جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«رجعت» به مثابه یکی از باورهای سترگ مکتب اهل بیت؟عهم؟، همواره در طول حیات خود با مخالفت‌های سرسختانه از سوی اهل تسنن روبه‌رو شده است. این رودررویی که بیش‌‌تر به سبب فهم، برداشت و کاربست نادرست مفهومی و مصداقی صورت گرفته است؛ کم‌ و بیش با نسبت‌های ناروا، به عنوان باور‌ی غیراسلامی، برگرفته از یهود، نصارا و اعراب جاهلیت و ... انکار و سرزنش شده است. بایسته است در پژوهشی واقع‌نما و به‌دور از هرگونه تعصب، این فهم ناتمام و نادرست بازنمایی و به نقد کشیده شود، تا پاسخی باشد برای چرایی مخالفت اهل تسنن با باور به رجعت‌ در‌ آخرالزمان از منظر شیعیان امامیه. نتیجه تحقیق پیش رو آن شد که فهم نادرست ذهنی اهل تسنن از مسئله رجعت، و انتساب آن به شیعیان امامیه، کاری غیرعلمی و ناصواب است. در این باره، نگارنده در پس تحلیلی مفهوم‌شناختی درباره این ذهنیت نادرست و ناروا، روشنگری کرده، اهل سنت را به فراگیری این باور بر پایه احادیث معتبر و تحلیل‌های بزرگان شیعه امامیه فراخوانده است.

بایستگی‌تحقیق دقیق، جامع و منسجم، در مورد منابع متقدم شیعی، بسیار مهم و بر صرف بازنمایی توصیفی‌ مکتوبات ‌حدیثی متقدم ‌است. کتاب «قرب الاسناد»، اثر عبدالله بن جعفر حمیری به عنوان یکی از قدیمی‌‌ترین منابع برجای مانده از دوران غیبت صغرا می‌‌تواند با رویکرد مهدویت مورد کاوش قرار گیرد. نوشتار پیش رو، با روش «توصیفی- تحلیلی» ضمن شخصیت شناسی و انتساب این اثر به عبدالله بن جعفر حمیری به وضعیت سنجی آموزه مهدویت در قرب الاسناد پرداخته است. از مجموع روایات برجای مانده کتاب «قرب الاسناد»، سیزده روایت مهدوی وجود دارد. حمیری این روایات را معمولا از مشایخ ثقه کوفه، قم و بغداد نقل کرده است که تعامل این محدث را با حوزه‌‌های حدیثی نشان می‌‌دهد. محتوای روایات وی، گرچه در منابع هم عصر و پسین تا قرن پنج هجری کم‌‌تر گزارش شده است؛ بیش‌‌تر آنان با هسته اصلی آموزه مهدویت و مکتب فکری شیعه تطابق دارد. تنوع روایات وی، به ویژه در نشانه‌‌های ظهور و جریان واقفیه از نکات برجسته این اثر است.

الگوی تبلیغی جریان‏های انحرافی مهدویت؛ دستگاهی منظم و هندسی است که می‏تواند با عنوان «فرایند چند وجهی تغییر اندیشه» شناخته شود. شناخت الگوهای تبلیغی این جریان‏ها این امکان را فراهم می‏کنند تا ضمن فهم مناسبات و ارتباطات رفتارهای مبلّغان با زمینه‏ها و با رفتارهای مخاطبان، از علت‏هایی پرده بردارند که شاید فهم و درک آن برای غیر متخصّص دشوار باشد. نتایج این پژوهش می‏تواند در خدمت نهادهای مواجهه کننده باشد تا در جهت‏گیری و نوع مواجهه از آن بهرمند و در کنار امر پیدا، به امر ناپیدای ماجرا آگاه شوند. این پژوهش با استفاده از روش هفت وجهی لوئیس رامبو در کتاب «شناخت تغییر دین» به سراغ روش‏های تبلیغی جریان‏های انحرافی مهدویت رفته است که عبارتند از: 1. زمینه، 2. بحران، 3. جست وجو، 4. مواجهه، 5. تعامل، 6. تعهد، 7. نتایج. نوشتار حاضر با روش «توصیفی_تحلیلی»، در مقام پاسخ به چگونگی تغییر اندیشه در هفت مرحله تبلیغی است و تطبیق روش تغییر اندیشه در جریان‏های انحرافی مهدویت با روش تغییر دین در ادیان، دست آورد پژوهش حاضر می‏باشد.

«وحی» یکی از اساسی‌ترین واژگان دین است که از جمله مبانی صدوری دو علم تفسیر و کلام است. در این میان، افراد و جریانات انحرافی، نظیر جریان احمد الحسن، سعی در تغییر ماهیت وحی دارند، تا بتوانند «ادعای نبوت» خویش (پیامبری) را اثبات کنند؛ در پژوهش حاضر تلاش شده است دیدگاه مدعی یمانی درباره وحی و در مورد آیه «خاتم النبیین» مورد ارزیابی قرار گیرد و با استفاده از روش انتقادی- تحلیلی، به استحکام مبانی مسلم دینی و معرفت بخشی قشرهای مختلف جامعه پرداخته شود. مدعی یمانی بر این باور است که «نبی‌» با ملکوت آسمآن‌ها ارتباط و از غیب خبر دارد و حال آن‌که دانستن غیب برای هر پیامبری لازم است ولی کافی نیست؛ چنان‌که اشخاص بلند مرتبه‌ای نظیر حضرت صدیقه طاهره و ائمه هدی؟عهم؟ از اخبار غیبی اطلاع داشتند؛ لکن نبی و پیامبر نبودند. همچنین با تصرف در معنای «خاتم النبیین» و اکتسابی دانستن مقام نبوت، زمینه‌ ادعای پیامبری خویش را فراهم کرده است.

این پژوهه با هدف اکتشاف علل رویکرد ابزاری به آموزه مهدویت در برخی قیام‌‌های شیعی عصر حضور سامان یافته است. برخی جنبش‌‌ها و قیام‌‌های شیعی درصدد سوء استفاده از این آموزه بوده‌‌اند و با اذعان به جایگاه این آموزه در تفکر شیعی تلاش کردند از ظرفیت این آموزه برای جذب نیرو، بیش‌‌ترین استفاده را ببرند. این محقق روش «تبیینی – تحلیلی» را در پردازش محتوا مبنا قرار داده است، و بر حسب دستاورد یا نتیجه محقق از نوع «توسعه‌ای – کاربردی» و به لحاظ نوع داده‌های مورد استفاده محقق، کیفی است. پرسش این پژوهه آن است که چرا در برخی قیام‌‌های شیعی عصر حضور، مهدویت کاربستی ابزاری داشته است؟ بر اساس یافته‌‌های‌‌ این پژوهه، آموزه مهدویت «قدرت بسیج‌‌گری» اجتماعی دارد و در تاریخ نیز برخی قیام‌‌ها از این ظرفیت استفاده کرده‌‌اند. بهره‌‌مندی از «ظرفیت اقناع‌‌گری»، «هویت‌‌دهی» و «پیش‌‌کشندگیِ» آموزه مهدویت از دیگر علل کاربست ابزاری آموزه مهدویت در این قیام‌‌ها می‌‌باشد. نتایج تحلیل و ترکیب داده‌های جمع‌آوری شده نشان می‌‌دهد آموزه مهدویت قدرت انگیزشی مسلمانان در گرایش به رهبران قیام را افزایش می‌‌دهد.

«ایدئولوژیک بودن نظام اجتماعی ایران»، زمینه ارتکاب جرم با سوء استفاده از مفاهیم دینی و مذهبی را فراهم کرده است. ادعاهای کذب در این زمینه‌‌ها، دروغ صرف نیست و از این‌‌رو، پرداختن به ضمانت اجرای کیفری درباره آن، نه ‌‌تنها ناقض آزادی بیان نیست، بلکه در جهت عینیت بخشیدن به آن است. یکی از مهم‌‌ترین سوژه‌‌ها در حوزه ادعاهای کذب با محتوای دینی و مذهبی، ادعای مهدویت است که به سبب ریشه داشتن در مفهوم امامت، می‌‌تواند زمینه‌‌ساز بزهکاری با سوء استفاده از دیگران باشد. به‌‌‌‌این‌‌سان، امکان توصیف مجرمانه ادعای مهدویت در فقه جزایی امامیه و حقوق کیفری ایران، موضوع این پژوهش است. برآیند نوشتار حاضر، آن است که وصف کیفری ادعای مهدویت در فقه جزایی امامیه با تردید مواجه است. با این حال، در مقررات کیفری ایران، می‌‌توان آن را به عنوان فعالیت تبلیغی یا آموزشی مغایر با اسلام و یا تظاهر به عمل حرام، جرمی تعزیری محسوب کرد.