جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

واقعۀ غدیر از مهم­ترین رویدادهای تاریخ اسلام و آخرین مجلس عمومی رسول خدا $ جهت معرفی جانشین پس از خود در قالب امامت است.­ اهمیت این حادثه و منزلت ولایت و امامت در جامعه اسلامی، شاعران بسیاری­، از جمله شاعران فارسی زبان را برآن داشته که در اشعار خود به معرفی و تبیین این­ واقعه مهم بپردازند. کسایی مروزی شاعر قرن چهارم هجری قمری نیز از جمله شعرای شیعی فارسی زبان است که قصایدی را با بهره‌گیری مضمونی، سبکی و واژگانی از خطبۀ غدیر سروده است و از طریق روابط بینامتنی می­توان به تحلیل آن‌ها پرداخت. بینامتنی نظریه­ای است که به بررسی روابط و تعامل بین متن­ها می­­پردازد. بر اساس این نظریه، هر متن بر پایۀ متونی که پیشتر خوانده­ شده است، معنا می­دهد. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال برآمده است که تحلیل روابط بینامتنیِ «فهم و فضل» در خطبۀ غدیر و غدیریه کساییِ مروزی چگونه است؟ نتایج پژوهش بیان‌گر آن است که حضور و تسلط واژگان و اصطلاحات حوزۀ مفهومی فضل و فهم و بسامد به کارگیری و پیوند این دو واژه و مفهوم نشان از اهمیت آن­ها در هر دو متن حاضر و غائب دارد.

امام صادق% طی پاسخ به نامه مفضل بن عمر- که در خصوص رابطه حقیقت دین با معرفت رجال، سوالاتی را مطرح کرده بود- به دفع شک و شبهه پرداخته و فرمود: حدود و مقررات الهی شناخته نمی‌شود مگر به وسیله مردان، و گوشزد کردند که هر کس آن مردان را بشناسد خدا و دینش را شناخته و هر کس که منکرآنها شود، منکر خدا و دینش گردیده و جاهل به امام، جاهل به خدا و دین اوست. پس شناختن مردانی معین و مشخص، دین خداست. در پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی مشخص می‌شود که در فرقه باطنیه دین تنها معرفت و شناخت مردان است و با شناخت و محبت قلبی نسبت به آنها، احکام شرع از آنها برداشته می‌شود و در سایه معرفت، دیگر هر کاری قابل انجام است و احکام واجبات و محرمات از مردم برداشته می‌شود. درحالیکه در دیدگاه امامیه، از مهمترین شاخصه‌های ایمان، معرفت و ولایت نسبت به رجال یعنی امام بوده و سپس، اطاعت از او ضروری می‌شود. طبق روایات ائمه اطهار% عمل از لوازم ایمان شمرده شده و ارتکاب معاصی باعث زوال آن می‌گردد، بنابراین شیعیان خود را ملزم به انجام واجبات و ترک محرمات می‌دانند. از مهمترین تفاوتهای این دو دیدگاه آن است که اهل اباحه بین اسلام و ایمان را فرق نمی‌گذاشتند. اما ائمه معصومان% به شدت به مقابله با تفکر اباحی‌گری فرقه باطنیه، پرداخته و با روشهایی از قبیل لعن و نفرین، سفارش به تقوا و عمل صالح و... انزجارخود را نسبت به آنان نشان داده‌اند.

اعتقاد به ظهور منجی در آخرالزمان از موضوعات مورد اتفاق فریقین می باشد و در منابع روایی عامه و خاصه بر این موضوع تاکید و تصریح شده است. نسخه خطی کتاب "منهاج اولی الألباب بنهج السداد وطرق الرشاد" تالیف احمد بن شریف (قرن هشتم ه.ق) پیرامون احتجاج بر حقانیت شیعه با استناد به روایات و احادیث مورد قبول و موجود در کتب روائی عامه، از جمله آثار ارزشمندی است که در آن به مهدویت و بشارت پیامبر$ به ظهور حضرت مهدی (عج) نیز پرداخته شده و چند روایت در این زمینه را از طرق اهل سنت و با ارجاع به کتب مورد قبول آنها تحت عنوان "بشاره الرسول بالمهدی" بیان داشته است. در این مقاله با توجه به شواهد و متابعات فریقین و اعتبارسنجی متنی، روایات این باب نسخه خطی به روش توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته و محرز گردید که اگر چه در خصوص اسناد احادیث و الفاظ آن حصول تواتر ممکن نیست، لیکن تواتر معنایی و وثاقت صدوری آنها ما را به حصول اطمینان و یقین در مورد اصل ظهور منجی، انتساب وی به پیامبر $، معیت و اقتدای حضرت عیسی% به ایشان و هدف از ظهور منجی رهنمون می سازد.

با مطالعه تاریخ تحولات حقوق کیفری به این واقعیت پی می‌بریم که جوامع مختلف برای مقابله با بزهکاری و دفاع از ارزش‌ها و هنجارهای حاکم بر جامعه، از سازوکارهای کیفری نسبتا شدید و جدیدترین آنها استفاده از برنامه‌ها و رویکردهای پیشگیرانه استفاده می‌کنند. پیشگیری از بزهکاری به دلیل دارا بودن ماهیتی غیرقهرآمیز، کنشی و عمومی نسبت به مجازاتها از جایگاه خاصی در سیاست جنایی برخوردار است. پیشگیری از بزهکاری در عین حال که یک راهبرد برای مقابله با بزهکاری است، یک فلسفه و رویکرد هم محسوب می‌شود و به همین دلیل، موضوع مطالعات مختلف هم از بعد نظری و هم از بعد عملی قرار گرفته است. در این میان شناخت سیاست جنایی اسلام مبتنی بر دیدگاه‌های حضرت علی% حائز اهمیت است، از این رو در این پژوهش، این امر را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده‌ایم که سیاست‌های پیشگیرانه از جرایم از دیدگاه امام علی% مبتنی بر یکسری اصولی است که این اصول عبارتند از: اهمیت و ضرورت پیشگیری از جرم، اصل مشروعیت روشها، اصل رعایت عدالت، اصل رعایت کرامت و منزلت انسانی. حضرت علی% علاوه بر تاکید بر اهمیت رعایت این اصول در امر پیشگیری، راهکارهایی را هم برای پیشگیری اجتماعی و وضعیتی از بزهکاری ارائه داده‌اند که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: مبارزه با نادانی، کوشش برای ترویج فضایل اخلاقی، اتخاذ تدابیر لازم برای رفع نیازهای انسانی، رعایت حقوق شهروندی، نظارت بر عملکرد مجریان حکومت، اصلاح ارتباطات اجتماعی و امر به معروف و نهی از منکر.

مفسران قرآن شیوه‌های گوناگونی را برای تفسیر آیات برگزیده‌اند. با توجه به تاکید قرآن بر تفکر و تدبر در آیات، میدانی گسترده برای ژرف اندیشان وجود دارد تا با ایجاد تناسب و نزدیکی میان ظاهر و باطن کلام آیات قرآن را تبیین نمایند. پژوهش حاضر با تمرکز بر رویکرد تفسیر عرفانی انجام شده است که در آن برای دریافت معنای باطنی به رمز و اشارات توجه می‌شود. مشخصه‌ی رمز، برقراری نوعی ارتباط با امری مجهول و ناشناخته است که دریچه و روزنی بر عالم قداست و ماورا می‌گشاید. قداست همواره در موقعیتی تاریخی متجلی می­شود و همین که انسان به ظهور و تجلی قداست آگاهی یابد آن قداست در هر مرحله که ظاهر و متجلی گردد تاریخی می‌شود. سرنوشت و نحوه‌ی هستی پیامبران را می‌توان به تجلیات قداست تأویل کرد. داستان­های پیامبران در قرآن به دلیل وجود حوادث و اعمال خارق­العاده در آنها که مطابق واقعیت و منطق تجربه­های عادی بشر نیست از دیر زمان مورد تفسیر قرار گرفته است. این پژوهش به بررسی ضرورت پذیرش تأویل­پذیری قرآن و درک رمزگرایی و رمزوارگی آن برای دریافت معنای باطنی و لطایف معنوی پیام حق پرداخته و داستان پیامبران را مورد تحلیل رمزگرایانه قرارداده و به این نتیجه دست یافته است که با رمزاندیشی هر عملی قابلیت آن را دارد که فعلی مذهبی باشد و هر شیئی در خور آن است که مجلای قداست شود. بر این اساس در داستان چهار پیامبر بیشترین تأویلات رمزی وجود دارد.

اختلاف میان مصاحف شهرها که غالباً به 44 فراز قرآنی محدود می­شود از دیرباز مورد توجه بوده و توضیحی روشن را مطالبه می­کرده، بیشتر دانشمندان مسلمان فرازهای یادشده را از جملۀ قراءاتی معرفی می­کنند که خلیفۀ سوم به آسمانی بودن­شان باور داشته، اما چون در این فرازهای خاص امکان بازتاب دادن دو قرائت آسمانی با یک صورت نوشتاری ممکن نبوده کاتبان وی مجبور گشتند آنها را در مصاحف عثمانی توزیع نمایند؛ بررسی چگونگی این توزیع نشان می­دهد مصاحف شامی و عراقی همواره در تقابل با هم قرار داشته و در هیچ فرازی از آن 44 فراز مشترک نبوده‌اند، این در حالی است که کتابت مصاحف عثمانی با هدف یکسان­سازی مصاحف و به علت بالا گرفتن اختلاف قرائت میان شامیان و عراقیان رخ داد، ناهماهنگی میان این هدف و چگونگی آن توزیع می­تواند ارتباط اختلافات یادشده با مصاحف عثمانی و آسمانی بودن­شان را تضعیف و بشری بودن برخی­شان را تقویت نماید در حالی که چگونگی توزیع­شان در مصاحف شهرها هم می­تواند نشان دهد کدام صورت نوشتاری صحیح و موافق با نزولِ شفاهی کلام خدا و کدام صورت نوشتاری خطا و مخالف با آن است.

بحث در خصوص چگونگی جمع آوری و تدوین قرآن کریم در عصر پیامبر $، یکی از مباحث مهم علوم قرآنی است. ریچارد بل انگلیسی، خاورشناسی است که در این خصوص آرایی را از منظر مطالعات، عقاید و باورهای خود بیان نموده است. وی در تحقیقات خود کتابت و تدوین قرآن در عهد نبی اکرم$ را کامل ندانسته و علت این امر را دلایلی چون: عدم کتابت قرآن در مکه، نسیان پیامبر$، عدم جایگذاری تمامی آیات در سوره‌ها و تشکیل هستۀ اولیۀ سوره‌ها در عصر رسالت برمی‌شمرد. بل نخستین جمع و تدوین قرآن را مربوط به دوران عثمان می‌داند. این در حالی است که پس از ارزیابی دلایل او، روشن می‌شود که استدلال‌های وی تام نیست و طبق شواهدی قرآن می‌تواند در زمان رسول خدا$ جمع شده باشد. نظرات بل با توجه به روشهای تحقیق خاص خاورشناسان، به دلیل برخورداری از نگاهی جانبدارانه، یا اتکایی یک سویه بر منابع اهل سنت و استفاده گزینشی از نصوص تاریخی، با مطالعات و منابع اسلامی متفاوت بوده و قابل نقد و بررسی جدی است.

در هندسه فکری شیعه، امام افزون ‌بر مقام مرجعیت دینی و سیاسی، با قدرت و توان تصرف در عالم خلقت، نقش هدایتگری انسان را برعهده دارد؛ و از راه تأثیر بر دل و قلب، انسان را به سر منزل مقصود هدایت می‌کند. این تأثیرگذاری همان «ولایت تکوینی» امام است که به‌صورت قلبی یا عاطفی و یا عملی تجلی پیدا می‌کند. مراد از «ولایت تکوینی»؛ قدرت تصرف در کائنات و هستی به اذن خداوند است و ولی در اثر عبودیت، تقرب یافته و امکان تصرف می‌یابد. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی و با شیوه کتابخانه‌ای، درصدد بیان تأثیر و شیوه یافتن آن است. بررسی‌های انجام‌شده؛ نشان می‌دهد که ولایت تکوینیِ ائمه معصومین ( مسلّم است و چون به الاستقلال نیست و به اذن و اراده الهی ایجاد شده است، در نتیجه با توحید و ولایت خداوند ناسازگار نیست و نقش «ولایت تکوینی» و «هدایت باطنی» که از شئونات آن است را در سه عرصه روشن می‌کند و نشان می‌دهد که ثمره تأثیر هدایت در «قلب» و «علم» به‌صورت توفیق در عمل و استجابت دعا و نزول برکات ظاهر می‌شود.

تفسیر نورالثقلین از تفاسیر روایی جامع و معروف شیعی است که در آن به تناسب موضوع، ذیل برخی از آیات قرآن، روایات منقول از اهل‌بیت ( آمده است. درعین حال در برخی موارد روایاتی دیده می­شود که متعارض هستند. حویزی نیز خود این مطلب را ذکر کرده و ارزیابی این مهم را به عهده خواننده قرار داده است. بر این اساس، در این پژوهش با به کارگیری روش کتابخانه­ای، تجزیه و تحلیل داده­ها ضمن استخراج روایات تفسیری متعارض، به ارزیابی و تحلیل این روایات پرداخته و به این نتیجه دست یافته­ایم که از حدود 6418 روایت منقول از ائمه% در 15 جزء ابتدایی قرآن در این تفسیر، تنها 19% (حدود 1200 روایت که شامل 261 موضوع یا مورد می­شود) مشمول موارد متعارض بوده که اکثر آن یعنی حدود 188 مورد آن شامل تعارض بدوی و ظاهری است که با روش­هایی همچون تخصیص عام، تقیید مطلق، تبیین مجمل، تعیین مبهم و غیره حل می­گردد.

دانش «غریب‌ الحدیث» در هندسۀ دانش‌های حدیثی، ذیل «فقه الحدیث» جای می‌گیرد. اهمّیت دانش غریب‌ الحدیث به اهمّیت حدیث و فهمِ آن گره خورده است. حدیث حکایت‌گر سنّت بوده و سنّت، پس از قرآن کریم دومین منبع فهم دین و آموزه‌های وحیانی به شمار می‌آید. فهم بخش مهمی از روایات در گرو فهم واژگان و عباراتِ دشوار آنهاست. با توجه به جایگاه و اهمّیت حدیث از یک‌سو و وجود واژگان دشوار و غریبِ نیازمند شرح و تفسیر در دل روایات، از سوی دیگر، از همان سده‌های نخستین اسلامی، دانش غریب‌ الحدیث، مورد توجه عالمان حدیثی قرار گرفته و در گذر تاریخ علوم اسلامی، رشد و تحوّل فزاینده‌ای را به خود دیده‌ است. کهن‌ترین آثار برجای‌مانده در این عرصه دو کتاب غریب‌ الحدیث ابن‌سلّام و ابن‌قتیبه هستند که یکی در طلیعۀ قرن سوم و دیگری در اواخر همان قرن پدید آمده‌اند. تفاوت سبک نگارش و درون‌مایۀ این دو اثر در دو نیمۀ سدۀ سوم هجری، از سیر تحوّلِ محسوس غریب‌ الحدیث‌نگاری در آن سده پرده برمی‌دارد. این دو اثر در نظام چینشِ روایات، با یکدیگر تفاوت دارند؛ به گونه‌ای که ابن‌سلّام نظامِ مُسندی و ابن‌قتیبه نظام تلفیقیِ چینش (بر اساس ابواب فقهی ـ مُسندی) را برگزیده‌اند. مجموع روش‌های دو نگارنده در شرح روایات، در بیست و سه روش قابل احصاء است، که از این شمار، هفده روش مشترکِ میان آن دو، و شش روش مورد اختلاف است.