جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تطبیق تفسیر قمی و تفسیر صافی نمایانگر تفاوت عملکرد مؤلفان آنها در قبال آیات مستثنیات است؛ آیاتی که نزول آنها برخلاف نزول کل سوره تلقی می‌شود. اهمیت و ضرورت چنین تطبیقی از آن روست که در نگاه سطحی و ابتدایی چنین تصور می‌شود که مفسران در تفاسیر روایی بدون هیچ تلاش اجتهادی، صرفاً به گردآوری روایات مرتبط با الفاظ و عبارات آیات پرداخته‌اند. برخلاف این تصور، شواهد نشان می‌دهد که مؤلفان تفاسیر روایی هم‌چون سایر مفسران با تأثیرپذیری از شرایط زمینه‌ای در راستای کشف مراد آیات اجتهاد نموده‌اند و دست به گزینش و چینش روایات زده‌اند. در این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی از طریق تطبیق این دو تفسیر و با کاربست مفهوم زمینه در نظریه‌های هرمنوتیک مؤلف‌محور، وجه تمایز آنها در مسئله آیات مستثنیات بررسی ‌می‌شود. ره‌آورد این تحقیق حاکی از افزایش تعداد آیات مستثنیات در تفسیر صافی نسبت به تفسیر قمی است. امری که در پرتو جریان افزایش تعداد مستثنیات در تألیفات قرآن‌پژوهان اسلامی در گذر زمان قابل تحلیل و ناشی از اقتباس فیض از مجمع‌البیان طبرسی در این باب می‌باشد. خلط میان معیار مکان و زمان در تعیین سور مکی و مدنی، پیش‌فرض‌های نادرست قرآن‌پژوهان هم‌چون عدم مواجهه پیامبر(ص) با اهل کتاب پیش از هجرت و ذکر اسباب نزولی که پذیرش صحت آنها محل تردید است، از مهم‌ترین زمینه‌های اثرگذار بر این تفاوت عملکرد می‌باشد.