جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مدیریت راهبردی محیطی به‌عنوان ابزاری مؤثر در ترویج فرهنگ، اهمیت بسزایی در دانش مدیریت یافته است. در قرآن کریم نیز محیط و نقش آن در ترویج فرهنگ توحیدی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این مقاله با هدف ارائه الگویی برای مدیریت راهبردی فرهنگ محیطی از منظر قرآن کریم، به بررسی نقش محیط در ترویج فرهنگ توحیدی پرداخته است. مسئله اصلی پژوهش، چگونگی استفاده از آموزه‌های قرآنی و سیرۀ انبیاء برای تحلیل و رصد محیط‌های فرهنگی به‌منظور ارائه راهبردهای مدیریت فرهنگی است. روش تحقیق این پژوهش، تحلیل محتوای کیفی بوده و داده‌ها از متن قرآن کریم استخراج شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که: ۱. در قرآن، محیط با دو مفهوم احاطه کامل و احاطه جزئی مورد اشاره قرار گرفته است که مفهوم دوم به معنای مدیریتی نزدیک‌تر است؛ ۲. ترویج فرهنگ توحیدی در قرآن، با تحلیل رقابتی فرصت‌ها، تهدیدها، قوت‌ها و ضعف‌های محیط‌های رحمانی و شیطانی امکان‌پذیر است؛ ۳. سه نوع برنامه مدیریتی شامل برنامه‌های تبیینی، پالایشی و عملیاتی تطبیقی بر اساس رصد محیط فرهنگی توسط انبیاء قابل استخراج است. نتیجه‌گیری پژوهش بیانگر آن است که با تحلیل دو محیط فرهنگی رقابتی رحمانی و شیطانی و طراحی برنامه‌های عملیاتی مبتنی بر سیرۀ انبیاء، می‌توان الگویی جامع برای مدیریت راهبردی فرهنگ محیطی از منظر قرآن کریم ارائه داد.

این مقاله به بررسی تاریخ‌گذاری کربن دو مصحف رضوی و صنعا می‌پردازد. مصحف رضوی که در کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد(ایران)نگهداری می‌شود، مجموعه‌ای از نسخ خطی قرآنی است که به خط حجازی از قرن اول هجری قمری نوشته شده است که مراسم رونمایی آن در سال ۲۰۲۴ برگزار گردید. مصحف صنعا که در دهه ۱۹۷۲ در صنعا (یمن) کشف شد، مجموعه‌ای از نسخه‌های خطی قرآنی است که قدمت آن با دقت ۶۵ درصد بین سال‌های ۶۱۴ تا ۶۵۶ میلادی و با دقت ۹۵ درصد بین ۵۷۸ و ۶۶۹ میلادی (۴۹ هجری) نوشته شده‌است. تاریخ‌گذاری کربن این دو مصحف با استفاده از طیف‌سنجی جرمی شتاب‌دهنده (AMS) انجام شد، تکنیکی که نسبت کربن ۱۴ به کربن ۱۲ را در یک نمونه اندازه‌گیری می‌کند. نتایج حاصل از زمان‌سنجی کربنی نشان می‌دهد که قدمت مصحف رضوی که در واقع کامل‌ترین مجموعه اوراق از یک قرآن کامل در حدود ۹۰ درصد آیات است به سده نخست می‌رسد و مصحف صنعا نیز به حدود سال ۷۰ هجری می‌تواند نسبت داده شود. این یافته‌ها پیامدهای قابل توجهی برای مطالعه تاریخ قرآن و اوایل دوره اسلامی دارد. به ویژه مصحف رضوی که یکی از قدیمی‌ترین نسخه‌های بازمانده از قرآن است و تاریخ‌گذاری آن اطلاعات ارزشمندی در مورد پیشرفت اولیه متن قرآن به دست می‌دهد. روش این نوشتار گزارش تحلیلی تاریخی همراه با استفاده از یافته‌های تجربی معاصر است.

از موضوعات مورد اختلاف دانشمندان علوم قرانی، قلمرو قرآن کریم است. گروهی معتقدند قرآن کریم پاسخگوئی نیازهای دینی و دنیوی انسان است. برخی هدف پیامبران را زندگی دنیا ندانسته و قلمرو قرآن را تنها امور اخلاقی و اخروی می­دانند. در پاسخگوئی قرآن به نیازهای علمی انسان نیز این اختلاف جاری است که آیا می­توان از قرآن کریم مبانی، گزاره و نظریه­ علمی استخراج کرد و یا آن را معیار سنجش نظریات علمی دانست یا آنکه باور به اثر گذاری قرآن بر علوم، منافی بلاغت و سبب تضعیف باور مسلمانان می­شود. این مقاله با روش کتابخانه­ای و تحلیلی و ارائه محتوا و سبکی نو ثابت کرده است که برخورداری از روش در مطالعات علمی قرآنی و استخراج مبانی و مفاهیم حقیقی، ثابت و قواعد کلی از قرآن کریم و تطبیق آن بر مصادیق گوناگون علمی پیامد تنزل شان قرآن، مخالفت با بلاغت و تضعیف باور دینی را ندارد. چنانکه مفاهیم قرآن می­تواند معیار سنجش آموزه­های علمی و جهت بخش علوم باشد از این­رو سزاوار است علوم با آن سنجیده و افکار و نظریه­ها با آن جهت گیری شود و ادعای تمایز ماهوی علوم از دین ناتمام و راه حل تعارضِ ادعائی علوم با دین، رفع آسیب­های علوم است.

پژوهش حاضر با هدف تدوین مدل مفهومی زودباوری بر اساس منابع اسلامی انجام شد. درک مفهوم زودباوری از ویژگی‌های اساسی انسان و در قلمرو شناخت اجتماعی است که زودباوری، درک فرد را نسبت به قضاوت‌ها و تصمیم‌های انسانی تحریف و تضعیف می‌کند. روش پژوهش در این تحقیق به صورت تحلیل محتوای کیفی شیه و شانون به شیوه تحلیل محتوای عرفی و قراردادی بود. بدین منظور، ابتدا با تعیین واحد تحلیل معنایی، تمام آیات قرآن کریم و روایات مورد بررسی قرار گرفت و تحلیل داده‌های آیات و روایات مربوط به زودباوری با روش تحلیل محتوای کیفی در سه مرحله کدگذاری شد. یافته‌های پژوهش نشان داد که بر اساس منابع اسلامی، 5 مؤلفه اصلی شامل سرعت در پذیرش، سرعت در تغییر، زودفریبی، ضعف در تدبیر و غفلت از شر شناسایی و استنتاج شدند که از مفاهیم سفاهت (سَفَه)، حماقت (حُمق) و بلاهت (بُله) استخراج شده‌اند. طبق مدل به دست آمده، زمینه‌هایی شامل جهل و نابخردی، بی‌ایمانی و عدم شناخت اجتماعی وجود دارد که تسهیل‌گر زودباوری هستند. با بررسی این مفاهیم که هسته مرکزی مدل حاضر را تشکیل می‌دهند و با توجه به منابع اسلامی درباره زودباوری مشخص شد، سفاهت و حماقت نقش اصلی را ایفا می‌کنند و بلاهت سبب استواری در زودباوری است. بنابراین، برای اجتناب از زودباوری در حوزه روابط بین‌فردی اولویت به رفع زمینه‌ها است.

دانش تربیت قرآن بنیان همانند هر علم دیگری دارای موضوع و مسائل مخصوص به خود با هدف و غایتی مشخص است. این دانش با توجه به مسائل، موضوع، هدف و روش دانش، در بین دانشمندان اسلامی، دارای تعاریف گوناگونی است. در این پژوهش با توجه به اندیشه های گوناگون در تعریف تربیت به یک تعریف جامع قرآنی از دانش تربیت دست یافتیم که عبارت است از؛ فرایند تحول و شکوفاسازی قوه ی شأنیه و استعدادهای متربی به صورت تدریجی با تکیه بر مبانی برای رسیدن به هدف غایی (کمال) است. در دانش تربیت از مبانی، اهداف، اصول، روش ها، مراحل و موانع تربیت بحث می گردد. بنابراین هدف از پژوهش ارائه ی یک تعریف جامع قرآنی و یک طرح جدید از مسائل دانش تربیت قرآن بنیان در علوم مضاف به عنوان فلسفه ی دانش تربیت است و محرومیت زدایی فلسفه دانش تربیت، که در این زمینه فعالیتهای پژوهشی صورت نگرفته است. هر چند کتبی در زمینه ی فلسفه ی تعلیم و تربیت تألیف گردیده ولی همچنان چیستی دانش تربیت قرآنی مغفول مانده است. نویسنده بر آن است تا با روش بررسی اقوال دانشمندان اسلامی و ارائه تحلیلی منطقی موجود در فلسفه دانش تربیت، به چیستی دانش تربیت قرآنی بپردازد. رویکرد تحقیقی این نوشتار، بر اساس رویکرد تاریخی و منطقی شکل گرفته است.

نظام‌‌پرداخت که جایگزین واژه‌‌های نظام‌‌جبرانِ‌‌خدمات و سیستم‌‌پرداخت و پاداش شده، شامل حقوق، دستمزد و مزایای نقدی و غیر نقدی می‌‌شود. در آن، نوع شغل و توانایی‌‌های‌‌شاغل و سِمت‌‌های‌‌رسمی و شیوه و شرایط و بهبود انجام کار؛ در محورِ توجه قرارگرفته‌‌اند. ازآنجاکه فعالیت‌‌های‌‌کارکنان که حیاتی‌‌ترین سرمایه‌‌ی‌‌سازمان‌‌ها می‌‌باشند، رابطه‌‌ی معناداری با نظامِ‌‌پرداخت‌‌عادلانه دارد، هدفِ اساسی پژوهش؛ تبیین تأثیرعدالت‌‌توزیعی در این نظام‌‌ بر کارایی‌‌کارکنان از منظر قرآن است. با توجه به‌‌این‌‌که موضوع از نوع اکتشافی می‌‌باشد، تحقیق با شیوه‌‌ی آمیخته انجام‌شده است. بر اساسِ روش‌‌منتخب، نخست داده‌‌ها جمع‌‌آوری و سپس سنجه‌‌ها و عناصر آن‌‌ها با نگرش قرآن‌‌بنیان و با ماهیت نظریه‌‌پردازی به تجزیه‌وتحلیل گرفته‌شده است. یافته‌‌ها نشان می‌‌دهد از منظر ‌‌اسلام، به موضوع فراتر از تئوری‌‌های موجود، اهتمام شده و برای ایجاد آن باید مجموع مبانی، و معیارها و مؤلفه‌‌های مادی و معنوی ‌‌مؤثر در افزایش‌‌کارایی، در کانون توجه قرارگیرند. بر همین اساس مباحث آن در ذیل اولویت‌‌های فردی (تعهد و برابری) و سازمانی (تجربه و تناسب و...) دسته‌‌بندی و نتایج و برآیند نهایی حاکی از آن است که میان توزیعِ‌عادلانه‌ی حقوق و مزایا با کارایی‌‌ رابطه‌‌ی‌‌مستقیم و مثبت وجود دارد و تحقق این مهم نیازمند ایجاد نظام‌‌پرداختِ دادگرانه در همه‌ی ابعاد و زمینه‌ها است.

تأثیر قرآن کریم بر علوم مختلف اسلامی و انسانی برای معتقدان به حقانیت این کتاب ارجمند، واضح و مبرهن است. اصول‌فقه نیز از علومی است که وامدار قرآن بوده و حجیت آن بر اساس آیات قرآن اثبات شده است. فراتر از آن، قرآن در تأسیس، رشد و بالندگی اصول‌فقه بسیار تأثیرگذار است، همچنان‌که اصول‌فقه مباحثی دارد که به‌کارگیری آن‌ها در فهم درست قرآن ضروری است. مسئله اصلی در این پژوهش، هم‌افزایی قرآن و اصول‌فقه در شکل‌گیری نظام استنباط معارف دینی با استفاده از روش گردآوری کتابخانه‌ای و روش پردازش توصیفی-تحلیلی است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد‌: قرآن کریم تأثیر مستقیمی در پویایی قواعد اصول‌فقه نظیر اجتهاد و تقلید، مباحث الفاظ، امارات (قطع و ظن) و اصول عملیه دارد. اصول‌فقه نیز دانشی پیش‌نیاز برای تفسیر قرآن است و تأثیر بسزایی در فهم آیات کلامی، اخلاقی-تربیتی و فقهی-اجتماعی دارد.

معنای زندگی و معنادرمانی از جمله عناوینی هستند که در راستای بهبودی حال درونی و سلامت روحی انسان در شرایط سخت، به مدد انسان آمده و زندگی را از خلأ معنایی و پوچی به سمت هدفمندی سوق می‌دهند. ویکتور امیل فرانکل پایه‌گذار و مروج این نظریه بود. اما این نظریه در مقایسه با آموزه‌های قرآن کریم، در مبانی انسان‌شناختی با چالش‌های فراوانی مواجه است. هدف این پژوهش پاسخ به این پرسش است که: مبانی انسان‌شناختی نظریۀ معنادرمانی با مقایسه با رهیافت‌های قرآنی دارای چه نقاط اشتراک و همچنین نقاط اختلافی است؟ با مراجعه به منابع موجود و آموزه‌های قرآن کریم، یافته‌ها ما را به نقاط اشتراک و هم‌پوشانی دو نگاه می‌رساند؛ مانند فطری بودن احساسات دینی، معناداری زندگی، مختار بودن انسان در تصمیم‌گیری، مسئولیت‌پذیری انسان، قدرت بر متعالی سازی زندگی، هدفمند بودن زندگی و موارد دیگر. همچنین موارد اختلافی فراوانی بین دو نگاه وجود دارد که کاستی‌هایی را در نگاه فرانکل به نمایش می‌گذارد. از جمله می‌توان به فرضیه‌ی تکاملی داروین، پلورالیسم دینی، معنویت، آزادی، مسئولیت، نیازهای تعالی‌بخش، وجدان و نقش آن در زندگی و تغییر باورها، فرجام‌پذیری انسان و موارد دیگر اشاره کرد که بیانگر ضعف نگاه فرانکل و تفوق نگاه قرآن کریم است. روش‌شناسی این پژوهش، تکیه بر داده‌های کتابخانه‌ای بوده است. به این معنا که پس از جمع‌آوری اطلاعات لازم از کتابخانه‌ها، به توصیف معنادرمانی فرانکل و آموزه‌های قرآن کریم پرداخته و سپس با تحلیل یافته‌های مذکور به استخراج و استنباط پیرامون موضوع تحقیق اقدام نموده است.

قرآن کریم آخرین کتاب آسمانی جهت هدایت بشر است. انسان برای رشد معنوی همواره درحال تلاش است و برای تربیت معنوی می‌توان از آیات قرآن بهره گرفت. در بین آیات واژه «رشد» یکی از واژگان هم معنای تربیت است که در قرآن کریم 16 بار تکرار شده است. هدف این پژوهش تبیین مفهوم هوش معنوی در قرآن با استخراج مشتقات«رشد» در جهت تربیت معنوی می‌باشد. روش پژوهش تحلیلی است. جامعه پژوهش، تمام آیات قرآن کریم و نمونه آماری آیات مربوط به واژه«رشد» می‌باشد. در این پژوهش با مراجعه به تفاسیر و تدبر در آیات، ابتدا تمامی گزاره‌های تربیتی و سپس آیات شاخص تربیت معنوی به طور هدفمند استخراج و با تحلیل محتوای آیات و طبقه بندی موضوعی آن‌ها به طور همزمان و پیوسته به سنجش نقطه تمرکز و جهت گیری آیات و توضیح نتایج حاصل از آن پرداخته شده است. سپس مفهوم هوش معنوی در مشتقات «رشد» در چهار رکن اصلی (مبانی، مقدمات، الزامات و موانع) مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می‌دهد که مبانی هوش معنوی شامل(ایمان به خدا و پذیرش دعوت او، تداوم ذکر خدا، اصل خلقت افاضه فیض الهی)؛ مقدمات عبارتند از (علم به احکام دینی و عقاید مذهبی، استفاده از منابع)؛ الزامات نیز شامل(دعوت مردم به حق، توجه به رشد جسمس و فکری، انتخاب آزادانه دین، هجرت از محیط فاسد، مسافرت با عالم) و سپس موانع هوش معنوی در مشتقات رشد عبارتند از(لجاجت، شرک، تقلیدکورکورانه، انکار قلبی، تکبر، انتخاب مسیر نادرست) می‌شود که خروجی هرکدام از این ارکان، موجب تسهیل در تربیت معنوی می‌گردد.

با توجه به اینکه یکی از نیازهای اساسی جامعه برای پیشرفت و تعالی، امید (Hope) و امیدواری (Hopefulness) است؛ ضرورت داشت تا پژوهشی با نگاهی روان‌شناختی به عوامل امیدساز در جامعه، با تمرکز بر قرآن کریم، انجام شود. بنابراین، هدف پژوهش حاضر، بررسی روان‌شناختی عوامل امیدساز در جامعه از منظر قرآن کریم است. این پژوهش بر اساس روش تحلیل محتوای کیفی (Qualitative Content Analysis) سامان یافته است؛ روشی پژوهشی که برای تفسیر ذهنی محتوای داده‌های متنی از طریق شناسایی مضامین به کار می‌رود. بدین منظور، منابع اسلامی و روان‌شناختی مورد مطالعه قرار گرفت و مطالب به‌صورت منطقی استخراج شدند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که از منظر قرآن و با یک نگاه روان‌شناختی، سه عامل شناختی، هیجانی و رفتاری در امیدسازی در جامعه مؤثر هستند. نتایج این پژوهش نشان داد که خداباوری، معادباوری، نیکو باوری و هدفمندی در زندگی از عوامل شناختی امیدساز در جامعه هستند. در حوزه عاطفی، به دو عامل تسلط بر هیجانات منفی و انتظار فرج اشاره شد. همچنین در حوزه رفتاری، عواملی همچون الگوگیری از امیدواران، حمایت اجتماعی، کاهش آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی، عملکرد صحیح دولت و عوامل سیاسی، و امر به معروف و نهی از منکر مورد توجه قرار گرفتند.