه و با ایجاد شبکه ارتباطی وکالت در درون هسته شیعه، این مأموریت خود را به انجام رساندند.

موضوع این پژوهش، جایگاه و آثار نماز در کلام امام سجّاد علیه السلام است؛ که به بحث پیرامون اهمیّت نماز، حق آن، آثار و موانع درک حقیقت نماز و اوصاف نمازگزاران می‌پردازد. هدف از این پژوهش، بیان سیره و جمع‌آوری منسجم سخنان و رهنمودهای امام علیه السلام ­­در زمینه ­نماز از طریق مطالعه منابعی هم چون قرآن کریم، صحیفه سجّادیه و شروح آن و... می‌باشد. با مطالعه دعاها و سخنان امام علیه السلام درمی‌یابیم که ایشان از بهترین راه ممکن به تبیین مهم‌ترین فروع دین و راه ارتباطی با خداوند متعال یعنی نماز، در آن روزگار فاسد پرداختند؛ با محتوای غنی دعاهای مرتبط با نماز، به آموزش غیر مستقیم آن اقدام کردند و نگذاشتند دسیسه دشمنان در انحراف دین به ثمر نشیند. با این اقدامات، باعث رشد فکری جامعه شدند که مقدمه‌ای برای دوران امامت امام باقرعلیه السلام ­و امام صادق علیه السلام بود. با توجه به سخنان حضرت رحمت الهی، اطمینان قلب، زمانمند بودن و رعایت نظم و قوت بصیرت از آثار نماز است.

فراخواندن اجباری امام رضا علیه السلام به طوس منجر به مهاجرت عده زیادی از سادات به ایران شد. یکی از این سادات حضرت احمد بن موسی علیه السلام است که برای یاری امام رضاعلیه السلام با کاروانی از خاندان خود از مدینه به ایران هجرت کرد و در نهایت در غرب شیراز توسط حاکم این شهر به شهادت رسید؛ مدفون شدن پیکر مطهر آن حضرت در شیراز و کشف مقبره ایشان بعد از قرن‌ها و نیز ساخت بقعه ایشان در این شهر به نقطه تحولی تبدیل شده که شیراز و مردمان آن را به لحاظ سیاسی تحت تأثیر خود قرار داده است. مرقد مطهر حضرت شاهچراغ علیه السلام از لحاظ سیاسی تأثیرات عمیقی بر این شهر گذاشته است. این بارگاه در طول تاریخ، شاهد بسیاری از حوادث سیاسی این مرز و بوم و به خصوص حوادث شیراز بوده است. نقش این بقعه مطهر در اوضاع سیاسی این شهر بسیار پررنگ و محسوس می‌باشد. در وقایع سیاسی ایران، شیراز، مرکزی برای فرماندهی نیروها، اجتماع معترضان سیاسی و بسیج توده‌های اجتماعی بوده‌ است. از تأثیرات سیاسی حرم حضرت شاهچراغ علیه السلام در شیراز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: بست نشینی، تحصن و تجمع در بقعه حضرت در زمان استیلای افاغنه، حکومت قاجار، نهضت تنباکو، کودتای ژاندارمری سال 1334 ه. ق و نقش پررنگ بقعه در پیروزی انقلاب اسلامی.

دوران حکومت فاطمیان بر مصر، یکی از شکوفاترین دوران‌های تمدن این کشور به شمار می‌رود. در این دوره کتابخانه‌های متعددی توسط خلفای فاطمی و وابستگان به ایشان تأسیس شد که نقش بسیار مهمی در شکوفایی فرهنگی و علمی این سرزمین ایفا کرد. در کنار خلفای فاطمی، افراد ذی‌نفوذ و دانشمند نیز کتابخانه‌های عظیمی ایجاد کرده بودند که محل اجتماع دانشمندان رشته‌های مختلف علمی بود. در پژوهش حاضر که به شیوه تحلیلی-توصیفی به انجام رسیده مهم‌ترین کتابخانه‌های شخصی در این عصر از جمله کتابخانه وزیر یعقوب بن کلّس، مبشر بن فاتک، افضل بن بدر جمالی، افرائیم بن زفان، قاضی فاضل و بالمضفر بن المعرف بررسی‌ شده است.

بنت الهدی(آمنه صدر) تنها دختر آیة الله سید حیدر صدر و بانوی فرهیخته بتول آل یاسین بود. شجره نامه او با 31 واسطه به امام موسی‌بن‌جعفر علیه السلام می‌رسد. در خانواده‌ای اهل علم و تقوا تربیت یافت و تحصیلات عالیه دینی را از ادبیات عرب، تفسیر، فقه، تاریخ اسلام و... نزد برادرانش اسماعیل و محمدباقر فراگرفت و تحصیلات آکادمیک را به صورت غیرحضوری گذراند و با مداومت بر مطالعه کتب متنوع بر دانش خود افزود. ساده‌زیستی، حجاب و عفت، عبادت بسیار، مطالعه و نگارش، اخلاق فاضله فردی و اجتماعی سبک زندگی او را شکل داده بود. وی الگوی زن فاضله، پرهیزگار و تأثیرگذار بود که در جامعه معاصر عراق ظهور یافت. وی ماهیت سیاسی اسلام را درک کرده و نسبت به حوادث سیاسی موضع‌گیری می‌کرد. در مبارزات برادرش محمد باقر صدر با رژیم بعث نقش‌های حمایتی فعالی چون: مشاور، نگاهبان و شریک رنج بازداشت‌ها را داشت و سرانجام در کنار برادر توسط صدام حسین بعثی به شهادت رسید. مقاله پیش رو با هدف پاسخ به این پرسش‌ها که بنت‌الهدی که بود و چگونه نقش سیاسی خود را در مبارزه با رژیم بعث عراق ایفاکرد، با روش اسنادی- میدانی و با استفاده از کتب مرجع حاوی زندگی‌نامه و فعالیت‌های این شهید و مصاحبه با شاگردان و همراهانش تحریر یافته است.

نوشتار پیش رو به بررسی سبک مدیریت استراتژیک بانو صدر در حوزه فرهنگ دینی می‌پردازد. در سیره و سبک زندگی این بانوی شهید می‌توان تمام عناصر چهارگانه مدیریت استراتژیک را– که عبارتند از: تحلیل موقعیت، فرمول‌بندی استراتژی، اجرای استراتژی و ارزیابی و نظارت- مشاهده نمود. در مرحله اجرای استراتژی، که مهم‌ترین مرحله مدیریت استراتژیک است، ایشان با دو رویکرد عملیات فکری و اجرایی با اتقان کامل، استراتژی خود را که همانا تبیین و روشنگری حقیقت دین و استقامت در مسیر دینداری تا شهادت بود، به منصه ظهور رساندند. مراحل هشت گانه عملیات فکری و مدل مدیریت بر دل‌ها در قالب کار سیستمی و شبکه‌ای از مباحثی است که در این مجال بدان پرداخته شده است.

موضوع این نوشتار، بررسی شیوه‌های تبلیغی بانو شهید صدر می‌باشد. در این مقاله برآنیم تا روشن سازیم یک مبلغ برای تبلیغ موفق با تأسّی به بانو صدر از چه شیوه‌هایی می‌تواند بهره گیرد. برای دستیابی به این هدف سیره تبلیغی بانو صدر را ذیل چهار مجموعه گفتاری، نوشتاری، هنری و عملی مورد بررسی قرار می‌دهیم. تدریس و سرپرستی کاروان حج، داستان‌نویسی و حمایت از انقلاب اسلامی از جمله مهم‌ترین اقدامات ایشان می‌باشد.

در جهان معاصر ارائه راهکار برای چالش‌های زنان مسلمان لازم و ضروری است. محور اصلی برنامه‌ریزی در این زمینه، قرآن کریم و سیره و سنت معصومین علیهم السلام می‌باشد. بی‌تردید چگونگی اجرایی‌کردن و عملیاتی ساختن و بروزرسانی تعالیم اسلام نیاز به دیدگاهی معرفت‌شناسانه دارد. جزم و یقین معرفت‌شناس به همراه توشه تقوا و بصیرت او را مبارز میدان جهاد فرهنگی می‌کند و ایمان و اخلاق فاضله‌اش، به او در عرصه مبارزه ثبات‌قدم می‌دهد. آمنه صدر (بنت‌الهدی) در قرن اخیر با درایت ویژه در جهت رشد معنوی زنان و حل مشکلات آموزشی- تربیتی، اخلاقی- رفتاری و اعتقادی- بینشی آنان گام‌های مؤثری برداشته است. او با رصد گذرگاه‌های پر خطر و معرفی توطئه دشمن، به احیای شخصیت متعالی زن در اسلام پرداخته و با تبیین جایگاه پر عظمت اسلام، احیاگر شخصیت زن مسلمان در قرن اخیر شده است. زبان و قلم او با جذابیت و لطافت شعر و نثر، قصه و داستان، گره‌های فکری- عقیدتی بانوان را گشوده و خود الگویی برای حل مشکلات زنان در جهان معاصر گردیده است.