جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اندرو نیوبرگ، پزشک و پژوهشگر پیشگام حوزه الهیات اعصاب، در آثار خود به بررسی بنیان‌های عصبی تجربه‌های معنوی و مذهبی پرداخته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی، ابتدا مبانی نظری الهیات اعصاب و دیدگاه‌های وی را معرفی می‌کند و سپس، با اشاره به چالش‌ها و محدودیت‌های روش‌شناسی و مبانی نظری آنها، به بررسی انتقادی آنها می‌پردازد. دیدگاه‌های نیوبرگ در زمینة الهیات اعصاب، با چالش‌های متعدد روبرو است؛ ازجمله محدودیت‌های روش‌شناسی، چراکه مطالعات نیوبرگ عمدتاً بر استفاده از روش‌های تصویربرداری مغزی مانند fMRI استوار است. چنین روش‌هایی در مطالعة تجربه‌های ذهنی و معنوی با محدودیت‌هایی اساسی روبه‌رو هستند. همچنین مبانی نظری دیدگاه‌های نیوبرگ ناقص‌اند، زیرا اصولاً بر پایه فروکاست‌گرایی مادی استوارند؛ این رویکرد، نقش عوامل غیرمادی و معنوی در تجربه‌های دینی را نادیده می‌گیرد. به‌طور کلی، به‌رغم تلاش‌های ارزشمند او، دیدگاه‌های وی در زمینه الهیات اعصاب خالی از نقص و نقض نیست؛‌ برای ارائه تصویری جامع و دقیق از تجربه‌های دینی، به رویکردهای نظری و روش‌شناسی جامع نیاز است که نقش عوامل مختلف، اعم از مادی و معنوی، را در این تجربه‌ها لحاظ کند.

این پژوهش بر دیدگاه کارل یاسپرس در مورد انسان و مراحلی که فرد تا رسیدن به خودآگاهی و درک هستی خود طی می‌کند، تمرکز دارد. مقاله با استفاده از روش تحقیق تحلیل مفهومی، از نوع تفسیر و بسط مفهوم، به روشن‌سازی مفاهیم یاسپرس از حالت‌های وجودی انسان پرداخته و سعی کرده است درکی بهتر از هستی انسان ارائه دهد. بر اساس نظر یاسپرس، جهت‌گیری انسان به‌سوی خود، درک وجود خویش و آگاهی یافتن از هستی او، روندی است که به‌سمت «اگزیستنز» پیش می‌رود. این فرایند در درون خود دارای ساختاری سلسله‌مراتبی است. یاسپرس از چهار حالت وجودی انسان سخن می‌گوید: دازاین، آگاهی جمعی، روح و اگزیستنز. انسان پس از گذراندن این سطوح وجود، به مرحلة اگزیستنز می‌رسد. این فرآیند با نشانه‌های ویژه‌ای مانند آزادی، ارتباط و موقعیت‌های مرزی که یاسپرس آنها را «روشنگرهای اگزیستنز» نامیده است، تکمیل می‌شود. در عین حال، رسیدن به وضعیت حقیقی وجود و خودآگاهی برای انسان تنها از طریق «امر متعال» امکان‌پذیر است.

مسئلة خیرخواهی خدا و ارتباط آن با مسئلة شر یکی از دغدغه‌های جدی دیوید گریفین بوده است. او معتقد است بر خلاف تصور مشهور، خیرخواهی خداوند باعث وجود شر در جهان می‌شود، به این صورت که خدای خیرخواه و خلاق، جهان را به‌سمت تجربة ارزش‌های برتر و مهیج ترغیب می‌کند تا جهان از حالت ایستایی و رکود خارج شود. اما این هدف او وجود شر در جهان را در پی دارد، زیرا هر موجودی در راستای دست‌یابی خدا به هدف الوهی خیر برتر برای جهان، دارای قدرت خودتعین‌بخشی است و این امر خطر امکان وجود شر را به‌دنبال می‌آورد. در نظرگاهی دیگر، گریفین بر این باور است که خدایی که با چنین شروری مواجه می‌شود، شریک درد و رنج‌های انسان‌هاست و صرفاً ناظر شرور عالم نیست. مقالة پیش رو، با روش تحلیلی و استدلالی، به این نتیجه رسیده که دیدگاه گریفین به‌دلیل ناچیز شمردن خیر اخلاقی به‌خاطر خیر زیبایی‌شناختی و کثرت شر موجود در جهان ـ‌ناشی از خدایی که قادر مطلق نیست‌ـ قابل دفاع نیست.

هدف پژوهش حاضر دست‌یابی به فهم سیر زمان، جایگاه و مفهوم اصالت و تبیین مسئولیت اگزیستانس، بر اساس آراء هایدگر در دو اثر مفهوم زمان و هستی و زمان است. در این تحقیق تلاش بر آن بوده تا با استفاده از روش تحلیل هرمنوتیک شلایرماخر، با درکی عینی و عاری از سوءفهم به دیدگاه هایدگر در این مبحث دست یابیم. شیوۀ کار در این تحلیل بر پایۀ چرخشِ تفسیر جزئی به کلی، و تفسیر کلی به جزئی متن بوده است؛ بدین معنا که تفاسیر جزئی بر پایۀ فهم کلی از متن و فهم کلی در سایۀ تفسیر جزئی از جملاتِ متن، به‌دست آمده است. در تفاسیر هر جزء به ویژگی‌های دستوری و فنی (روان‌شناسانۀ مؤلف) توجه شده و فهم بر اساس آنها حاصل شده است. در مجموع، دو رویکرد استقرایی و قیاسی در حصول تفاسیر استفاده شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که هایدگر زمان را نوعی وجود خاص برای دازاین می‌داند؛ یعنی نوعی سازوکار پروامندانه، با بازگشت آینده‌سویانه به بودگی یا گذشته، که در پی آن است تا دازاین را به مکان‌مندی ویژۀ خود در هستی برساند. هستی دارای سازوکاری از تفرد و تضاد است که با یکپارچگی به‌هم می‌پیوندند. هستی، دازاین را وسیله‌ای برای تفردبخشی و معنابخشی به هستنده‌ها و خویش می‌بیند که ضمن وجودبخشی بدان، از آن وجود می‌گیرد. مسئولیت دازاین در شناخت جایگاه ویژة خود در طبیعت معنا می‌یابد که با وجود زمان‌مند، در نقطۀ اصالت می‌تواند به تفرد دیگری و خویشتن برسد و با هستن‌ـ‌به‌سوی‌ـ‌مرگ خود را به مرکز یکپارچگی وصل کند. چنین نقطه‌ای همان اصالتی است که در دازاین قابل تعریف است.

رورتی با به‌چالش کشیدن فلسفة سنتی غرب، که به‌عقیدة او باعث دوگانه‌انگاری‌های مختلف بی‌فایدة نظری در طول تاریخ فلسفه شده است، درصدد است در بستر «فرهنگ رستگاری‌بخش ادبی» به ساختارشکنی مسائل مختلف فلسفه و رفع این دوگانه‌انگاری‌ها مبادرت ورزد. او با ایجاد خط انشقاق میان حوزة خصوصی و حوزة عمومی، می‌خواهد سهم و دخالت فیلسوفان را در ارائة دیدگاههای نظری و فلسفی مشخص کند و مدعی است حوزة سیاست نیازی به آن ندارد که مبانی خود را از معیارهای فردی حوزة خصوصی کسب نماید؛ چیزی که زمینة بلندپروازی‌های متافیزیکی فیلسوفان را فراهم می‌آورد. گویی رورتی با تقلیل فلسفه به ادبیات، می‌خواهد مانع بلندپروازی‌ها و دخالت‌های فیلسوفان به‌واسطة نظریه‌پردازی شود. درواقع، او با تفکیک بین دو حوزة خصوصی و عمومی یا سیاست، معتقد است ابزار فیلسوف، تخیل و حوزة فکری وی، فرهنگ ادبی و جایگاه او، حوزة خصوصی است. در این مقاله تلاش خواهیم کرد ضمن ارائة توصیفی از آرمان‌شهر رورتی، ادعاهای وی را از زوایای مختلف مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم.

طبق تفسیر رایج از ویتگنشتاین، دوره‌های فکری او به دو دورة متقدم و متأخر تقسیم می‌شود. در دورة متقدم که مهم‌ترین نمود آن، تراکتاتوس است، ویتگنشتاین برای زبان و گزاره‌های زبانی ذاتی ثابت قائل است که موجب می‌شود جمله‌های خارج از آن، نظیر جمله‌های مربوط به اسطوره و آیین، بی‌معنا تلقی شوند. در دورة متأخر که تحقیقات فلسفی نمایندة برجسته آن است، ویتگنشتاین با عدول از دیدگاه اولیة خود، بازی‌های زبانی متعدد را به‌رسمیت می‌شناسد و به این ترتیب، مجالی برای بازی‌های زبانی اساطیری گشوده می‌شود، اگرچه هنوز صرفاً بازی زبانی علم، گزارة صادق و کاذب تولید می‌کند. با این همه، مقالة حاضر مدعی است که بر مبنای سیر تطور فکری ویتگنشتاین درباب اسطوره و آیین در کتاب در باب یقین، باید دورة سومی نیز در تفکر ویتگنشتاین در نظر گرفت. در این دوره سوم، اولاً، دیگر بازی زبانی علم واجد وضعیت ممتاز شناختی نیست، ثانیاً، می‌توان سخن از صدق و کذب گزاره‌های اسطوره‌ای و آیینی نیز به‌میان آورد. چنین رویکردی ما را به نوعی تکثرگرایی در باب صدق رهنمون می‌شود.