جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این مقاله «ویژگی‌های اسلوب بیانی قرآن» است. اسلوب قرآن عبارت است از روش اختصاصی در تألیف کلام و انتخاب الفاظ. اسلوب، شکل و صورت سخن است که به کلام، معنایی خاص می‏بخشد. قرآن کریم گرچه از الفاظ متداول در شیوه عرب استفاده کرده ولی دارای اسلوبی ویژه و خاص است. قرآن از نظر هماهنگی میان حروف و کلمات و پیوستگی و ترکیب آن ها در عبارت‏ ها و نظم و سبک ویژه ‏اش معجزه است. تأثیر بیان قرآن حتّی برای مشرکین مسئله ‏ای غیر قابل انکار بوده و همین امر سبب اقدام به معارضه با قرآن می ‏شده که با ناکامی شدید همراه بوده‌است. برای کشف ظرافت ‏ها و نکات پنهان آیات باید نسبت به اسلوب خاص آن آگاهی پیدا کرد تا بتوان به حوزه شگفتی‏ های آیات وارد شد و به ترجمة دقیق و تفسیر صحیح آیات دست یافت. اصول حاکم بر اسلوب قرآن، قابل فهم بودن، الهی بودن، جاودانگی و عربیت آن است. این اسلوب دارای ویژگی‏ هایی است از جمله لحن و آهنگ مخصوص، انتقال از موضوعی به موضوع دیگر به نحوی که مطالب متعدّد و منسجم در هر سوره ملاحظه می ‏شود، در هم آمیختگی مباحث عقلی و احساسی، جمع میان اجمال و بیان جمع، استفاده از الفاظ مأنوس و آشنا و شورافکنی در مخاطبان استفاده نموده با ترغیب‏ ها و تهدیدهایش. خداوند متعال در قالب کلمات ساده و روان و مثال‏ های فراوان، نکات عمیق و دقیقی را در تفهیم معارف دین برای دست‏یابی خردورزان بیان نموده و راهی برای تفکّر معرّفی نموده‌است. این تحقیق به لحاظ روش توصیفی و از جهت بررسی مدارک و اسناد، کتابخانه ‏ای و از جنبه موضوع، دینی و وحیانی است.

زندگی دنیوی، حدّ فاصل آمدن و رفتن و به گونه‌ای انسانی، ارزشمند و هدفمند بودن است برای دستیابی به خیر اعلی، فضیلت و در نهایت سعادت. با این وصف، زندگی چهره‌ای دروغین از بودنی کاذب نیست. بلکه زیستنی در چهره‌ای حقیقی و واقعی است، رنگ الهی گرفتن و خداگونگی پیشه کردن است که با الگوگیری از اهل خانه‌ای پاک و مطهّر ممکن می‌گردد. این نوع زندگی را باید از اهل بیتی پاک آموخت تا آن را از زیستنی دروغین و غیر تکاملی به چهره‌ای حقیقی با آهنگ سیر به سوی فضیلت و خیر مبدّل نمود. باید اهل بیت علیهم السلام عصمت و طهارت را معیار قرار داد، اهل بیتی که خدا اراده قطعی بر زدودن ناپاکی از چهره و وجودشان نموده و آنان را به آیه تطهیر مخاطب ساخته. پاکی زندگی، وصفی برای پدیده‌های پیرامونی است. رفتنی پاک، سخن و فکر و عملی پاک که در همۀ مظاهر زندگی تجلّی نماید. پاکی زندگی، سلامت خانواده از هر کژی و انحراف در حوزه نظر و ساحت عمل است که چنین زندگی پاکی را تنها در اهل بیت طهارت به نحو اتم و اکمل می‌توان مشاهده نمود. در زندگی پاک آنان، هدفداری معنوی و دائمی جزء لاینفک حیات است، اطاعت و فرمانبرداری از خدا و به ارادۀ الهی حرکت نمودن. زندگی علی و زهرا علیهم السلام، با همۀ کرامت‌ها و عظمت‌ها پیوند خورده. آنان، اسوه تعهّد و پذیرش مسئولیت، حرکت و به انجام رساندن هدف‌های بزرگند. توجّه به نیازهای جسمی و روحی یکدیگر، پرورش نسلی پاک، تجلّی عبودیت و پرستش الهی در زندگی آنان عینیتی اسوه‌ای یافته و لذا در تعامل با یکدیگر، این تجلّیات در زندگیشان پُر نمود است. تعامل همدلانه، درک متقابل، احترام به یکدیگر، قناعت پیشگی، مقاومت در سختی‌های معیشت، تقسیم کار، حاکمیت نظم بر زندگی، همیاری و همدلی، تعدیل انتظارات، توجّه به نقاط مثبت و برجسته‌سازی آن‌ها از اموری هستند که متأسّفانه امروزه در کانون زندگی‌ها رنگ باخته‌اند. لذا باید کاری کرد و تعهّدی و حرکتی به سوی ایده‌های بلند ایجاد نمود تا زندگی در راستای آن الگوها رنگ گیرد.

موضوع مقالۀ پیش‌رو مقایسۀ آموزه‌های اخلاقی قرآن و کتاب مقدّس در حوزۀ خانواده است که با نگرشی تطبیقی به بیان اهمّ آموزه‌های اخلاقیِ این دو کتاب در حوزۀ خانواده می‌پردازد. در این پژوهش ابتدا دیدگاه قرآن و کتاب مقدّس در مورد اصل ازدواج مطرح شده، سپس روابط متقابل همسران بیان می‌گردد و سرانجام به اخلاق جنسی که از مشترکات دو کتاب به شمار می‌آید، اشاره شده است. در بخش دوم وظایف فرزندان در قبال والدین در قرآن و کتاب مقدّس بیان گردیده و در نهایت به اوّلویت حقّ مادر که از مختصّات اخلاق قرآنی است، اشاره شده. این نوشتار تلاش شده در عین واقع‌بینانه بودن مقایسه، عمق و وسعت نگرش آیات قرآنی از نظر دور نماند. در خاتمه نیز نکاتی ذکر می‌شود که از مجموع آن‌ها به خوبی می‌توان دریافت که آموزه‌های اخلاقی کتاب مقدّس که به یقین ریشۀ الهی دارد، با وجود زیبایی از گستردگی و شفافیّت آموزه‌های قرآنی برخوردار نیست. علاوه بر این که تحریفات واقع در آن موجب خلط موضوعات ارزشی و ضدّ ارزشی شده؛ این در حالی است که تعالیم قرآنی از توسعه، اکمال، ضابطه‌مندی و ظرفیت عظیمی برخوردار است که می‌تواند انسان را به سعادت دنیا و آخرت برساند.

روش تفسیری قرآن به قرآن یکی از پر‌سابقه‌ترین روش‌های تفسیری است که براساس آن در تفسیر آیات از سایر آیات مشابه که موضوع و محتوای آن‌ها یکسان یا نزدیک به هم است، کمک گرفته می‌شود و به تبع آن سخن از استقلال قرآن یا انحصار آن در تفسیر به میان می‌آید و نقش سایر منابع هم چون «سنّت» کم رنگ می‌شود. از آن‌جا که علّامه طباطبایی(ره) در عرصه‌ تفسیر قرآن به قرآن پیشگام بوده، به نظر می‌رسد شناخت دیدگاه ایشان بتواند به روشن شدن ابعاد این روش تفسیری کمک کند. برخی بر این باورند که علّامه در روش تفسیری‌اش دیدگاه «قرآن محوری و سنّت مداری» را برگزیده است، امّا باید گفت که در واقع علّامه در المیزان به طور مستقیم و غیر‌مستقیم از روایات بهره‌های فراوانی برده‌ و در مواردی به صراحت بیان می‌کند که تفسیر قرآن به قرآن نیازمند «سنّت» است. بنابراین، پژوهش حاضر درصدد تبیین صحیح این روش و روش ساختن ابعاد آن است.

برخی از مستشرقان به ترجمه و تاریخ قرآن و روش‌های تفسیری آن توجّه نشان داده و شبهات و اشکالات بسیاری به قرآن وارد کرده‌اند که دانشمندان مسلمان اعم از شیعه و سنّی همّت گماشته و به پاسخ آن پرداخته‌اند. از جمله آن‌ها کتاب نقد الخطاب استشراقی دکتر ساسی می‌باشد که نسبت به آثار قبل خود از شمول بیشتری برخوردار است هرچند اشکالاتی نیز دارد. از جمله شبهه‌هایی که این کتاب نقد کرده بشری بودن قرآن و تأثیر پذیری آن از فرهنگ جاهلیت، اشعار امیّة بن ابوصلت، ادیان حنیف، یهود و مسیحیت است. وی با استفاده از کتب تاریخی و موارد تفسیری به ردّ شبهه می‌پردازد امّا به آیات قرآن استناد نمی‌کند. وی مصاحبت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با ورقة بن نوفل و بحیرا و سایر راهبان ساکن در مسیر کاروان‌ها را به دلیل نداشتن سند تاریخی معتبر و تأثیر اشعار امیّة بن ابوصلت را بر قرآن به دلیل تأخّرش از ظهور اسلام نفی می‌کند. به اعتقاد او حنفای زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به دلایل اختلاف دیدگاه‌های تفسیری، از دین ابراهیم خلیل علیه السلام بیگانه بودند. او فرهنگ جاهلی و ادیان شبه جزیره عربستان را در برابر احکام پیشرفته و گسترده قرآن ناچیزتر از آن می‌داند که بر قرآن تأثیر گذاشته باشند.

تحقیق حاضر، با عنوان روش های تفسیری اهل بیت علیهم السلام، در صدد بررسی سه روش اصلی اهل بیت علیهم السلام در تفسیر قرآن، یعنی روش تفسیر قرآن با قرآن، قرآن با سنّت و قرآن با عقل برهانی می باشد. آن‌چه ضرورت طرح چنین مباحثی را روشن می‌سازد توجّه به دو امر اساسیِ ضرورت تفسیر قرآن از یک سو و تمسّک به حبل الهی اهل بیت علیهم السلام از سوی دیگر می باشد. روش تفسیر قرآن با قرآن، به معنای تبیین معنای آیات به وسیله آیات دیگر است. روش تفسیر قرآن با سنّت معصومین علیهم السلام، نیز تفسیر قرآن بر اساس بیانات، عملکرد و تأییدات ایشان می باشد. روش تفسیر قرآن با عقل برهانی هم شیوه‌ای است که در آن از اصول و براهین مسلّم عقلی در تبیین آیات استفاده می شود. اثبات، تبیین و ذکر نکاتی ذیل هر یک از سه روش مذکور، رسالت این نوشتار خواهد بود.

خانواده اوّلین و مهم‌ترین پایگاه تربیتی انسان‌ها و مرکز شکل‌دهی باورها و رفتارهای هریک از افراد جامعه است. امروزه کوتاهی در پرورش اخلاقی به خصوص پرورش روحیۀ حلم در هر یک از افراد خانواده موجب اختلالات و ناهنجاری‌های جبران ناپذیری در پرورش نسل نوین گشته، همین امر سبب شده امنیّت و سلامت در جوامع، کمرنگ گردد. از این رو در اين پژوهش ابتدا روش‌های زمینه‌ساز جهت پرورش حلم و بردباری بررسي و سپس به توضیح روش‌های مستقیم و غیرمستقیم علمی و پرورش تفکّر اخلاقی پرداخته و در پایان روش‌های عملی و اصلاح رفتار متربّی بررسی می‌گردند منابع مورد استفاده در این پژوهش کتاب‌های روایی، تفسیری و تربیتی است.

از آغاز آفرینش، انسان به صورت زوجی از زن و مرد و در قالب خانواده قدم به گیتی نهاده است. از این‌رو خانواده اوّلین نهاد اجتماعی است که برای تمرکز آدمی موجود بوده و مانند هر اجتماعی نیاز به مدیر وسرپرست دارد. در قوانین اسلام مدیریت خانواده که تحت عنوان قوّامیت مطرح است شرعاً و قانوناً از خصایص شوهر به شمار می‌آید. این عنوان یعنی قوّامیت برگرفته از آیۀ 34 سوره نساء است که می‌فرماید: «الرِّجالُ قَوّامُونَ عَلَى النِّساءِ بِما فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ وَ بِما أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِم... ». قوّام به معنای قائم به امر و سرپرست است و نیز به کسی گفته می‌شود که اقدام به امور دیگران می‌کند. ترکیب این مادّه با «علی» معمولاً با نوعی نظارت، مراقبت و اعمال قدرت همراه است. بنابراین به مرد قوّام گفته می‌شود از آن جهت که اقدام به امور زن می‌کند و اهتمام به حفظ، حمایت و رعایت شئون او دارد. در این راستا با توجّه به این‌که قوانین و حقوق اسلامی از جمله حقوق خانواده، مبتنی برحق مداری و هماهنگ با نظام تکوین است و با در نظر داشتن تفاوت‌های طبیعی زن و مرد در آفرینش، مدیریت و سرپرستی خانواده به مرد واگذار شده است. واگذاری مدیریت خانواده به مرد با ادّله عقلی و نقلی از جمله آیات و روایات ثابت می‌شود.

نگرش روشمند بر فهم قرآن مجید و نگاهی به عامل‌ها و زمینه‌های شناخت آن، ما را در درک متن قرآنی کمکی شایان می‌کند، قرآن از فراسوی عالم طبیعت آمده و در بردارنده نوامیس لا یتخلّف الهی در تکامل انسان بوده و تلاش و سعیش، هدایت و سعادت انسان است. بنابراین روشمندی یک ضرورت است زیرا وجوه بسیاری در کتاب الهی است که صورت نمادین و سمبلیک دارد. بدین روی پیش‌فرض‌های شخصی نباید در آن دخالت یابد تا در نتیجه، انذار و تبشیر رخ دهد و فلاح و رستگاری بر آید. در واقع فهم یک متن، درک منظور و هدف گویندة کلمات آن متن است، نه تحمیل دانسته‌های خود بر آن. از این رو روش‌ها و ضابطه‌‌های حاکم بر فهم قرآن در چند مقوله رخ می‌نماید: عقل، ضابطه‌ای بنیادین است و همین، دلیل حجیّت آن در فهم است. آن هم عقل کلّی که نوری قدسی است و از شریعه حکمت الهی به بشر ارزانی شده. از این رو سهم آن، عمده و فرازمند است. این عقل قادر است مصادیق و آهنگ سخن و کلام الهی را درک نموده و فروع و امور جزئیه را تحت امور کلّیه کشف و استخراج نماید و نیز می‌تواند وضعیت و ماهیت محتوای وحیانی را ادراک نماید و عقلانیت محتوا و برنامة کلّی را اقتباس نماید. عامل و ضابطه دیگر، زبان ایمان است که مؤمنان با ایمانشان، به فهم متن الهی هدایت می‌گردند. زبان ایمان، نمادین و رمز آلود است. از این رو باید آن را بر دل تاباند و نورش را در قلب‌ها روشن نمود. عامل دیگر فهم قرآن، سیاق است. سیاق قرآن، هدایتی و ربّانی است و برای اهل تقوا موجب فلاح و رستگاری. پیشرفت‌های علمی، عامل دیگر در فهم قرآن و بر ملا شدن حقایق آن در گستره زمان است. زیرا نمودهایی همچون گسترش کیهانی، مدارهای آسمان، جاذبة عمومی و... حقایق نهفته و موجود در قرآن را بر ملا و ظاهر می‌نماید و فهم آن را میسّر می‌سازد. عامل دیگر، زمان است؛ زمان عنصری مهم است. بسیاری از حقایق که تا دیروز فهم نگردیده بود، امروز به برکت زمان و تحوّلات آن به درک بشری وارد می‌گردد. سنّت اوصیایی، عامل دیگر فهم است. زیرا اوصیا، خود منشأ فیض ربّانی‌اند و فیوضات را به حسّ آدمیان منتقل می‌کنند. سلامت فطرت نیز عاملی سترگ در فهم حقایق است و نیز بهره‌گیری از آیات دیگر، که به کمک آیه‌ای، آیه دیگر را فهم نماییم.

موضوع مقاله پیش رو «اثبات خلافت حضرت علی علیه السلام در زیارت غدیریه» است، که با هدف معرّفی جایگاه امامت و ولایت و تبیین مسئله ولایت حضرت علی علیه السلام، که یکی از دغدغه‌های مهمّ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، امامان معصوم علیهم السلام و شیعیان می‌باشد، تدوین شده است. این مطلب در آیات و روایات معصومین علیهم السلام، به وفور بیان شده، امّا بیان و بررسی این مسئله به صورت جامع و دقیق، در زیارت امیرالمؤمنین علیه السلام در روز غدیر، که توسّط امام هادی علیه السلام انشا شده است علاوه بر اهمیّت آن، دیدگاه عمیق‌تری را ارائه می‌دهد. این زیارت، یکی از منابع بسیار غنی در تبیین مسئله ولایت است که قابلیت متن‌پژوهی داشته و با تحلیل ادلّه قرآنی، روایی و تاریخیِ آن، می‌توان از آن در زمینه اثبات خلافت حضرت علی علیه السلام بهره فراوان برد. پژوهش حاضر با استفاده از منابع کلامی، تفسیری، روایی و تاریخیِ شیعه و اهل‌سنّت انجام گرفته، که با مدد الهی به احتجاج با افراد مغرض کمک شایانی خواهد کرد.